Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΤΟΡΚΟΥΑΤΟΣ ΤΑΣΣΟΣ – TORQUATO TASSO
(Σορέντο 1544 – Ρώμη 1595)
Από τους μεγάλους ιταλούς ποιητές, στην υπηρεσία του οίκου των Ντ’ Έστε, αναμείχθηκε στην υψηλή ιταλική κοινωνία της αντιμεταρρύθμισης. Αγωνιζόμενος για την ελευθερία της συνείδησής του, αλλά υποτασσόμενος στις συστάσεις της λογοκρισίας της Ιεράς Εξετάσεως, σε μια τραγική εναλλαγή τρέλας και διαύγειας, περιπλανώμενος στις πόλεις της Ιταλίας, κλείστηκε σε άσυλο και μετά την απελευθέρωσή του πέθανε προτού στεφθεί ποιητής στο Καπιτώλιο. Το έργο του, συγκινητική εικόνα ταραγμένης ψυχής, σύγκρουση πνευματικών χαρισμάτων και θρησκευτικού αισθήματος ηθικής, αμφιβολίας, λυρισμού και ευλύγιστου ύφους, αποτελεί μνημείο της ιταλικής αναγεννησιακής ποίησης. Το έπος του Τάσσο, Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ, τελευταίο στη σειρά των μεγάλων επικών εμπνεύσεων, εξυμνεί τους αγώνες των σταυροφόρων κατά των μουσουλμάνων στην πολιορκία της Ιερουσαλήμ και αποτέλεσε πρότυπο για τους μεταγενέστερους ποιητές.
Έργα: Ρενώ (1562), Ρίμες (1567-1593), Αμύντας (1573), Η Απελευθερωθείσα Ιερουσαλήμ (1575), Διάλογοι (1578-1594), Η κατακτηθείσα Ιερουσαλήμ (1592), Τορρισμόντο (1586).
Βιβλιογραφία: Η ηθική του Τάσσου, 1632, Γκαίτε, Τορκουάτο Τάσσο, 1789, Βύρων, Ο θρήνος του Τάσσου, Giacomo Leopardi, Dialogo di Torquato Tasso e del Genio suo familiare, 1824, Luigi Ugolini, The poet of Sorrento, Torquato Tasso, 1995, Encyclopedia Brittanica, 1991, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: O Torquato Tasso στο νοσοκομείο της Αγίας Άννας, πίνακας, Ευγέν. Ντελακρουά, 1839, Λινάλντο και Αρμίδα, πίνακας, G. Battista Tiepolo, 1755, Πινακοθήκη Βερολίνου, Ανδριάντας, Piazza Vecchia, Μπέργκαμο.
Μουσική: Torquato Tasso, όπερα, Ντονιτσέτι, 1833, Tasso, Lamento e Triomfo, συμφωνικό ποίημα, Franze Liszt.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΤΟΡΚΟΥΑΤΟΣ ΤΑΣΣΟΣ, ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΘΕΙΣΑ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ (CANTO PRIMO)
** ** **
Σ’ αυτό τον κλίμα θα μπορούσαν να αναχθούν λιγότερο ο Σπινόζα και ο Λάιμπνιτς. Ο πρώτος αποδέχεται τη στωϊκή αντίληψη της διατήρησης κάθε όντος στην ύπαρξή του ως πρώτης αρχής της πρακτικής ηθικής συνεργίας. Αρετή είναι η σύμφωνη με τη φύση κάθε όντος ενέργεια. Αλλά από την υποκειμενικότητα πρέπει να αναχθούμε στην παγκόσμια νομοτέλεια. Η καταπολέμηση των παθών οδηγεί στην εσωτερική ελευθερία, απ’ όπου προωθείται ο άνθρωπος στη σφαίρα της αντικειμενικότητας. Και εκεί διαπιστώνει ότι η ευδαιμονία του ατόμου προϋποθέτει την εναρμόνηση της κοινωνικής και πολιτικής τάξης, σύμφωνα με τους νόμους της λογικής. Έτσι συντονίζεται η μακαριότητα του ανθρώπου με τις θείες ενέργειες, γίνεται κατανοητό τι είναι στον κόσμο σταθερό και αμετάβλητο και ασφαλίζεται η ευδαιμονία. Η ηθική γνώση δεν είναι μόνο απλή θεώρηση, αλλά και δύναμη που δημιουργεί τάξη και ελευθερία. Η ηθική του Λάιμπνιτς βασίζεται στην ανάπτυξη, στην ενεργοποίηση της προϋπάρχουσας στην ψυχή ηθικής διάθεσης. Η ηθική δεν προκύπτει από την εμπειρία, ούτε παράγεται από έμφυτες ιδέες. Αποτελεί μια δυναμική εξελικτική διαδικασία προς την τελειοποίηση που αρμόζει σε κάθε ένα. Είναι μια αξιοποίηση και διασαφήνιση των σκοτεινών ηθικών προϋποθέσεων της ψυχής, που φωτίζονται από την αρετή.
Ο νέος χριστιανισμός του Σαιν Σιμόν διατηρεί το “ἀγαπάτε ἀλλήλους” σε ένα μοραλισμό της βιομηχανικής παραγωγής. Η θρησκεία της ανθρωπότητας, του Κοντ, θέτει ως βάση της ηθικής της τον σύνθημα, “η αγάπη ως αρχή, η τάξη ως βάση, η πρόοδος ως σκοπός”. Ακολούθως ο Φουριέ παρουσιάζει ένα κοινωνικό ευαγγέλιο και ο Προυντόν μια αναρχική ηθική. Οι υπερβατικές ηθικές του 19ου αιώνα, Φίχτε, Έγελος, Σέλλινγκ, Σόπενχάουερ, τονίζουν περισσότερο το εγώ, το γίγνεσθαι, την εξέλιξη, την εγκατάλειψη.