Γράφει ο Δρ. Γιάννης Θ. Πολυράκης
Γεωπόνος – Συγγραφέας
Στα νοτιανατολικά του Αη-Γιάννη στα Δυτικά Σφακιά, βρίσκεται το βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, πολιούχου του μικρού χωριού. Στα 1875 * έγινε η βελτίωση του βυζαντινού κλίτους (το οποίο ήταν ένα μικρό εκκλησάκι) και προστέθηκε το δεύτερο κλίτος, του Σωτήρος.
Κάθε χρόνο, στις 8 του Μάη πανηγυρίζει το φερώνυμο κλίτος, ένα πανηγύρι ξακουστό σε ολόκληρη την Επαρχία, και όχι μόνο. Από πολύ παλιά και από όλη την Επαρχία συνέρρεαν πλήθη πιστών, παρά το ότι πεζοπορούσαν ώρες ατέλειωτες, δεδομένου ότι κατά τη δεκαετία του’ 50, ο αυτοκινητόδρομος έφτανε μέχρι τη Χώρα Σφακίων. Η πίστη όμως των προσκυνητών δεν υπολόγιζε τον προσωπικό κάματο και οδοιπορούσαν, να πάρουν ευλογία από τη χάρη του Αγίου, και να γλεντήσουν!
Να γλεντήσουν! Εκείνα τα πέτρινα χρόνια, η καθημερινή “μάχη” για την επιβίωση δεν προσέφερε πολλές ευκαιρίες διασκέδασης, να “αναπάρει” η ψυχή, να ξεχαστούν για λίγο τα προβλήματα της τραχειάς καθημερινότητας. Τα πανηγύρια, ήταν μια από τις λιγοστές ευκαιρίες της εποχής.
Την δεκαετία του’ 50 που βιώσαμε ταυτοπρόσωπα, από το πανηγύρι “πέρασαν” περίφημοι Χανιώτες οργανοπαίκτες της εποχής (Κουτσουρέλης, Ναύτης, Γαλάνης, Γαλαθιανός, Σκουλούδης κ.α.). Από μέρες οι νοικοκυρές έκαναν τις σχετικές ετοιμασίες: Άσπρισμα των σπιτιών, ζύμωμα των τοπικών (μικρών) παξιμαδιών, οι δε άντρες ετοίμαζαν τα σφαχτάρια (τράγους και κριούς), σαν είχαν κάνει κάποιο τάμα στον `Αγιο. Την παραμονή τα έσφαζαν (κατά κανόνα στην αυλή της εκκλησίας και ενίοτε στα σκαλιά τη εισόδου). Μετά τον εσπερινό, άρχιζε το βράσιμο του κρέατος που συνεχιζόταν όλη τη νύχτα –πολλές φορές- προκειμένου να είναι έτοιμο το κρέας την επομένη, για να μοιραστεί τους πανηγυριώτες-προσκυνητές. Ταυτόχρονα άρχιζαν και οι πρώτες δοξαριές και πενιές από τα όργανα, και ο πρώτος χορός στην ευρύχωρη αυλή της εκκλησιάς.
Την επομένη, μετά το τέλος της θείας λειτουργίας και τη λιτάνευση της Ιερής Εικόνας του Αγίου, οι πολυπληθείς πανηγυριώτες κάθονταν πειθαρχημένα και σε τάξη στο πεζούλι που έκλεινε από τα νότια τον αυλόγυρο, και δέχονταν τους δίσκους και τα πανέρια που περνούσαν από μπροστά τους από όπου έπαιρναν μεγάλα κομμάτια βραστού κρέατος, γραβιέρας, άρτου, μαζί με το πρώτο κρασί της ημέρας. Πλούσια τα κεράσματα, χαρωπή και γιορτινή η ατμόσφαιρα, ενώ, κάτω από την καρυδιά της αυλής όπου είχαν καθίσει οι οργανοπαίχτες, άρχιζαν οι πρώτες δοξαριές και πενιές, για ένα πρώτο γιορτινό καλωσόρισμα της ημέρας και των χορευτάδων.
Όμως, το πανηγύρι δεν τελείωνε εδώ. Μόλις άρχιζε: Σύσσωμο το πλήθος των πανηγυριωτών με τα όργανα να προηγούνται, άρχιζαν τη διέλευση από όλα τα σπίτια του χωριού, όπου τους περίμεναν τραπέζια έμφορτα από τοπικά εδέσματα και άφθονο κόκκινο κρασί. Τα ριζίτικα “της τάβλας” είχαν την τιμητική τους, και σε λίγο οι οργανοπαίχτες έπιαναν τα όργανα, σε χορό που κατά κανόνα έσερνε ο οικοδεσπότης. Μετά το σύντομο αυτό τελετουργικό, η παρέα κίναγε για το επόμενο σπίτι…μετά για το επόμενο, και τούτο μέχρις αργά. Σε κάθε σπίτι, το ίδιο σκηνικό: Τραπέζια έμφορτα από τα τοπικά εδέσματα, και άφθονο κόκκινο κρασί, γλέντι, ξεφάντωμα, από όπου δεν έλειπαν και οι μπαλωθιές, να συμπληρώσουν το χαρμόσυνο όσο και θορυβώδες σκηνικό της ημέρας. Γνήσιοι Δωριείς οι Σφακιανοί, αδυνατούσαν σε “σιωπηλή” διασκέδαση. Θορυβώδης ετούτη αλλά με τάξη, όπως συνήθιζαν και οι μακρινοί πρόγονοί τους…..
…Χρόνια περασμένα, όχι ξεχασμένα στον ασπρομάλλη σήμερα Γιάννη (και όχι μόνο) σαν αναπολεί εκείνα τα γιορτινά “ξεσπάσματα” που έσπαζαν τη γαλήνη και τη σιγή του ήσυχου βουκολικού χωριού του, όμορφα, τελετουργικά, πειθαρχημένα που παραμένουν ζωντανά στη μνήμη του, ως τα σήμερα!…
…Και σήμερα; Δεν έχασε την αίγλη του το πανηγύρι στη χάρη του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στις 8 του Μάη, του κάθε Μάη, απλά, τα περισσότερα σπίτια του χωριού είναι κλειστά ανεπιστρεπτί, και οι πανηγυριώτες με τα πούλμαν που προσέρχονται από όλο το Νομό, δεν έχουν την τύχη να απολαύσουν εκείνα τα μοναδικά πανηγύρια της δεκαετίας του 1950 που παραμένουν ζωντανά στη μνήμη όσων τα βίωσαν εκείνα τα πέτρινα χρόνια, στον πέτρινο οικότοπο όπου υψώνει την επιβλητική θωριά της η δίκλιτη εκκλησιά του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, και του Σωτήρος!
*Σημείωση
Είναι επιβεβλημένο στο σημείο τούτο, να μνημονεύσουμε τον κτήτορα του κλίτους του Σωτήρος (και τον εξωραϊσμό του υπάρχοντος βυζαντινού μικρού κλίτους του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου.), που είναι ο αείμνηστος Μιχάλης Μαλεφάκης, άνθρωπος με βαθιά πίστη και θρησκευτική ενόραση (παππούς του -επίσης αείμνηστου- φιλόλογου καθηγητή Ευτύχη Μαλεφάκη). Για τον κτήτορα της εκκλησίας Μιχάλη Μαλεφάκη διασώζονται μέχρι σήμερα αρκετές πληροφορίες ως πνευματικό άτομο αλλά και για τις προσπάθειες που κατέβαλε για την ολοκλήρωση του έργου του που άρχισαν πολύ πριν το 1875, αλλά το έτος αυτό αποπερατώθηκαν οι εργασίες, όπως αναγράφεται και στην εξώθυρα της εκκλησίας. Χρέος τιμής για τον εκλιπόντα η παράθεση των πληροφοριών που τον αφορούν προκειμένου να μην καλυφτούν από τη σκόνη της λήθης αλλά και να αποτελούν ζέον παράδειγμα για τις ερχόμενες γενιές, καθώς, τέτοιες μορφές εκλείπουν και σπανίζουν ολοένα και περισσότερο από την πεζή όσο και ρηχή εποχή στην οποία ζούμε…
Κατά τις διηγήσεις που διασώζονται, ο Μιχάλης Μαλεφάκης συναντούσε σε οράματα τον `Αγιο Ιωάννη το Θεολόγο, ο οποίος και τον κατεύθυνε στις άοκνες προσπάθειές για την ολοκλήρωση του θεόπνευστου έργου που είχε αναλάβει, παρέχοντάς του πέρα από την ενθάρρυνση, και πληροφορίες για πιστούς από τις διπλανές Επαρχίες, που είχαν κάνει τάματα στη Χάρη Του.
`Ετσι, για τη σχέση του κτήτορα με τον `Αγιο, λέγεται ότι:
- Ο Άγιος, τον ενημέρωσε σε όραμα για κάποιον πιστό στο Ροδοβάνι Σελίνου ο οποίος είχε κάνει τάμα για ποσότητα λαδιού. Πράγματι, μετέβη εκεί ο Μαλεφάκης με το γαϊδουράκι του, παρέλαβε την ποσότητα του λαδιού την οποία πούλησε και τα χρήματα που εισέπραξε, χρησιμοποίησε στο έργο της ανοικοδόμησης της εκκλησίας.
- Το ίδιο έκανε με πιστό από το Εμπρόσνερο, αλλά και από άλλα χωριά των γειτονικών Επαρχιών και του Νομού Χανίων.
- Η οικογένεια Σφουγγατάκη –οικογένεια πλοιοκτητών- από το Λουτρό Σφακίων, είχε κάνει τάμα την καμπάνα της εκκλησίας. Ειδοποίησαν λοιπόν τον Μαλεφάκη να προσέλθει στο Λουτρό με συνοδεία αντρών, για την παραλαβή της καμπάνας. Εκείνος, πήγε μόνος του και προς μεγάλη έκπληξη των δωρητών τον είδαν να φορτώνεται το κοφίνι με την καμπάνα και να απομακρύνεται. Την μετέφερε μόνος του μέχρι τον `Αη-Γιάννη και την απόθεσε στο προαύλιο της εκκλησίας. Το γεγονός αποδόθηκε σε θαύμα του Αγίου, δεδομένου ότι ο Μαλεφάκης πεζοπόρησε περί τις 5 τουλάχιστον ώρες στο ανηφορικό και κακοτράχαλο μονοπάτι που ένωνε τα δυο χωριά, έχοντας στους ώμους του την αρκετά βαριά καμπάνα!
- Είχε γίνει ένας φόνος τα χρόνια εκείνα στο χωριό, αλλά οι δράστες ήταν άγνωστοι. Εκείνοι όμως, φοβούμενοι την ενορατικότητα του Μαλεφάκη και την πιθανή αποκάλυψή τους, και προκειμένου να αποσοβήσουν κάτι τέτοιο, αποφάσισαν να τον σκοτώσουν. Πήγαν λοιπόν μια νύχτα στον μικρό οικίσκο (στην αυλή της εκκλησίας), όπου διέμενε ο γέρος. Εκείνος όμως, άκουσε στον ύπνο του μια φωνή να τον προτρέπει να πάει για ύπνο μέσα στην εκκλησία, αλλά αυτός, επειδή υπέθεσε ότι επρόκειτο για όνειρο, δεν υπάκουσε. Σε λίγη ώρα όμως, προστακτική η ίδια φωνή τον προέτρεπε να μεταβεί αμέσως στην εκκλησία, όπως και έπραξε. Σε λίγη ώρα έφτασαν οι φονιάδες, και από το ανοικτό παράθυρο έβαλαν φωτιά στο ξύλινο ταβάνι του οικίσκου, το οποίο σε λίγο κατέρρευσε και εκείνοι αποχώρησαν, σίγουροι για τον θάνατο του γέρου! Ο οικίσκος, σωζόμενος μέχρι σήμερα όπως τον άφησαν οι δράστες εκείνη τη νύχτα, αναστυλώθηκε και δόθηκε για χρήση από την δισεγγονή του Κα Ιωάννα Ποποδάκη του Ιωσήφ, Πρόεδρο τότε της Κοινότητας του Αγίου Ιωάννη.
- Όταν κατασκευαζόταν το καμίνι από το οποίο θα έπαιρναν τον απαιτούμενο ασβέστη για το σοβάντισμα και το άσπρισμα της εκκλησίας, οι κατασκευαστές διαφωνούσαν ως προς την ακριβή ώρα όπου οι ασβεστολιθικές πέτρες του καμινιού θα είχαν μετατραπεί σε ασβέστη, ώστε να διακόψουν τις εργασίες της ασβεστοποίησης και να ανοίξουν το καμίνι. Τους πλησίασε κάποια στιγμή ο Μαλεφάκης και τους είπε, ότι το καμίνι θα ήταν έτοιμο, όταν ένας κότσυφας θα έκανε τρεις
κύκλους πάνω από αυτό. Πράγματι, κάποια νύχτα –μεσάνυχτα για την ακρίβεια- φάνηκε ένας κότσυφας να διαγράφει τρεις κύκλους άνωθεν του καμινιού. Ο επικεφαλής, το άνοιξε, και αποκάλυψε ένα άριστης ποιότητας ασβέστη, στον οποίο είχαν μετατραπεί οι ασβεστολιθικές πέτρες του καμινιού. - Όταν κατασκευαζόταν η στέρνα με την θολωτή οροφή (που διασώζεται σε άριστη κατάσταση μέχρι σήμερα),, ο Μαλεφάκης προειδοποίησε τους εργάτες ότι θα συμβεί κάποιο ατύχημα, και να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί. Εκείνοι όμως, επειδή αργούσε να εκραγεί κάποιος δυναμίτης, κατέβασαν ένα εργάτη στη στέρνα, τη στιγμή της έκρηξης. Τραυματίστηκε βαριά!
- Όταν πέθανε, ετάφη σε θολωτό τάφο, εφαπτόμενο του νότιου τοίχου της εκκλησίας. Λέγεται, ότι όταν ανοίχτηκε ο τάφος μετά από χρόνια (προκειμένου να ενταφιαστεί κάποιος συγγενής), στα οστά του είχαν βλαστήσει άνθη λεμονιάς, με έντονο και χαρακτηριστικό άρωμα!
