Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΕΥΣ – DIONYSIUS HALICARNASEYS
(Αλικαρνασσός, Καρία 60/55 π.Χ. – μετά το 7 π.Χ.;)

Ιστοριογράφος και ρητοροδιδάσκαλος των χρόνων του Αυγούστου, σπούδασε ρητορική στη Μικρά Ασία και ρωμαϊκή ιστορία και γραμματολογία στη Ρώμη, εμφανίζεται δε ως μιμητής του Δημοσθένους. Στο έργο του προβάλλει την ευσέβεια, δικαιοσύνη και σοφρωσύνη του ρωμαϊκού λαού και υποστηρίζει την ελληνική καταγωγή των ρωμαίων από την Αρκαδία. Διαιρεί την ιστορία σε πρακτική (πολιτικά γεγονότα, επαναστάσεις) και θεωρητική ή φιλοσοφία εκ παραδειγμάτων (πολιτειολογία, θρησκεία, ηθική). Το ιστορικό έργο του, που πραγματεύεται την ιστορία της Ρώμης από τις απαρχές μέχρι το 264 π.Χ., αποτελεί μια φιλοσοφική ρητορική με ελληνική αντίληψη και στερείται μεγάλης αξίας, αλλά είναι πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τα γεγονότα της εποχής, εκτιμήθηκε δε ιδιαίτερα από τους βυζαντινούς συγγραφείς.

Έργα: Περί χρόνων, Ρωμαϊκή αρχαιολογία, Σύνοψις, Περί μιμήσεως, Περί του Θουκυδίδου χαρακτήρος και των λοιπών του συγγραφέως ιδιωμάτων, Περί συνθέσεως ονομάτων, Τέχνη Ρητορική, Περί των αρχαίων ρητόρων υπομνηματισμοί, Επιστολή προς Αμμαίον πρώτη και δευτέρα, Επιστολή προς Γναίον Πομπήιον, Περί λεκτικής Δημοσθένους δεινότητος.

Βιβλιογραφία: [Έκδ. Sylbourg, Φραγκφούρτη (1556), J.J. Reiske, (1774-1777)], Φώτιος, Μυριόβιβλος, Leon. Schmitz, Dictionary of greek and roman biography and mythology, 1867, O. Bocksch, De fontibus Dion. Halicarnassensis, 1895, Σπ. Βάσσης, Ad Dionisii Hallicarnassensis, 1895, M. Egger, Denys d’ Halicarnasse, 1902, E. Gabba, Dionysius and the history of archaic Rome, 1991,

Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Ε.Γ. Πανελάς), Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Ν.Ι.Α.), Βικιπαίδεια.

ΚΕΙΜΕΝΑ: ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΕΥΣ, ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ (ΒΙΒΛ. ΠΡΩΤΟ, ΚΕΦ. Ι-XL)

** ** **

Η αισθητική είναι η επιστήμη του καλού, του ωραίου, στη φύση και στην τέχνη. Στη βάση της αισθητικής υπάρχει η διάκριση αίσθησης και νόησης. Το αντικείμενο της αισθητικής, το ωραίο, δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό με τη σκέψη, αλλά μόνο με την αίσθηση. Γι’ αυτό ακριβώς ο γερμανός φιλόσοφος Μπαουμγκάρτεν, ακολουθώντας τον Λάιμπνιτς δημιούργησε τον όρο αισθητική (Aesthetica 1750-1752), ως επιστήμη της αισθητικής γνώσης. Αλλά ήδη ο Πλάτων είχε πει “εὐαισθήτους περὶ τε τοὺς ρυθμοὺς καὶ τὰς τῶν ἁρμονιῶν συστάσεις” (Νόμοι) και ο Διονύσιος Αλικαρνασεύς “αἴσθησις περὶ λόγους” (Περί συνθέσεως ονομάτων, 28.85). Ο Κάντιος ήθελε την ονομασία κριτική του γούστου, ο Κούμας αισθηματική, άλλοι καλλιστική ή καλλολογία. Η αισθητική (aesthetik, esthetique, aesthetics, estetica) επικράτησε ως φιλοσοφική μάθηση, που ασχολείται με το ωραίο στις καλές τέχνες και στη φύση.

Η αισθητική σχετίζεται με την ψυχολογία, τη βιολογία, την εθνογραφία, συνδέεται με την ιστορία του πολιτισμού, την ιστορία της τέχνης, την γέννηση, την ανάπτυξη, την εξέλιξη του καλαισθητικού φαινομένου. Μπορούμε να διακρίνομε την ψυχολογική (Φέχνερ, Λιππς), τη φυσιολογική (Γκραντ, Αλλεν, Βιλαμόβιτς), την ψυχαναλυτική (Φρόιντ, Λακάν), την κοινωνιολογική (Γκυγιώ, Λαλό), την τεχνοκριτική (Γκάνσλικ, Ζεντλεμάιρ), τη σημειωτική (Μόρις, Έκο), την πληροφοριακή (Μωλ, Μπενζαί), τη μαθηματική (Μπίρκχοφ) αισθητική. Αλλά η αισθητική δεν περιορίζεται στην εξέταση της υποκειμενικής διάθεσης, που παράγεται κατά την καλλιτεχνική δημιουργία και την καλαισθητική απόλαυση. Από τα πολλαπλά αισθητικά φαινόμενα συνάγει κυρίως και ορίζει τις αξίες και τους κανόνες προς τους οποίους οφείλουν να συμφωνούν τα έργα της τέχνης, αν πρόκειται να είναι καλά. Η αισθητική είναι απόπειρα καθορισμού της έννοιας της τέχνης.

Ουσιαστικά η αισθητική μελετά δυο κύκλους φαινομένων, τον αισθητικό ως ιδιόμορφη εκδήλωση της αξιολογικής στάσης του ανθρώπου στον κόσμο και τον καλλιτεχνικό ως καλλιτεχνική δραστηριότητα του ανθρώπου. Έτσι η αισθητική κυμαίνεται από τη φιλοσοφία του ωραίου μέχρι τη φιλοσοφία της τέχνης. Από τη θεωρία των αισθητικών αξιών, τη θεωρία της αισθητικής πρόσληψης ως τη γενική θεωρία της τέχνης.