Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΣΚΑΙΒΟΛΑΣ – QUINTUS CERVIDIUS SCAEVOLA
(Καρχηδών/Ρώμη β΄ αι.)
Σπουδαίος ρωμαίος νομομαθής του β΄ αιώνα, επί βασιλείας των αυτοκρατόρων Μάρκου Αυρηλίου και Αντωνίνου του Ευσεβούς και πιθανώς διδάσκαλος του Παύλου, του Παπινιανού και του Σεπτιμίου Σεβήρου. Το έργο του, για το οποίο δε γνωρίζομε παρά μόνο μερικούς τίτλους και αποσπάσματα στους Πανδέκτες του Ιουστινιανού, αποτέλεσε βασική πηγή του ρωμαϊκού δικαίου. Ο Σκαιβόλας εκτιμήθηκε πολύ από τους σύγχρονους και μεταγενέστερους νομικούς για την ευφράδεια και την ευρυμάθειά του, κατατασσόμενος μεταξύ των κορυφαίων νομικών.
Έργα: Responsa, Quaestiones, Regulae, De quaestione familae, Quaestiones publicae tractatae.
Βιβλιογραφία: Iustiniani Digesta, S.P. Scott, The civil Law, 1932, F. Schulz, History of Roman legal Science, 1946, A. Berger, Encyclopedie dictionary of Roman Law, 1953, Dav. Johnston, On a singular book of Cervidius Scaevola, 1987, Allan Watson, Roman Law and comparative Law, 1991, A. Chastognol – R. Laffont, Histoire Auguste, 1994, Cathrin Sigel, Rechtsgutachten des Quintus Cervidius Scaevola, 2007, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Π.Ν.Π.).
ΚΕΙΜΕΝΑ: LEX DUODECIM TABULARUM
** ** **
Η σχέση κράτους και δικαίου είναι στενή. Ουσιαστικά μπορούμε να μιλούμε για δίκαιο μόνο από τη στιγμή που σχηματίζεται το κράτος. Στα πρωτόγονα κοινωνικά συστήματα δεν υπάρχει δίκαιο. Οι σχέσεις ανάμεσα στα μέλη τους δεν ρυθμίζονται από νόμους αλλά από έθιμα. Τα έθιμα αυτά ακολουθούν τη λειτουργία της πρωτόγονης σκέψης. Καθώς η σχέση αιτίας και αποτελέσματος δεν ήταν άμεσα φανερή, η πρωτόγονη λογική σχηματιζόταν από ένα συνδυασμό εικόνων που γύριζαν στο μυαλό. Ο φόβος για τον πατέρα – μάγο, ο σεβασμός για τη μητέρα – γυναίκα επιδρούσε και περιόριζε τον εγωϊσμό. Εξ’ αιτίας της άγνοιας η φαντασία δημιουργούσε μύθους και θρύλους που με την επανάληψή τους γίνονταν πιστευτοί σαν πραγματικότητα. Η θρησκεία με τη μορφή του φετίχ, του ταμπού και της μαγείας έκανε την εμφάνισή της. Η προσπάθεια του πρωτόγονου κατευθυνόταν στο να προκαλέσει την εύνοια των άγνωστων δυνάμεων που εξασφάλιζαν τη ζωή του και να αποτρέψει τη δυσμένεια και την τιμωρία τους. Το έθιμο στηρίζεται στη γενική αποδοχή. Η πολύχρονη εφαρμογή του και η πείρα από την ωφελιμότητά του, συνδυαζόταν με το φόβο της τιμωρίας του θείου, για την παράβασή του. Η τάξη και η σταθερότητα μέσα στην ομάδα εξασφαλιζόταν με την τήρηση των εθίμων και την απομόνωση και τιμωρία των παραβατών τους, που προκαλούσαν τη γενική αντίδραση. Η θρησκεία εξασφάλιζε στο δίκαιο ένα πνευματικό καταναγκασμό και έπαιζε ρόλο στην απονομή της δικαιοσύνης.
Για τον πρωτόγονο τα θέματα που έχουν σημασία είναι η τροφή, η αναπαραγωγή, η αρρώστια και ο θάνατος. Τα έθιμά τους σχετίζονται με αυτά. Από το έθιμο της αυτοσυντήρησης προέρχονται τα έθιμα του κυνηγιού, του ψαρέματος, της γεωργίας. Και από το ένστικτο της αναπαραγωγής δημιουργούνται τα έθιμα του γάμου, η εξωγαμία, η απαγόρευση της αιμομιξίας.
Μέσα σ’ αυτή την πρωτόγονη κοινωνία, κάθε συμπεριφορά αντίθετη προς τα έθιμα αποτελούσε έγκλημα, που στρεφόταν κατά του συνόλου, επειδή προκαλούσε την οργή του θείου. Τα πρώτα εγκλήματα ήταν η προδοσία που στρεφόταν κατά της ομάδας και η ιεροσυλία που προερχόταν από την παράβαση των εθίμων. Η ποινή για τις πράξεις αυτές ήταν θάνατος ή απομάκρυνση από την κοινότητα. Τα εγκλήματα που στρέφονταν εναντίον ενός μέλους της κοινότητας αντιμετωπίζονταν από την ιδιωτική εκδίκηση. Ο παθών αναλάμβανε να τιμωρήσει ο ίδιος τον ένοχο. Σε περίπτωση ανθρωποκτονίας, η οικογένεια του θύματος είχε υποχρέωση να εκδικηθεί τον θάνατό του. Για την διαπίστωση του εγκλήματος διεξαγόταν η δίκη με μορφή δημόσιας συζήτησης και θεοδικίας. Ο κατηγορούμενος δοκιμαζόταν με κάποιο τρόπο, αφού πίστευαν πως το θείο θα έδειχνε την ενοχή ή την αθωότητά του. Με την εξέλιξη του πολιτισμού η εκδίκηση αντικαταστάθηκε από την αποζημίωση, που έπαιρνε η οικογένεια του θύματος, για να σταματήσει η καταστρεπτική σειρά των αλλεπάληλων φόνων. Μια μεγάλη περίοδος πέρασε μέχρι να πάρει το κράτος την ευθύνη για την τιμωρία των εγκλημάτων και να διαμορφωθεί η έννοια της δημόσιας ποινής.
