Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΑΙΟΣ – REGAS FERAIOS
(Βελεστίνο (Φεραί) 1757 – Βελιγράδι 1798)
Πρωτομάρτυρας του αγώνα της απελευθέρωσης, πρόδρομος του νεοελληνικού διαφωτισμού, λόγιος, μέλος της Φιλικής Εταιρίας και φλογερός επαναστάτης. Από δάσκαλος και αρματωλός, γραμματέας του Υψηλάντη στη Μολδαβία και του Μαυρογένη στη Βλαχία, εγκαταστάθηκε στη Βιέννη, όπου αφιέρωσε τη ζωή του στην αναγέννηση της Ελλάδας, επηρεασμένος και από τα ιδεώδη της Γαλλικής Επανάστασης και πέθανε μαρτυρικά, μετά την παράδοσή του από τους αυστριακούς στους τούρκους. Το συγγραφικό του έργο, τα ενθουσιαστικά επαναστατικά του κείμενα και όλη η δράση του έτειναν στην απελευθέρωση ολόκληρης της Βαλκανικής, σε μια νέα ελληνική πατρίδα, με δημοκρατική οργάνωση, συνδέοντας την αρχαία με την νεότερη ιστορία μας.
Έργα: Απάνθισμα φυσικής (1790), Το σχολείο των ντελικάτων εραστών (1790), Μεγάλη Χάρτα της Ελλάδος (1796-1797), Δημοκρατική προκήρυξις (1796), Νέα χάρτα της Βλαχίας (1797), Γενική χάρτα της Μολδαβίας (1797), Θούριος (1797), Νέος Ανάχαρσις (1797), Η νέα πολιτική διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μικράς Ασίας, των νήσων της Μεσογείου και της Βλαχομπογδανίας (Υπέρ των νόμων και της πατρίδος – Τα δίκαια του ανθρώπου – Το Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας – Θούριος), (1797).
Βιβλιογραφία: Χρ. Περαιβός, Σύντομος βιογραφία του αοιδήμου Ρήγα Φεραίου του Θετταλού, 1860, Φ. Μιχαλόπουλος, Ρήγας ο Βελεστινλής, 1930, Απ. Δασκαλάκης, Rhigas Velestinlis, 1937, Γιαν. Κορδάτος, Ο Ρήγας Φεραίος και η Βαλκανική Ομοσπονδία, 1945, Νικ. Πανταζόπουλος, Ρήγας Βελεστινλής, Η πολιτική ιδεολογία του ελληνισμού προάγγελος της επαναστάσεως, 1964, C.M. Woodhouse, Ρήγας Βελεστινλής, Ο πρωτομάστορας της Ελληνικής Επανάστασης, 1997, Λέανδρος Βρανούσης, Ρήγας Βελεστινλής, 1998, Νικ. Πανταζόπουλος, Μελετήματα για τον Ρήγα Βελεστινλή, 1998.
Εικονογραφία: Προσωπογραφία, Ανδρέας Κριεζής, 1816-1880, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα, Ανδριάς, Πανεπιστήμιο Αθηνών.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Ως πότε παληκάρια να ζώμεν στα στενά / Μονάχοι σα λιοντάρι σταις ράχαις στα βουνά» (Θούριος Ρήγα).
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ – GIANNIS MAKRYGIANNIS
(Αβορίτι, Δωρίδα 1797 – Αθήνα 1864)
Παρωνύμιο του Ιωάννη Τριανταφύλλου. Μεγάλος αγωνιστής της επανάστασης του ’21, μέλος της Φιλικής Εταιρίας, στρατηγός και αρχηγός της επανάστασης του 1843 για την καθιέρωση του Συντάγματος. Οπλαρχηγός της Στερεάς, χιλίαρχος και τελικά αρχιστράτηγος, συμμετέσχε σε πολυάριθμες μάχες, στην Άρτα, Στυλίδα, Αθήνα, Ρούμελη και Πελοπόννησο, νικητής του Ιμπραήμ στους Μύλους και υπερασπιστής της Ακρόπολης. Υποστηρικτής των κυβερνητικών στον εμφύλιο πόλεμο και των συνταγματικών επί Καποδίστρια και Όθωνα, πληρεξούσιος στην Α΄ και στην Β΄ Εθνοσυνέλευση, καταδιώκτηκε από το βαβαρικό καθεστώς και καταδικάστηκε σε θάνατο για συνωμοσία, αλλά αποφυλακίστηκε. Μολονότι αγράμματος έγραψε σπουδαία απομνημονεύματα, που αποτελούν μνημείο του ελληνικού λόγου.
Έργα: (Γιάννης Βλαχογιάννης), Αρχείον του Στρατηγού Μακρυγιάννη (1907), (Λίνος Πολίτης), Στρατηγού Μακρυγιάννη απομνημονεύματα (1947), Οράματα και θάματα (1999).
Βιβλιογραφία: Δ. Σταμέλος, Μακρυγιάννης (1965), Η δίκη του Στρατηγού Μακρυγιάννη (1965), Πότης Στρατίκης, Μπάρμπα Γιάννης Μακρυγιάννης, 1997, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς.
Εικονογραφία: Προσωπογραφία, Κρατσάιζεν, Είκοσι τέσσερις εικονογραφίες του αγώνα, Π. Ζωγράφος, 1836-1839, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα, Λιθογραφία, Karl Krazaisen, 1831, Άγαλμα, πεζόδρομος Διονυσίου Αρεοπαγίτου, Αθήνα.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Την λευτερίαν δεν την ηύραμεν εις το σοκάκι και δεν θα μπούμεν εύκολα πίσου εις του αυγού το τζόφλι· ότι δεν είμαστε πουλάκι να χωρέσουμε πίσω, εγίναμε πουλί και δεν χωρούμεν» (Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα).
ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ – THEODORΟS KOLOKOTRONIS
(Ραμοβούνι, Μεσσήνη 1770 – Αθήνα 1843)
Μεγάλη μορφή της Ελληνικής Επανάστασης του ’21, απόγονος επιφανούς οικογένειας κλεφτών και αρματωλών της Γορτυνίας, ταγματάρχης του αγγλικού στρατού, Αρχιστράτηγος της Πελοποννήσου. Πρωταγωνίστησε στην άλωση της Καλαμάτας και της Τριπόλεως στη νίκη του Βαλτετσίου και στα Δερβενάκια, στην Ακροκόρινθο και στο Ναύπλιο. Υποστήριξε σταθερά τους στρατιωτικούς, τον Υψηλάντη και τον Καποδίστρια, συνέλαβε δε εξ’ αρχής το σχέδιο απελευθέρωσης της Ελλάδας και αγωνίστηκε σθεναρά κατά της υποταγής στον Ιμπραήμ. Καταδιώχθηκε από την Αντιβασιλεία και καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά απελευθερώθηκε και τιμήθηκε από τον Όθωνα με το αξίωμα του Συμβούλου Επικρατείας. Τα απομνημονεύματά του περικλείουν το μεγαλείο της ελληνικής ψυχής και εξιστορούν αντικειμενικά τα γεγονότα της Επανάστασης.
Έργα: (Γεώρ. Τερτσέτης), Διήγησις συμβάντων της ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836 (1846) και (Ν. Πολίτης) Ο γέρων Κολοκοτρώνης, Διήγηση συμβάντων της ελληνικής φυλής, Ρητά του Κολοκοτρώνη, Τραγούδια των Κολοκοτρωναίων (1889).
Βιβλιογραφία: Γιάννης Βλαχογιάννης, Κλέφτες του Μωριά, Κριτική και αντικριτική του βιβλίου, 1937, Β.Γ. Μέξας, Οι φιλικοί, Κατάλογος των μελών της Φιλικής Εταιρίας εκ του αρχείου Σέκερη, 1937, Τα κατά την δίκην και καταδίκην εις θάνατοντου Θεοδ. Κολοκοτρώνη και Δημ. Πλακούτα, 1834, Σπύρος Μελάς, Ο γέρος του Μωριά, 1931, Φώτιου Χρυσανθακόπουλου ή Φωτάκου, Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, 1900, Γιάννης Βλαχογιάννης, Τα ανέκδοτα του Καραϊσκάκη και του Κολοκοτρώνη, 1922, Δ. Φωτιάδης, Κολοκοτρώνης, 1987, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Ν.Α. Βέη).
Εικονογραφία: Προσωπογραφία, λιθογραφία, Karl Krazaisen, 1831, Ο Κολοκοτρώνης έφιππος, μνημείο, Παλαιά Βουλή, Αθήνα.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Ο Θεός υπέγραψε την ελευθερία της Ελλάδος και δεν ανακαλεί την υπογραφή του» (Κολοκοτρώνης, Απομνημονεύματα).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ, ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ (ΒΙΒΛ. Γ΄, ΚΕΦ. 7)
** ** **
Ελληνισμός, Ορθοδοξία, Διαφωτισμός, αποτελούν συνισταμένες της ελληνικής ιστορίας, που μπορεί φαινομενικά να αντιμάχονται, στην ουσία όμως υπηρετούν την αέναη εξέλιξη του ελληνικού ανθρωπιστικού κοινωνικού πολιτισμού. Από την αρχαία ελληνική αυτονομία, με τον πολίτη – μόριο της πόλεως που μετέχει στην εκκλησία του Δήμου, μέχρι τη χριστιανική ορθόδοξη αγαπητική κοινωνία, όπου ο πιστός συμμετέχει ως μέλος του σώματος της εκκλησίας. Από τους κοινοτικούς θεσμούς της τοπικής αυτοδιοίκησης και των συνεταιρισμών της τουρκοκρατίας μέχρι τους λαοκρατικούς θεσμούς στην αυτοδιοίκηση, τη δικαιοσύνη και τους συνεταιρισμούς της Ελεύθερης Ελλάδας στην Κατοχή. Από τα κοινοκτημονικά και οικογενειακά έθιμα που διαμόρφωσε η κοινή ελληνική συνείδηση μέχρι τα Συντάγματα του νεότερου ελληνικού κράτους που κατοχυρώνουν τα δικαιώματα του συνεταιρίζεσθαι, της εργασίας, της κοινωνικής ασφάλισης, τις συνδικαλιστικές ελευθερίες και την κοινωνική αλληλεγγύη. Από τη μεγάλη δημοτική μας παράδοση, μέχρι τις ακμάζουσες κοινότητες της διασποράς, από το “εμείς” του Μακρυγιάννη μέχρι τη “ρωμιοσύνη” του Ρίτσου.
Σε ολόκληρη αυτή την ιστορική διάρκεια η συλλογικότητα και η κοινωνικότητα, ως μέθεξη στον κοινό λόγο, εμφανίζεται στο πνεύμα του ελληνικού έθνους και στη δράση του ελληνικού λαού. Ο ελληνικός σοσιαλισμός έχει τις δικές του ρίζες, τον δικό του λόγο, τη δική του πράξη. Μπορεί να σταθεί δίπλα στο ευρωπαϊκό και στο παγκόσμιο σοσιαλιστικό κίνημα και μπορεί να προχωρήσει διαλεκτικά μαζί τους.