Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ – EPICURUS
(Σάμος 341π.Χ. – Αθήνα 270 π.Χ.)
Μεγάλος ηθικός και φυσικός φιλόσοφος της αρχαιότητας, δημιούργησε φιλοσοφικό κύκλο στη Μυτιλήνη και στη Λάμψακο και αργότερα ίδρυσε τη σχολή του «Κήπου» στην Αθήνα. Οι αρχές του συνοψίζονται στην τετραφάρμακο, «Ἄφοβον ὁ Θεός, ἀνύποπτον ὁ θάνατος· καὶ τἀγαθόν μεν εὔκτητον, τὸ δὲ δεινὸν εὐκαρτέρητον». Απελευθερωμένος από το φόβο και την πλάνη, αναζητώντας την αταραξία της ψυχής και την καταστηματική ηδονή (ζην ηδέως), υπήρξε ο θεμελιωτής του επικουρισμού, ενός από τα κυριότερα ρεύματα της αρχαίας σκέψης. Ο Επίκουρος, προεκτείνοντας τον αισθησιακό κόσμο μέχρι την πνευματική του διάσταση, αποκαλύπτει την ανώτερη αρμονία της ηδονής και της ζωής, με μεγάλη επίδραση σ’ όλες τις μεταγενέστερες εποχές.
Έργα: Περί φύσεως, Κύριαι δόξαι, Προτρεπτικός, Επιτομή των προς τους φυσικούς, Περί κριτηρίου ή Κανών, Περί ατόμων και κενού, Περί έρωτος, Περί Θεών, Περί ειμαρμένης, Περί δικαιοσύνης και των άλλων αρετών, Περί βασιλείας, Περί τέλους, Περί βίων, Περί δικαιοπραγίας, Περί φαντασίας, Συμπόσιον, Επιστολαί (Προς Ηρόδοτον, Προς Πυθοκλήν, Προς Μενοικέα).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Hermann Usener, Epicurea, Leipzig 1887], Φιλόδημος, Τετραφάρμακον, Papyrus Hercolaneum, Καρλ Μαρξ, Διαφορά μεταξύ της φυσικής φιλοσοφίας του Δημοκρίτου και του Επικούρου, 1841, Guyau, La morale d’ Epicure, 1878, Διογένης Λαέρτιος, Usener, Epicurea, 1887, Ερρίκος Schmidt, Φιλοσοφία της ηδονής, 1921, G.A. Panicha, Epicurus, 1967, Eric Anderson, Ο Επίκουρος στον 21ο αιώνα, 2002, Χ. Θεοδωρίδης, Επίκουρος, Η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου, 2002, Διογένης Οινοανδέας, Οι πολύτιμες πέτρες της φιλοσοφίας, Η μεγάλη επιγραφή στα Οινόανδα, 2003, Eugene O’ Connor, The essential Epicurus, 2004, Μάριος Βερέττας, Εμείς οι επικούρειοι, 2006, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Κ.Δ. Γεωργούλη), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Προτομή ρωμαϊκή, Β’ αι., Λούβρο, Παρίσι.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Τῆς μὲν γὰρ πρὸς Θεοὺς ὁσιότητος καὶ πρὸς πατρίδα φιλίας ἄλεκτος ἡ διάθεσις» (Διογένης Λαέρτιος, Βίοι Φιλοσόφων, Βιβλ. 10).
ΚΕΙΜΕΝΑ: EPICUREA (ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΜΕΝΟΙΚΕΑ)
* * *
Ο άνθρωπος είναι πάντα ελεύθερος, καταδικασμένος να είναι ελεύθερος, ακόμα και μέσα στις πιο βαρειές αλυσίδες. Μπορεί να διαλέξει να ζήσει αλυσοδεμένος, μπορεί να επιλέξει να σπάσει τα δεσμά του.
Ήδη ο Αριστοτέλης, παρεξηγημένος στο θέμα της δουλείας, διακρίνει τους δούλους, φύσει και θέσει. Όποιος λοιπόν δεν αποδέχεται τη δουλεία του, την άγνοια, την αδράνεια, πρέπει να αναλάβει την ευθύνη του, πρέπει να τοποθετηθεί μέσα στον κόσμο, να τακτοποιήσει την ύπαρξή του σε σχέση με τους άλλους, με τη ζωή, με τη γνώση. Πρέπει να σχηματίσει μια εικόνα του κόσμου, πάνω στην οποία θα στηρίξει τη βούλησή του για δράση.
Η τάση του νου μας για τάξη και ενότητα, το κριτικό μας πνεύμα, η περιέργεια και η ανησυχία μας για τα προβλήματα που βάζει η ζωή, η φύση και το πνεύμα, μας σπρώχνουν να βρούμε απαντήσεις και λύσεις. Το μεταφυσικό μας ένστικτο δεν μπορούμε να το καταπνίξομε. Έχει λεχθεί ότι πρέπει να φιλοσοφούμε, ακόμα και αν φτάσομε στο συμπέρασμα πως δεν πρέπει να φιλοσοφούμε. Πρέπει να δρούμε ακόμα και αν η δράση μας δεν είναι σύμφωνη με τη φιλοσοφία μας.