Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): ΚΩΣΤΑΣ ΔΟΥΖΙΝΑΣ

Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΚΩΣΤΑΣ ΔΟΥΖΙΝΑΣ – KOSTAS DOUZINAS
(Αθήνα; 1955; -)

Καθηγητής νομικής και κοσμήτορας καλών τεχνών και ανθρωπιστικών επιστημών στο Μπίρμπερ, Πανεπιστημίου Λονδίνου, επισκέπτης – καθηγητής στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Παρισίων και Πράγας. Στο έργο του καταγράφει τις σχέσεις δικαίου και αισθητικής από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και επιχειρεί να επανενώσει νόμο και δικαιοσύνη, μέσα από την ηθική και την αισθητική, αρνούμενος τον κλασικό διαχωρισμό του λόγου (καθαρός, πρακτικός, αισθητικός). Η μεταμοντέρνα νομική θεωρία και η πολιτική φιλοσοφία του, προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο νομικό στοχασμό της εποχής μας. Η μελέτη της σχέσεως εικόνας και επικοινωνίας και η αισθητική της αποδόμησης, πέραν του λογονομοκεντρισμού, η λογοτεχνική ερμηνευτική, ο νόμος της τέχνης, προτείνεται ως τρόπος επανόδου στην αξιοπιστία του δικαίου, στην τέχνη, στην ιστορία και στην επιθυμία του νόμου.
Έργα: Μεταξύ απολογίας και ουτοπίας (1986), Πολιτικές μετανεωτερικές και κριτικές νομικές μελέτες (1994), Ο λόγος του νόμου, Ερμηνεία, Αισθητική και Ηθική στο δίκαιο (1996), Κριτική νομική θεωρία (2003), Κριτική νομομάθεια, Η πολιτική φιλοσοφία της δικαιοσύνης (2005), Νόμος και αισθητική (2005), Το τέλος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Η κριτική νομική σκέψη στο τέλος του αιώνα (2006), Αντίο Ντερριντά (2007).

Βιβλιογραφία: Βικιπαίδεια

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΚΩΣΤΑΣ ΔΟΥΖΙΝΑΣ, Ο ΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ (ΜΕΡ. ΠΡΩΤΟ, ΚΕΦ. I-II)

** ** **

Το πρόβλημα του δικαίου μπορεί να ορισθεί ως περιπέτεια της ανθρώπινης κοινωνίας ανάμεσα στο ορθό και στο εσφαλμένο, ανάμεσα στο καλό και στο κακό, ανάμεσα στο δέον και στο μη δέον. Αυτή όμως η απολυτότητα του δυισμού καλού-κακού, δεν είναι τόσο απόλυτη. Όχι μόνο αναγνωρίζομε πάμπολλες αποχρώσεις του καλού και του κακού, αλλά μπορούμε να πούμε ότι και η ίδια ενέργεια μπορεί να είναι καλή ή κακή, ανάλογα με τις περιστάσεις και την ενδιάθετη στάση του ανθρώπου. Αυτό αποδεικνύουν το σωκρατικό “κακὸς μὲν γὰρ ἐκὼν οὐδείς” (Πλάτων, Τίμαιος, 86e), το αριστοτελικό “οὐκ ἔστιν ἄρα τὸ ἀγαθὸν κοινὸν τι καὶ κατὰ μίαν ἰδέαν” (Ηθικά Νικομάχεια, 1096b 29-30) και το απόσπασμα του Προδίκου “τοῖς μὲν καλοῖς καγαθοῖς τῶν ἀνθρώπων καὶ τοῖς ἐπισταμένοις ὅπου δεῖ χρῆσθαι τοῖς χρήμασι, τούτοις μὲν ἀγαθόν, τοῖς δὲ μοχθηροῖς καὶ ἀνεπιστήμοσι κακὸν” (Diels Kranz II, 318, 7-12). Και η ελευθερία της βούλησης, καθώς πιέζεται από την ανάγκη φανερώνει τη σχετικότητα αυτή. “ἀδύνατον γὰρ ἤ οὔ ῥάδιον τὰ καλὰ πράττειν ἀχορήγητον ὄντα” (Ηθικά Νικομάχεια, 1099a 36-38).

Στον ίδιο τον Πλάτωνα, που χαρακτηρίζεται ως εκπρόσωπος του δυαλισμού, βρίσκομε κάτι τρίτο ανάμεσα στην αντίθεση καλού και κακού. Μπορεί κάτι να μην είναι αγαθό, χωρίς να είναι κακό (ούτε ουδέτερο), αλλά κάτι άλλο, το “μεταξύ”, που και αυτό δεν είναι απλή παραλλαγή ενδιάμεσης στάσης ανάμεσα στο αγαθό και στο κακό, στο ωραίο και στο άσχημο. (Συμπόσιον, 201e -202b). Αυτό ακριβώς είναι η αιτία του έρωτα της ψυχής προς το αγαθό, η αφετηρία για την ανοδική πορεία προσέγγισης του απόλυτου, αλλά και η αφορμή της καθόδου προς το κακό, η αρχή της πτώσης. Είναι ο λόγος της διαλεκτικής πορείας του ανθρώπου ανάμεσα στους δύο πόλους, που ξεκινά πάντα από την εκάστοτε έλλειψη, με την ακατανίκητη επιθυμία κατάκτησης αυτού που στερείται. Ο δρόμος είναι ίδιος και μοναδικός κατά τον Ηράκλειτο (Diels Kranz I, 164,5). Έτσι η άνοδος και η κάθοδος της ψυχής παρουσιάζει μια ενότητα από το απόλυτο αγαθό προς το απόλυτο κακό και αντίστροφα. Μια διαλεκτική σχέση, που οδηγεί από την έλλειψη στην πλησμονή και από τον κορεσμό στη δίψα, που χωρίς αυτά δεν μπορεί να κινηθεί η ψυχή, ο άνθρωπος, η ζωή. “ἀεὶ δὲ τὸ χείρον τοῦ βελτίονος ἕνεκεν ἐστίν” (Αριστοτέλης, Μεγάλα Ηθικά, 1208a 15-16).

Αυτή η φοβερή διαλεκτική καλού και κακού παρουσιάζεται ζωντανή στο ελληνικό δίκαιο, στη νομοθεσία του Σόλωνα: “ἐλευθέρους ἔθηκα ταῦτα μὲν κρατέειν / ὁμοῦ βίαν τε καὶ δίκην συναρμόσας / ἔρεξα, καὶ διῆλθον ὡς ὑπεσχόμην,/ θεσμούς δ’ ὁμοίως τῷ κακῷ τε καγαθῷ / εὐθείαν εἰς ἕκαστον ἀρμόσας δίκην / ἔγραψα” (Σόλων, Ελεγείαι και Ίαμβοι, 36-37).