Πνευματικό Ημερολόγιο (Σημειώσεις για τον 21ο αιώνα): BINKEΛΜΑΝ

Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΒΙΝΚΕΛΜΑΝ – JOHANN JOACHIM WINCHELMAN
(Στένταλ, Βρανδεμβούργο 1717 – Τεργέστη 1768)

Σπουδαίος γερμανός ιστορικός της τέχνης, αισθητικός και αρχαιολόγος, σπούδασε θεολογία και φιλολογία και μεταπήδησε από τον προτεσταντισμό στον καθολικισμό, εργάστηκε ως παιδαγωγός και ταξίδεψε στη Ρώμη, Φλωρεντία και Νεάπολη, έφορος των ρωμαϊκών αρχαιοτήτων του Αλμπάνι. Iδρυτής της αρχαιολογικής επιστήμης και της αισθητικής και ιστορίας της τέχνης, μετέδωσε στους συγχρόνους του την αγάπη για την αρχαία ελληνική τέχνη, συμβάλλοντας αποφασιστικά στη δημιουργία του νεοκλασικού ρυθμού. Μετά τη δολοφονία του, η μνήμη του εορτάζεται σε όλα τα γερμανικά αρχαιολογικά ινστιτούτα, οι γνώμες του αναγνωρίζονται ως θέσφατα και η επίδρασή του σ’ όλους τους γερμανούς αισθητικούς που ακολούθησαν την κλασική γραμμή του, χαρακτηρίστηκε ως «η τυραννία της Ελλάδος επί της Γερμανίας».

Έργα: Σκέψεις περί της μιμήσεως ελληνικών έργων στη ζωγραφική και γλυπτική (1755), Σημειώσεις επί της αρχιτεκτονικής των αρχαίων ναών του Ακράγαντος (1762), Ειδήσεις περί των νεοτάτων ανακαλύψεων του Ηρακλείου (1762), Πραγματεία περί της ικανότητος της αισθήσεως του ωραίου εν τη τέχνη (1763), Ιστορία της τέχνης των αρχαίων (1764), Δοκίμιον αλληγορίας, ιδίως για την τέχνη (1766), Σημειώσεις επί της ιστορίας της τέχνης.

Βιβλιογραφία: Goethe, Winchelman und sein Jahrhundert, 1805, Eliza M. Butler, The tyranny of Greece over Germany, 1935, Rud. Wittkower, Imitation, eclecticism and genius, 1965, Wolf. Leppmann, Winchelman, 1971, Dav. Irwin, Winchelman, Writings on Art, 1972, James Larson, Winchelman’s Essay on imitation, 1976, Efthalia Rentezi, J.J. Winchelman und der altgriechische Geist, 2006, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, Βικιπαίδεια.

Εικονογραφία: Προσωπογραφία, Paph. Mengs, 1755, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης Νέας Υόρκης, Ο Βίνκελμαν με λαμπρή ενδυμασία, πίνακας, Ant.v. Maron, 1768, Schloss Museum, Βαΐμάρη.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΒΙΝΚΕΛΜΑΝ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ (ΜΕΡ. Β΄)

** ** **

Πρώτος ο Έγελος ερεύνησε την αισθητική ως φιλοσοφία της τέχνης. Ο Σοπενχάουερ θεωρεί το καλλιτεχνικό δημιούργημα ως παράσταση της ιδέας. Η ιδεαλιστική εκ των άνω αισθητική της σχολής του γερμανικού ιδεαλισμού εκφράζεται στις Παραδόσεις περί αισθητικής του Εγέλου, και στην Αισθητική η Επιστήμη του Ωραίου του Φίσερ. Το ωραίο είναι αποκάλυψη του θείου κόσμου των ιδεών και η αξία του έγκειται στο περιεχόμενό του. Αντίθετα ο Χέρμπαρτ με την Αισθητική της μορφής αποδίδει την ύπαρξη του ωραίου στην μορφική του διάταξη. Το ωραίο εκπηγάζει από τις σχέσεις συμμετρίας, αρμονίας, ρυθμού. Ο Βίνκελμαν αποδίδει απόλυτη αξία στην ελληνική τέχνη. Ο Φέχνερ επίσης προβάλλει την εκ των κάτω πειραματική αισθητική. Ζητεί να εξακριβώσει με πειραματική, επαγωγική μέθοδο, ποιές μορφές παράγουν αισθητικά αποτελέσματα.

Κατά τους τελευταίους αιώνες η αισθητική υφίσταται την επίδραση των εξελικτικών θεωριών του Δαρβίνου (Άλλεν, Φυσιολογική Αισθητική, 1877), της βιολογίας (Γκυγιώ, Τα προβλήματα της συγχρόνου αισθητικής, 1884), της κοινωνιολογίας (Ταιν, Φιλοσοφία της τέχνης), της ψυχολογίας (Λιππς, Αισθητική, 1903), της ψυχανάλυσης (Φρόυντ). Ακολούθησε η αντίδραση των νεοκαντιανών (Κον, Αισθητική, 1901), των φαινομενολόγων (Γκάιγκερ, 1912), των κοινωνιστών (Ντεσσουάρ, Αισθητική και γενική επιστήμη της τέχνης, 1922), των υπαρξιστών (Χάϊντεγγερ, Holzwge, Δρόμοι στο δάσος, 1950).