Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΠΙΕΡ ΠΡΟΥΝΤΟΝ  – PIERRE JOSEPH PROUDHON
(Μπεζανσόν 1809 – Πασσύ 1865)

Περίφημος γάλλος συγγραφέας, κοινωνιολόγος, οικονομολόγος και δημοσιογράφος από άσημη οικογένεια, τυπογράφος και αυτοδίδακτος στο Παρίσι και στη Λυών, μελέτησε ιστορία, φιλοσοφία και πολιτική οικονομία. Μετέσχε στην επανάσταση του 1848 στο Παρίσι, μέλος της Εθνοσυνελεύσεως του Σηκουάνα, ιδρυτής συστήματος κοινωνικού, επιστημονικού αναρχισμού, με το γενικό σύνθημα «η ιδιοκτησία είναι κλοπή». Εκδότης της εφημερίδας «Αντιπρόσωπος του Λαού», διώχθηκε και φυλακίστηκε, ίδρυσε στις Βρυξέλλες την Τράπεζα του Λαού και προέβαλε την ιδέα του προλεταριάτου και της Ευρώπης. Στο έργο του, εξισορροπεί, χωρίς να εξαφανίζει, τις κοινωνικές αντιθέσεις (πολλαπλή πραγματικότητα), επηρεαζόμενος από τον Καντ μάλλον και τους αρχαίους διαλεκτικούς παρά από τον Έγελο. Οι ιδέες του αποτελούν τον πρώτο πυρήνα του ιστορικού υλισμού με την κίνηση και την αντινομία και μια καθολική εξέλιξη προς ένα αναρχικό σύστημα απουσίας κυβερνήσεως, αλλά όχι αταξίας. Καταπολεμήθηκε από τους μαρξιστές και η επιρροή του περιορίστηκε μετά από μια ευμενή απήχηση στην εργατική τάξη.

Έργα: Τι είναι η ιδιοκτησία (1840), Σύστημα οικονομικών αντιφάσεων ή Φιλοσοφία της αθλιότητας (1846), Η λύση του κοινωνικού προβλήματος (1848), Η εξομολόγηση ενός επαναστάτη (1849), Γενικαί ιδέαι της επαναστάσεως κατά τον 19ο αιώνα (1851), Περί δικαιοσύνης στην επανάσταση και στην εκκλησία (1858), Πόλεμος και ειρήνη (1861), Περί ομοσπονδιακής αρχής (1863), Θεωρία της ιδιοκτησίας (1865), Περί της πολιτικής ικανότητας των εργατικών τάξεων (1865), Θεωρία της συνταγματικής κίνησης (1870), Αλληλογραφία (1875), Οι αρχές της τέχνης (1875).

Βιβλιογραφία: [Έκδ. Stewart Edouards, Selected writings of Pierre Joseph Proudhon], Henri du Bac, The un-marxian socialist, A study of Proudhon, 1848, Κ. Μαρξ, Η αθλιότητα της φιλοσοφίας, A. Bertod, Proudhon et la propriété, 1910, K. Diehl, P.J. Proudhon, Seine lehre und sein Leben, 1896, C. Bougle, La sociologie de Proudhon, 1911, G. Guy-Grand, La pensée de Proudhon, 1947, Chan Kui-Si, Dialectique de Proudhon, 1936, J.S. Schapiro, Pierre Joseph Proudhon, 1945, Τάκης Φωτόπουλος, Η περιεκτική δημοκρατία, 1999, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Στεφ.Στεφανόπουλου), Βικιπαίδεια.

Εικονογραφία: Π.Ζ.Προυντόν, πίνακας, Γκουστάβ Κουρμπέ, 1865, Πτι παλαί, Παρίσι.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΠΙΕΡ ΠΡΟΥΝΤΟΝ, ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ

** ** **

Κύρια όμως ο μαρξισμός δημιουργεί ένα στέρεο σύστημα ιστορικού και διαλεκτικού υλισμού, που κατευθύνεται όχι πια σαν μια απλή ονειροπόληση τής ιδανικής κοινωνίας, αλλά στη βίαιη ανατροποή του καπιταλιστικού συστήματος με τη δικτατορία του προλεταριάτου.

Εδώ και ενάμιση αιώνα γενιές και γενιές σοσιαλιστών ανακάλυψαν και βάσισαν την κόσμο, την ιστορία και τη ζωή τους, στον μαρξισμό. Δημιούργησαν έτσι μια τάξη στο πνευματικό και υλικό χάος, ένα αρμονικό σύμπλεγμα αδιάσπαστο, που με μεγαλόπρεπους ρυθμούς, αγκάλιαζε τη φύση και την κοινωνία και με επιστημονική ακρίβεια οδηγούσε απλά και σίγουρα στην επικράτηση του κομμουνισμού, της απόλυτης ισότητας, της δικαιοσύνης, της ειρήνης και της ευημερίας στον κόσμο. Ωστόσο αυτή η ιδανική εικόνα κρύβει τις αντιφάσεις της ανάμεσα στον ακτιβισμό και την αιτιοκρατία, τη μεταρρύθμιση και την επανάσταση, τον οπορτουνισμό και την ορθοδοξία.

Η νεότερη σοσιαλιστική κίνηση αρχίζει από τον Γράκχο Μπαμπέφ στην περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης και διαδίδεται στα κέντρα της βιομηχανικής ανάπτυξης. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός, που οδηγεί στην εξαθλίωση των εργατικών μαζών, αποτελεί τον πρώτο της στόχο. Έτσι η συνδικαλιστική κίνηση στις ευρωπαϊκές χώρες από ηθική διαμαρτυρία γίνεται παγκόσμια επαναστατική οργάνωση της εργατικής τάξης. Μετά τις συγκρούσεις Μαρξ, Προυντόν και Μπακούνιν στην Α΄ Διεθνή, ακολουθεί η Παρισινή Κομμούνα του 1871. Ήταν μια μεγάλη επίδειξη του επαναστατικού σοσιαλισμού που πνίγηκε στο αίμα. Η Β΄ Διεθνής έγινε η ομοσπονδία των διαφόρων σοσιαλιστικών κομμάτων. Το σοσιαλδημοκρατικό Γερμανικό Κόμμα, το Βρετανικό Εργατικό Κόμμα, το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Γαλλίας και τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά εργατικά κόμματα, πάλεψαν ακαταπόνητα για την πραγματοποίηση των ιδεών του Σοσιαλισμού.
Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος και η ρωσική επανάσταση του 1917 έφεραν μία νέα τάξη πραγμάτων. Ο λενινισμός, ο σταλινισμός, ο τροτσκισμός, η Γ΄ και Δ΄ Διεθνής δημιουργούν διαφοροποιήσεις του παγκόσμιου σοσιαλιστικού κινήματος. Ενώ τα ορθόδοξα κομμουνιστικά κόμματα επιζητούν τη βίαιη επανάσταση, τα εργατικά κόμματα προχωρούν στην επεξεργασία μεταρρυθμιστικών προγραμμάτων. Ιδιαίτερα στον δυτικό μαρξισμό ο Λούκατς προχωρεί σ’ έναν εξεγελιανισμό του μαρξισμού, ο Γκράμσι απορρίπτει τη λενινιστική αιτιοκρατία και γνωσιοθεωρία και ο Μαρκούζε με την κριτική θεωρία της Σχολής της Φραγκφούρτης δίδει ώθηση σε μια Νέα Αριστερά.

Ύστερα από μία σύντομη αντιφασιστική συνεργασία, στο διάστημα του μεσοπολέμου και του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, οι σοσιαλιστές χωρίζουν από τους κομμουνιστές. Τα σοσιαλιστικά κόμματα δέχονται ότι “ελευθερία χωρίς σοσιαλισμό είναι προνόμιο και αδικία”, αλλά και ότι “σοσιαλισμός χωρίς ελευθερία είναι υποδούλωση και βαρβαρότητα”.

Τέλος η αυθεντία της Μόσχας και η αξίωσή της για ένα και μοναδικό πρότυπο σοσιαλισμού, αμφισβητήθηκαν από τα άλλα κομμουνιστικά κόμματα. Η επικράτηση κομμουνιστικών κινημάτων σε πολλές χώρες έφερε νέες διαφοροποιήσεις, όχι και τόσο ανώδυνες, όπως έδειξαν τα γεγονότα της Ουγγαρίας το 1956. Η Κίνα του Μάο, η Γιουγκοσλαβία του Τίτο, η Κούβα του Κάστρο, η Ανατολική Ευρώπη και ο Τρίτος Κόσμος έδωσαν μία σοσιαλιστική πολυμορφία. Δείγματα της προσπάθειας για τη δημιουργία σοσιαλισμού με ανθρώπινη όψη αποτελούν η Τσεχοσλοβακία του Ντούμπτσεκ και η Χιλή του Αλιέντε. Το φοιτητικό κίνημα του 1968 στην Αμερική και στην Γαλλία -που καθυστερημένη έκδοσή του αποτέλεσε το Ελληνικό Πολυτεχνείο- έθεσε πάλι με επαναστατικές διαδικασίες το πρόβλημα της κοινωνικοποίησης της εξουσίας, χωρίς να το απαντήσει. Στη βάση των εξελίξεων ο σοσιαλισμός άρχισε να προσβλέπει στις μελλοντικές διεργασίες, που θα επέτρεπαν χωρίς βία και δογματισμό, τον ειρηνικό μετασχηματισμό της κοινωνίας, την πραγματοποίηση του ονείρου των ανθρώπινων γενεών.