Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΝΗΠΤΙΚΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ – THE SPIRITUAL FATHERS (NIPTIKI)
Θεόπνευστοι Πατέρες, πνευματικοί διδάσκαλοι και συγγραφείς, που διατύπωσαν, οριοθέτησαν και υπεράσπισαν τη χριστιανική αλήθεια (νήφω – νήψις – πνευματική νηφαλιότητα – επαγρύπνηση νου και καρδίας). Ήδη ο Προφήτης Ηλίας επιδόθηκε στην καρδιακή νοερή προσευχή, ακολούθως δε οι νηπτικοί Πατέρες, ορθόδοξοι ασκητές της θεωρίας και της πράξης με κατακάθαρο λογισμό και καρδιά, αποτέλεσαν το απάνθισμα της μυστικής ορθόδοξης θεολογίας. Ανάμεσά τους περιλαμβάνονται: Μακάριος Αιγύπτιος, Ευάγριος Ποντικός, Ισαάκ Σύρος, Αντίοχος Πάντευκτος;;, Κασσιανός Ρωμαίος, Διάδοχος Φωτικής, Ιωάννης Σιναΐτης, Συμεών Νέος Θεολόγος, Γρηγόριος Σιναΐτης, Νικήτας Στηθάτος, Νικόλαος Καβάσιλας, Νικηφόρος Μονάζων, Αρσένιος Κρήτης, Κάλλιστος και Ιγνάτιος Ξανθόπουλοι, Ηλίας Έκδικος, Μάρκος Ασκητής, Φιλόθεος Σιναΐτης, Κάλλιστος Καταφυγιώτης.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. J.P. Migne, Ελληνική Πατρολογία, Παρίσι (1856), 147, Νικόδημος Αγιορείτης, Φιλοκαλία των ιερών νηπτικών (1782)], Κάλλιστος Καταφυγιώτης, Περί αγάπης και τελειώσεως βίου, Αντών. Παπαδόπουλος, Θεολογική γνωσιολογία, 1977, Φώτης Κόντογλου, Ένας βαθύς μυσταγωγός, Γρηγόριος ο Σιναΐτης, 1996, Mich. E. Michaelidis, Apathy, Niptiki theory and act, 1997, Γέροντος Παϊσίου, Λόγοι σοφίας και χάριτος, 1999, Ανώνυμος Ησυχαστής, Νηπτική θεωρία, 2001, Κων. Κορναράκης, Η αρετή της δικαιοσύνης κατά τη νηπτική θεολογία, 2005, Κων. Κομάν, Η θεοτόκος και το μυστήριο της ενσάρκου οικονομίας στην ερμηνεία των νηπτικών Πατέρων, 2009, Γέρων Ιωσήφ Ησυχαστής, Έκφρασις μοναχικής εμπειρίας, 1979.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ ΜΟΝΑΖΟΝΤΟΣ, ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΝΗΨΕΩΣ ΚΑΙ ΦΥΛΑΚΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ (P.G. 147, 915-966)
** ** **
Αυτή η ένωση ανθρώπου και Θεού αναφέρεται πολλές φορές μέσα στην Παλαιά Διαθήκη, αρχίζοντας από το “ποιήσωμεν ἄνθρωπον… καθ’ ὁμοίωσιν” (Γένεσις Α΄ 26, Κλήμης, Στρωματείς, ΙΙ.22. 131.5-6). Η συνάντηση του Θεού με τον Αβραάμ, με τον Ιακώβ, με τον Μωϋσή, η είσοδος του ανθρώπου μέσα στον γνόφο του Θεού, το όραμα του προφήτη Ησαϊα και το φως των Κριτών παρουσιάζονται ως ιστορικές μαρτυρίες. Αλλά κυρίως στη Καινή Διαθήκη είναι που ο Χριστός και στη Βάπτιση και στην Ανάσταση και στην Μεταμόρφωση εμφανίζεται μέσα στο υπέρλαμπρο φως της θεότητας. Στο όρος Θαβώρ “μετεμορφώθη ἔμπροσθεν αὐτῶν (των μαθητών) καὶ ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος, τὰ δὲ ἰμάτια αὐτοῦ ἐγένετο λευκὰ ὡς τὸ φῶς” (Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον, ΙΖ΄ 2). Και έρχεται τέλος η μαρτυρία του πρωτομάρτυρα Στεφάνου για τη δόξα του Θεού “ἰδοῦ θεωρῶ τοὺς οὐρανοὺς ἀνεωγμένους καὶ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐκ δεξιῶν τοῦ Θεοῦ ἐστῶτα”(Πράξεις των Αποστόλων, Ζ΄ 56). Και του Παύλου για τον άνθρωπο που “εἴτε ἐν σώματι εἴτε ἐκτὸς τοῦ σώματος οὺκ οἶδα, ὁ Θεός εἶδεν ὅτι ἠρπάγη εἰς τὸν παράδεισον καὶ ἤκουσεν ἄρρητα ρήματα, ἅ οὐκ ἐξὸν ἀνθρώπῳ λαλῆσαι” (Προς Κορινθίους, ΙΒ΄ 2).
Και ακολουθούν τα συγγράμματα του Διονυσίου Αρεοπαγίτη και η μαρτυρία του Συμεών του Νέου Θεολόγου και οι οπτασίες των ησυχαστών, και ο Αγιορείτικος Τόμος 1340-1341, και η διδασκαλία του Αγίου Ισαάκ του Σύρου, του Γρηγορίου Νύσσης, του Μάξιμου Ομολογητή, του Ιωάννη Σιναϊτη, του Γρηγορίου Παλαμά, του Νικολάου Καβάσιλα και των νηπτικών Πατέρων Νικοδήμου, Διαδόχου Φωτικής, Ηλία Εκδίκου, Πέτρου Δαμασκηνού, Καλλίστου Καταφυγιώτη, Νικηφόρου Μονάζοντος, Γρηγορίου Σιναϊτου, Νικήτα Στηθάτου, Καλλίστου και Ιγνατίου Ξανθοπούλων και η θεωρία των αγιορειτών μοναχών, του Γέροντος Παϊσίου, του Θεόκλητου Διονυσιάτη, των ρώσων στάρετς, Αγίου Σεργίου, Οσίου Σεραφείμ του Σάρωφ και τόσων άλλων.
Αυτό το μεγάλο μυστήριο, η μυστική εμπειρία, η είσοδος στο θεϊκό φως, η απόκτηση του Αγίου Πνεύματος, η πρόσληψη της χάριτος, της χαράς, της ειρήνης, της εσωτερικής θερμότητας, η κατά χάρη θέωση, είναι ο τελικός σκοπός της χριστιανικής ζωής (Κάλλιστος Καταφυγιώτης, Περί Αγάπης και τελειώσεως βίου).
Μπορεί κανείς ν’ αποκτήσει στη ζωή του αυτό το δώρο; Να ξεκινήσει από την κάθαρση, να φωτισθεί και να φθάσει στη θέωση; Και να γίνει “Θεὸς ἐν μέσῳ θεῶν”; Η Ορθοδοξία διδάσκει τη μέθοδο, παρέχει τη χάρη, αποδέχεται την προσπάθεια. Πιστεύει, αγαπά, ελπίζει.
