Στην Ελλάδα οι συνταξιούχοι που εργάζονται, και δηλώνουν την εργασία τους στον e-EΦΚΑ, ανήλθαν τον Ιούλιο στους 182.000 – από μόλις 36.000 πριν ένα χρόνο.
Αν και οι εργαζόμενοι συνταξιούχοι παραμένουν ένα μικρό ποσοστό στο σύνολο όσων λαμβάνουν σύνταξη (2.486.565 άτομα), ο αριθμός τους διαρκώς αυξάνεται. Οι εργαζόμενοι συνταξιούχοι πενταπλασιάστηκαν μετά τη νέα διάταξη, που αντί για περικοπή του 30% της σύνταξης σε όσους εργάζονται, επιβάλλει πόρο 10% επί του μισθού υπέρ του e-ΕΦΚΑ
Αν λάβουμε υπ’όψιν ότι το 27% των συνταξιούχων (σχεδόν 680.000 άτομα) είναι άνω των 81 ετών, άρα είναι δύσκολο εκ των πραγμάτων να εργαστούν, αμέσως το ποσοστό των εργαζόμενων ανάμεσα στους συνταξιούχους ως 80 ετών ανεβαίνει στο 10%. Aν μάλιστα υπολογίσουμε ότι συντάξεις γήρατος λαμβάνουν λιγότερα από 1,9 εκατ. άτομα, τα ποσοστά των εργαζόμενων συνταξιούχων ανάμεσά τους είναι πιθανόν πολύ υψηλότερα.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν φυσικά εκτιμήσεις, και δεν αποτυπώνουν με ακρίβεια το πόσοι συμπολίτες μας είναι αναγκασμένοι να εργάζονται ενώ πλησιάζουν ή διανύουν τα… τρίτα –ήντα. Eκφράζουν ωστόσο μια υπαρκτή τάση: Όσο η σύνταξη δεν φτάνει ούτε για τα βασικά, ενώ παράλληλα ανεβαίνουν τα όρια συνταξιοδότησης, τόσο η εφ’όρου ζωής εργασία, ακόμα και για όσους ανήκουν στην «τρίτη ηλικία», θα προβάλλεται ως λύση. Το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ αποκαλεί το φαινόμενο «απο-συνταξιοδότηση» (unretirement), και το συνδέει με τη γήρανση του πληθυσμού, ειδικά στις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες.
Οι εργαζόμενοι συνταξιούχοι και η «ενεργός γήρανση»
Τυπικά η εργασία μετά τη σύνταξη ανήκει στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την «ενεργό γήρανση». Η ατζέντα της ενεργού γήρανσης βγήκε στο προσκήνιο πιο δυναμικά το 2012, όταν η Ελλάδα, μαζί με τις υπόλοιπες χώρες που αποκαλούσαν υποτιμητικά PIIGS, βρίσκονταν στη δίνη της οικονομικής κρίσης.
Η ενεργός γήρανση παρουσιάστηκε από τον τότε επίτροπο της ΕΕ για την απασχόληση Lazlo Andor (σημερινό πρόεδρο του σοσιαλδημοκρατικού Ιδρύματος Προοδευτικών Μελετών FEPS -), σχεδόν ως φιλολαϊκό μέτρο. Κάτι σαν «χάρη» στον έναν στους τρεις εργαζόμενους, που σε έρευνα του ευρωβαρόμετρου είχαν εκφράσει την επιθυμία να συνεχίσουν να εργάζονται και μετά τα 65 χρόνια. Βέβαια η έρευνα δεν μας έλεγε αν η επιθυμία αυτή προέκυπτε από την αγάπη για τη δουλειά ως τα βαθιά γεράματα, ή επειδή προέβλεπαν ότι με τη σύνταξη δεν μπορούν να επιβιώσουν.
Σήμερα, 12 χρόνια μετά, βλέπουμε ότι η δουλειά μετά τη σύνταξη δεν είναι επιλογή, αλλά ανάγκη, για όλο και περισσότερους συνταξιούχους που καλούνται να τα βγάλουν πέρα με συντάξεις κατώτερες και από τον βασικό μισθό.
Συντάξεις πείνας
Οι 6 στους 10 συνταξιούχους στην Ελλάδα έχουν σύνταξη κάτω από 1000 ευρώ μεικτά, ενώ η μέση σύνταξη δεν ξεπερνάει τα 820 ευρώ μεικτά.
Με βάση τα στοιχεία του υπουργείου Εργασίας (ΗΔΙΚΑ-Πληροφοριακό Σύστημα Ήλιος), σχεδόν οι 4 στους 10 συνταξιούχους (38,5% ή 958.188), λαμβάνουν λιγότερα από 660 ευρώ καθαρή σύνταξη. Από αυτούς σχεδόν μισό εκατομμύριο, (496,392), λαμβάνουν κυριολεκτικά συντάξεις πείνας, κάτω από 470 ευρώ καθαρά.
Σύμφωνα με τον e-ΕΦΚΑ, η διάταξη που αντικαθιστά την περικοπή της σύνταξης με πόρο υπέρ του ταμείου, εντάσσεται στην πολιτική ενεργού γήρανσης. Χαρακτηρίζεται ως ευνοϊκή για τους συνταξιούχους, που έχουν τη δυνατότητα να αυξήσουν το εισόδημά τους και τη μελλοντική σύνταξή τους. Τέλος, καταπολεμά την ανασφάλιστη και αδήλωτη εργασία των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας, και αυξάνει τα έσοδα του δημόσιου ταμείου.
Βέβαια στην πράξη, για την πλειονότητα των συνταξιούχων που εργάζονται ως μισθωτοί, ακόμα και με τη νέα ρύθμιση, η υπερφορολόγηση μειώνει κατά πολύ τα όποια – συνήθως χαμηλά – συμπληρωματικά εισοδήματα.
Από την άλλη, σε μια χώρα που η ανεργία στους νέους (ως 29 ετών) παραμένει η υψηλότερη στην Ευρώπη (21,8% το 2023 σύμφωνα με τη Εurostat, σχεδόν διπλάσια από το μέσο όρο της ΕΕ), είναι μάλλον οξύμωρο να παρατείνεται ο εργάσιμος βίος για τους μεγαλύτερους. Αντί να ανοίγουν ποιοτικές θέσεις απασχόλησης για τους νέους – και όχι για γκαρσόνια και ευκαιριακές δουλειές σεζόν, αυτό που ενθαρρύνεται είναι η φθηνή εργασία, ανεξαρτήτως ηλικίας.
Τι συμβαίνει στο εξωτερικό
Στην Ευρώπη η μέση ηλικία συνταξιοδότησης είναι τα 64 έτη. Ωστόσο ο αριθμός των ατόμων που συνεχίζουν να εργάζονται μετά τα 65 βαίνει αυξανόμενος. Σύμφωνα με τα τελευταία συγκεντρωτικά στοιχεία της Εurostat για την γήρανση στην Ευρώπη, ο αριθμός των εργαζομένων άνω των 65 ετών το 2019 ήταν περίπου 5,1 εκατομμύρια – σε σύνολο 200 εκατομμυρίων, περίπου 2,5% της εργατικής δύναμης.
Τα στοιχεία της Εurostat συμπίπτουν με νεότερα δεδομένα του ΟΟΣΑ και του Παγκόσμιου Οικονομικού φόρουμ, σύμφωνα με τα οποία οι χώρες της ΕΕ έχουν σχετικά χαμηλά ποσοστά εργαζομένων άνω των 65 ετών σε σχέση με άλλες χώρες. Τα υψηλότερα ποσοστά εργαζομένων άνω των 65 έχει η Βρετανία – σχεδόν 3,8%, και τα χαμηλότερα η Ισπανία, 1,3%
Τα υψηλότερα ποσοστά εργαζόμενων συνταξιούχων έχουν η Ιαπωνία και η Κορέα, με 13,6% και 13% αντίστοιχα και ακολουθούν οι ΗΠΑ με 6,6%.