Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΜΑΛΕΜΠΡΑΝΣ – NICOLAS MALEBRANCHE
(Παρίσι 1638-1715)
Γάλλος φιλόσοφος και θεολόγος, επηρεασμένος από τον Καρτέσιο και τον Αυγουστίνο, ήρθε σε ρήξη με τους ιησουΐτες και ιανσενιστές. Για τον Μάλεμπρανς ο καρτεσιανισμός αποτελεί αληθινή χριστιανική φιλοσοφία, η ανθρώπινη λογική μετέχει στον αιώνιο λόγο του Θεού και η ιδέα της τάξεως συνδέεται με την ιεραρχία των θεϊκών τελειοτήτων. Η θεωρία της θέλησης του Θεού, ο καρτεσιανός δυαλισμός, η συμπτωσιαρχία, η θεοδικία, ο πανθεϊσμός του Μάλεμπρανς, συγκλίνουν σ’ ένα προσεκτικό μυστικισμό. Το έργο του, από τη μεταφυσική, θεολογία, αισθητική, μέχρι την οπτική, τους νόμους της κίνησης και τη φύση των χρωμάτων, επηρέασε σημαντικά τους συγχρόνους του, ώστε να θεωρηθεί δεύτερος μετά τον Καρτέσιο μεγάλος φιλόσοφος της εποχής του.
Έργα: Έρευνα της αληθείας (1674-1678), Χριστιανικές ομιλίες (1676), Δοκίμιο περί της φύσεως και της χάριτος (1680), Πραγματεία ηθικής (1683), Ομιλίες περί της μεταφυσικής της θρησκείας (1688), Ομιλίες περί του θανάτου (1696), Πραγματεία περί της αγάπης του Θεού (1697), Συνομιλίες χριστιανού και κινέζου φιλοσόφου (1708), Συλλογή από όλες τις απαντήσεις του Μαλεμπράνς (1709).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Ιούλιος Σιμόν, Παρίσι (1842), A. Robinet, Oeuvres Complètes de Malebranche, Paris (1958-1984), 20 τόμ.], J. Lewin, Die Lehre von den ideen bei Malebranche, 1912, Mart. Gueroult, Malebranche, 1955-1959, Steven Nadler, Malebranche and ideas, 1992, Tad. Schmaltz, Malebranche’s theory of the soul, 1996, J.C. Bardout, Malebranche et la metaphysique, 1999, St. Nadler, The Cambridge Companion to Malebranche, 2000, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Προσωπογραφία, Έντελινγκ κατά τον Σαντέρρ, αγγλική Βικιπαίδεια.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΜΑΛΕΜΠΡΑΝΣ, ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ ΗΘΙΚΗΣ
* * *
Μ’ όλο που υλιστές και ιδεαλιστές χωρίζονται από ένα βαθύ βάραθρο, αξεπέραστο για την αντίληψή τους, σε ένα πράγμα συμφωνούν. Όλοι τους έχουν την ιδεολογία τους, είναι δηλαδή ιδεολόγοι, ξεχωρίζουν ιδεολογικά.
Να λοιπόν που οι ιδεαλιστές περνούν την ιδέα στον υλισμό και οι υλιστές μετατρέπουν σε υλισμό την ιδέα. Τι και αν ότι είναι σωστό για τους μεν είναι λάθος για τους δε; Στην ουσία είναι και οι δυο, όψεις του ίδιου νομίσματος, μορφές της ίδιας ύλης, ιδέες του ίδιου κόσμου.
Η θεωρία της ιδεολογίας που ιδρύθηκε από τον Κοντιγιάκ και ονομάστηκε έτσι από τον Ντεντούτ ντε Τρασί, συγκροτεί ένα ενιαίο σύστημα αντιλήψεων, γνωμών, αρχών, που πρεσβεύουν ομάδες και τάξεις ανθρώπων. Η ιδεολογία είναι μια κοσμοθεωρία, μια μορφή κοινωνικής συνείδησης, που αντανακλά την κοινωνική πραγματικότητα. Ωστόσο η ιδεολογία από σύνολο ιδεών που αναφέρεται σε μια πραγματικότητα για να τη φωτίσει και να την αλλάξει, μπορεί να χρησιμεύσει και για να συγκαλύψει την πραγματικότητα, έτσι που να εμφανίζεται διαφορετική απ’ ότι είναι. Τότε το ιδεολόγημα, η ψευδής συνείδηση, θα επιτρέπει να λέμε κάτι και να κάνομε κάτι άλλο.
Πολιτική και κοινωνική ιδεολογία, αστική και σοσιαλιστική ιδεολογία, προοδευτική και αντιδραστική δεοντολογία, όλες τους αντλούν από τον κόσμο των ιδεών, για χάρη του κόσμου της ύλης. Φαινόμενο παράδοξο και αντιφατικό, από τη μια ενισμός μαζί και δυισμός και από την άλλη θέση και άρνηση, χωρίς ουσιαστική σύνθεση. Το χάσμα των ιδεολογιών δεν ξεπερνιέται με ιδεολογίες. Χρειάζεται και εδώ η πράξη.