Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΜΑΞΙΜ ΓΚΟΡΚΥ – MAXIM GORKI
(Νίζνι Νόβγκοροντ 1868 – Μόσχα 1936)
Διάσημος ρώσος μυθιστοριογράφος και θεατρικός συγγραφέας, φιλολογικό ψευδώνυμο του Αλεξίου Μαξίμοβιτς Πεσκώφ. Ορφανός και πάμφτωχος, περνώντας από πολλά επαγγέλματα, γνωρίστηκε με τον Τσέχωφ και μπήκε στους επαναστατικούς κύκλους της Ρωσίας, φυλακίστηκε στην Πετρούπολη στην επανάσταση του 1905, εξέδωσε την γερμανόφιλη εφημερίδα Τα χρονικά και ως Υπουργός της κυβέρνησης Κερένσκυ, υποστήριξε ενεργά την επανάσταση του 1917 και συνέβαλε μετέπειτα στην διαπαιδαγώγηση των συγγραφέων, στην κατεύθυνση του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Σπουδαίος λογοτέχνης, οξυδερκής ψυχολόγος και άριστος χειριστής της γλώσσας, στο έργο του παρουσιάζει το αδιέξοδο του ρωσικού λαού και των διανοουμένων και τάσσεται υπέρ της επανάστασης των υπερήφανων και ελεύθερων ηρώων κατά της κοινωνικής ανισότητας, εξιδανικεύοντας το νέο ήρωα, το νέο άνθρωπο, τον ιππότη της ελευθερίας και πρόδρομο της νέας ζωής.
Έργα: Μακάρ Τσούντρα (1892), Φόμα Γκορντέγιεφ (1899), Κονοβάλης (1897), Οικογένεια των Ορλώφ (1897), Οι αλήτες (1898), Ο βυθός (1902), Οι μικροαστοί (1902), Υιοί του Ηλίου (1905), Εχθροί (1906), Άγρια Ιζεκρίλ, Τραγούδια για το γεράκι (1902), Η μάνα (1907), Βάσσα Ζηλήσνοβα (1910), Τα παιδικά μου χρόνια (1914), Επανάσταση και κουλτούρα (1917), Τα Πανεπιστήμιά μου (1923), Β.Ι. Λένιν (1924-1931), Οι Αρταμίνωφ (1925), Γιεγκόρ Μπουλισώβ (1932), Περί λογοτεχνίας (1933), Ιστορία της ρώσικης λογοτεχνίας (1939),
Βιβλιογραφία: Έκδ. Άπαντα, Πετρούπολη (1905-1910, 1924), Α.Β. Λουνατσάρσκι, Μαξίμ Γκόρκυ Άπαντα (1964), Ν.Π. Μπιελίνσκι, Στο δημιουργικό έργο του Γκόρκυ, 1940, Β. Πανκόφ, Η σοβιετική πραγματικότητα στο έργο του Γκόρκυ, 1957, Richard Harl, Maxim Gorki Romantic, realist and conservative revolutionary, 1962, Irwin Weil, Gorki, His literary develpoment and influence on Soviet intellectual life, 1966, B.D. Wolfe, The bridge and the abyss, The troubled friendship of Maxim Gorki and V.I. Lenin, 1967, Henri Troyat, Gorki, 1989, Νεώτερον
Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Ν.Π. Μιχαήλωφ), Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Μπ.Β. Μιχαήλοφσκ), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Πορτραίτο, Aksei Gallen-Kallela, 1865-1931, Άγαλμα, Art Muzeon Sculpture Park, Μόσχα.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΜΑΞΙΜ ΓΚΟΡΚΥ, ΟΙ ΜΙΚΡΟΑΣΤΟΙ
** ** **
Η σοβιετική ηθική, η ηθική της κομμουνιστικής κοινωνίας, η σοσιαλιστική ηθική στα χρόνια του υπαρκτού σοσιαλισμού, αναπτύχθηκε πάνω στις αρχές του μαρξισμού – λενινισμού. Ως σύνθεση ενός υλοποιημένου εγελιανισμού, μιας κολλεκτιβιστικής τεχνικής και μιας ιδεαλιστικής ταξικής αλληλεγγύης, οδηγούσε πέρα από τα προσωπικά συμφέροντα, σε μια νέα αντίληψη της ηθικής. Βασικές κατευθύνσεις αυτής της ηθικής είναι η μαρξιστική αντίληψη της ιστορίας, η προσδοκία ενός κομμουνιστικού τέλους, μέσα από κοινωνικούς αγώνες για τη δικαιοσύνη, την ισότητα, την ελευθερία. Αυτές οι αντιλήψεις μπορούν εύκολα ν’ αντιστοιχηθούν με την γραμμή αντίληψης της ιστορίας του ιουδαιοχριστιανισμού, με την προσδοκία ενός Μεσσία ή μιας Δευτέρας Παρουσίας, με το κοινωνικό περιεχόμενο του Ευαγγελίου. Ωστόσο και μόνο η βίαιη και καταναγκαστική επικράτηση και διατήρηση των κομμουνιστικών καθεστώτων θα αρκούσε για να διακρίνει τη χριστιανική από τη σοβιετική ηθική. Η ηθική αυτή περιλαμβάνει μια ατομική, μια κοινωνική, μια διεθνιστική διάσταση. Οι αρχές της μπορούν να συνοψιστούν στην αλληλεγγύη, στην πειθαρχία, στην αυτοκριτική, στην εργασία και στον σεβασμό των θεσμών, των ηγετών, του κόμματος. Η σοβιετική ηθική αποβλέπει στη δημιουργία ενός πρότυπου πολίτη μέσα σε μια κομμουνιστική κοινωνία και σ’ ένα προλεταριακό διεθνισμό μέσα στον κόσμο.
Η άνθιση του ελεύθερου ατόμου μέσα σε μια ελεύθερη κοινωνία, η εξάλειψη του ατομικού μέσα στο κοινωνικό, η ολοκλήρωτική και ορθολογική ανάπτυξη καθενός παρέμειναν όμως οραματισμοί ανεκπλήρωτοι. Αντιθέτως ο σοβιετισμός, πλησιέστερος με τον αμερικανισμό, παρά με τον σοσιαλισμό, χαρακτηρίζεται από την ίδια λατρεία της αποτελεσματικότητας, τα ίδια αισθήματα ιεραποστολικού ζήλου, την ίδια προαγωγή ενός κοινού σκοπού. Η εφαρμοσμένη ηθική του αποπνέει την ίδια αλαζονεία, την ίδια περιφρόνηση για το ανθρώπινο πρόσωπο, την ίδια ισοπεδωτική εφαρμογή του μονολιθικού δόγματος πάνω στην ποικιλία της ζωής. Η βία δεν μπορεί παρά να γεννά πάντα τη βία. Η πραγματική ηθική πρόοδος δεν επιτυγχάνεται, παρά μόνο όταν ο αντίπαλος χάσει την αξία του, αρνούμενος ν’ αγωνιστεί στο πεδίο μιας υπέρτερης ηθικής δύναμης.