Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ – MARCUS AURELIUS
(Ρώμη 121 – Βιντεμπόνα (Βιέννη) 180)
Ρωμαίος αυτοκράτορας (161-180), γόνος οικογενείας πατρικίων, υιοθετημένος γιος του Αντωνίνου, από τους σημαντικούς στωικούς φιλοσόφους. Μαθητής του στωικού Ιουνίου Ρουστίκου, απασχολήθηκε με τη ρητορική και τη φιλοσοφία, μυήθηκε στα Ελευσίνια μυστήρια και έζησε λιτοδίαιτα και ασκητικά. Η βασιλεία του χαρακτηρίζεται από την ενίσχυση του διοικητικού συγκεντρωτισμού και από συνεχείς πολέμους, κατά των πάρθων, αρμενίων και γερμανών. Καθιέρωσε μέτρα υπέρ των απελευθέρων, θέσπισε νέα κοινωνική ιεραρχία και τροποποίησε το δικαστικό σύστημα. Το συγγραφικό του έργο παρουσιάζει ανάγλυφο τον χαρακτήρα του και τις ενδόμυχες σκέψεις του με κλασική λιτότητα, χαρακτηρίζεται δε ως ευαγγέλιο της στωικής φιλοσοφίας.
Έργα: Περί ύπνου, Τα εις εαυτόν, Επιστολαί, Λόγοι, Διατάγματα.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Ξυλάντερ, Ζυρίχη (1559), Καρδινάλιος Μπαρμπερίνι (1675), Αδ. Κοραής, Παρίσι (1816)], Λουκιανός, Αίλιος Αριστείδης, Σουΐδας, A.R. Birley, Marcus Aurelius, A biography, 1966, Stephen Sterz, Marcus Aurelius as ideal emperor in late antique greek thought, 1977, Frank McLynn, Marcus Aurelius, Warrior, philosopher, Emperor, 2009, Βλάσης Ρασιάς, Θεοίς Συζήν, Εισαγωγή στον στωϊκισμό, 2001, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Έφιππος ανδριάντας, Πλατεία Καπιτωλίου Ρώμη, Στήλη Αυρηλίου, Piazza Colonna, Ρώμη, Προτομή, Γλυπτοθήκη Μονάχου, Προτομή, 161-180, Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ, ΤΑ ΕΙΣ ΕΑΥΤΟΝ (ΒΙΒΛ. Α΄-Γ΄)
** ** **
Στην ιστορία της ηθικής διακρίνομε τρεις περιόδους, την αρχαία, τη μεσαιωνική, τη νεότερη ηθική. Αρχικά τοποθετούνται τα θεμέλια της θεώρησης των ηθικών φαινομένων, αναζητείται η μέθοδος έρευνας, προσδιορίζεται το ύψιστο αγαθό και ο σκοπός της ζωής. Έπειτα η θρησκευτική πίστη καθορίζει τα ηθικά ιδεώδη. Τέλος η φιλοσοφία επανέρχεται στις αρχικές της αναζητήσεις και εξετάζει από πολλές πλευρές το αντικείμενο της ηθικής.
Η ιστορική εξέλιξη έτσι ανέδειξε μεγάλες ομάδες ηθικών προβλημάτων. Το πρόβλημα της πηγής της ηθικότητας, της αναγωγής της ηθικής στον εμπειρισμό ή στον ανεξάρτητο της πείρας απριορισμό, στην ορμή προς απόλαυση της ηδονής και αποφυγή της λύπης ή στην ανάμνηση, στις ηθικές ιδέες, στη συνείδηση.
Το πρόβλημα των κινήτρων, των ελατηρίων, των λειτουργιών της ηθικής. Αυτών που ανάγονται στον τρόπο αντίληψης των ηθικών φαινομένων, στις λειτουργίες είτε της νόησης, είτε της βούλησης, είτε του συναισθήματος. Δηλαδή του νοησιαρχικού, του βουλησιαρχικού, του συναισθηματικού ενορατισμού. Το πρόβλημα του γενικότερου καθορισμού της ηθικής, των γνωρισμάτων που καθορίζουν τα ηθικά δεδομένα, τη μορφή, το είδος της ηθικής πράξης ή το περιεχόμενο, την ύλη της ηθικής πράξης.
Το πρόβλημα του σκοπού της ηθικής πράξης, του καθορισμού του ύψιστου αγαθού. Του ευδαιμονισμού, του ηδονισμού, του ωφελιμισμού, του ασκητισμού, του ενεργισμού, της τελείωσης. Το πρόβλημα του τέρματος της ηθικής πράξης. Το πρόβλημα της τελικής κατεύθυνσης του εγώ στον εαυτό μας, στους άλλους, στο σύνολο. Το πρόβλημα της φιλαυτίας, του αλτρουισμού, του κοινωνισμού. Το πρόβλημα της εκτίμησης των ηθικών δεδομένων, του ηθικού υποκειμενισμού, του ηθικού αντικειμενισμού, του ηθικού σχετικισμού, του μεταφυσικού ηθικισμού.