Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΙΑ΄ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ – CONSTANTINE XI PALAIOLOGOS
(Κωνσταντινούπολη 1405-1453)
Ο τελευταίος βυζαντινός αυτοκράτορας, η μεγαλύτερη ηρωική μορφή του μεσαιωνικού ελληνισμού, γιος του Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου, αρχικά δεσπότης στην Ταυρική και στην Πελοπόννησο. Κατά τα τελευταία έτη της αυτοκρατορίας αγωνίστηκε να αναδιοργανώσει το δεσποτάτο του Μιστρά και να αποκρούσει τις τουρκικές επιδρομές από την Πελοπόννησο. Ανέλαβε τον αυτοκρατορικό θρόνο το 1439, ενώ ήδη ολόκληρη σχεδόν η βυζαντινή αυτοκρατορία είχε υποκύψει στον τουρκικό επεκτατισμό. Αρνούμενος κάθε συνθηκολόγηση, ανέβηκε με τον ηρωικό του θάνατο στην πύλη του Ρωμανού, στη σφαίρα του θρύλου, μεταμορφωμένος σε «μαρμαρωμένο βασιλιά» και σφράγισε έτσι την κατάλυση του ελληνικού μεσαιωνικού κόσμου, των θεσμών και των ιδεών του βυζαντινού ελληνισμού.
Βιβλιογραφία: Δούκας, Φραντζής, Κριτόβουλος, Χαλκοκονδύλης, Λεονάρδος, Κ. Παπαρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1870, Σπ. Λάμπρου, Ιστορία της Ελλάδος, 1888, G. Schluberger, Le siege, la prise et le sac de Constantinople en 1453, 1926, Steven Runciman, The fall of Constantinople 1453, 1965, Nicolo Barbaro, Diary of the siege of Constantinople 1453, 1969, D.M. Nicol, The immortal Emperor, 1992, Lina Murr Nehme, 1453, The fall of Constantinople, 2003, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Μικρογραφία, Γ. Κλόντζας, Κώδικας Μαρκιανής Βιβλιοθήκης, Βενετία, Άγαλμα, Μητρόπολη Αθηνών.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Τὴν πόλιν σοι δοῦναι οὐκ ἐμὸν ἐστὶν οὔτ’ ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐνταῦθα» (Δούκας, Χρονικόν).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΔΟΥΚΑΣ, ΧΡΟΝΙΚΟΝ (P.G. 157, 1167-1185)
** ** **
Αυτός είναι ο τελευταίος δρόμος, που περνά από τον Κοραή και τη νεοκλασική ιδεολογία στη βαυαροκρατία, με τον βίαιο εκδυτικισμό και στον Παπαρηγόπουλο με την ενότητα του ελληνικού έθνους (Ιστορία – Παπαρηγόπουλος, γλώσσα – Χατζηδάκης, δίκαιο – Παπούλιας, λαογραφία – Πολίτης). Μέσα βέβαια από τον Θερειανό (γλώσσα), τον Σκαλτσούνη (θρησκεία), τον Καρούσο (φιλοσοφία), τον Ζαμπέλιο (ιστορία). Και ενώ η αριστερή μαρξιστική λογιοσύνη μίλησε αντίθετα για ασυνέχεια της ελληνικής ιστορίας, ήδη με τον Σβορώνο ορίζεται η συνέχεια του ελληνισμού μέσα από μια συγκρουσιακή διαδικασία αρχαίας ελληνικής κληρονομίας, χριστιανικής οικουμενικότητας και οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας. Η ανάπτυξη της εθνικής ελληνικής ιδέας ύστερα από μια περίοδο υποχώρησης και ανασύνδεσης, διαμορφώνει στο τέλος του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου μια καινούργια ιστορική οντότητα, το Νέο Ελληνισμό, δηλαδή το Ελληνικό Έθνος. Ωστόσο, από το Σκληρό μέχρι το Σβορώνο έχουν μεσολαβήσει ο Κορδάτος (Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821), ο Γληνός (Εισαγωγή στον Σοφιστή του Πλάτωνα), ο Ζεύγος (Σύντομη μελέτη της νεοελληνικής ιστορίας), ο Βαλέτας (Το προδομένο εικοσιένα), ο Ρούσος (6η Ολομέλεια Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. 1934), ο Ζαχαριάδης (7ο Συνέδριο Κ.Κ.Ε. 1945), ο Γκρόζος (7η Ολομέλεια Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. 1957). Και απ’ αυτό το αμάλγαμα, η Ελλάδα πέρασε στη σύγχυση, που τελικά αποκρυσταλλώθηκε στη νεοελληνική σχιζοφρένεια του ελληνοκεντρισμού και του ευρωκεντρισμού, ανατολικών και δυτικόφρονων, νεορθόδοξων και εκσυγχρονιστών. Έτσι διπλή είναι η εικόνα της Δύσης και της Ευρώπης στην Ελλάδα. Φίλος και σύμμαχος στον εκσυγχρονισμό και στην υπεράσπιστη από το Ισλάμ, εχθρός και απειλή για την ελληνοβυζαντινή κληρονομιά μας. Είναι καιρός οι αντιθέσεις αυτές, κατανοητές στην πορεία του ιστορικού γίγνεσθαι, να συγχωνευθούν στη σύνθεση της νέας ελληνοευρωπαϊκής ιδεολογίας. Ο ελληνισμός, πάντοτε οικουμενικός, μπορεί να αφήσει την εσωστρέφειά του και ν’ αναδείξει τον δυναμισμό του μέσα στην ενωμένη Ευρώπη, επηρεάζοντας σημαντικά την πνευματική της πορεία, μεταποιώντας ριζικά την ουσία της, προσδιορίζοντας αποφασιστικά τις κατευθύνσεις της. Η Ευρώπη είναι το νέο πεδίο δράσης του ελληνισμού, όπου αρχαία Ελλάδα, Ορθοδοξία, Διαφωτισμός, θα αντιπαλέψουν με το μέλλον. Στην πρώτη διαλεκτική σύνθεση των αντιθέτων, τον ελληνοχριστιανισμό, θα μπορούσε να προστεθεί μια δεύτερη, ο ελληνοευρωπαϊσμός, ή ακόμα μια τρίτη, ο ελληνοευρωσοσιαλισμός.
