Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΙΟΥΛΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ – JULIUS PAULUS
(Φοινίκη/Πατάβιον αρχές Γ΄ αι.-235;)
Σπουδαίος ρωμαίος νομοδιδάσκαλος, ελληνικής καταγωγής, μαθητής του Σερβίδιου Σκαιβόλα, σύγχρονος του Ουλπιανού, ύπατος, βοηθός του Παπινιανού και προϊστάμενος των Πραιτοριανών μετά τον Ουλπιανό. Υπηρέτησε επί δυναστείας Σεβήρων, εξόριστος από τον Ηλιογάβαλο, επανήλθε επί Αλεξάνδρου Σεβήρου και έλαβε τον τίτλο του Prudentissimus. Πολυγραφότατος συγγραφέας, με πάνω από τρακόσια έργα νομικών αναλύσεων και σχολίων, πολλά από τα οποία περιλήφθηκαν στον Πανδέκτη και αποτελούν το ένα έκτο περίπου της όλης νομοθετικής συλλογής. Τα κείμενά του είναι συνοπτικά και μερικές φορές ασαφή, περιέχουν όμως παρατηρήσεις σε έργα άλλων νομικών και ως εκ τούτου αποτελούν σπουδαίες πηγές μελέτης του ρωμαϊκού δικαίου.
Έργα: Ad Edictum, Quaestiones, Responsa, Brevia, Ad Plautium, Libri ad Sabinum, Ad Leges, Regularum, Liber Singularis Regularium, Sententiae sive Facta, Ad Vitellium, Fi-deicomissa, Decretorum libri, De adulteriis, De officio proconsulis, Aeliam sentiam, De jure fisci, De censibus.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. L. Arnds, Paulus, Receptae sententiae cum interpretione Visigothorum, Bonn (1833), Μοδεστίνος, Florentine Index], Cujacius, Libri ad Edictum, 1758, Will. Smith, Dictionary of Greek and Roman biography and mythology, 1844, Dictionary of Greek and Roman antiquities, 1870, S.P. Scott, The civil Law, 1932, R.A. Bauman, Lawyers and politics in the early Roman Empire, 1989, Βικιπαίδεια.
KEIMENA: ΙΟΥΛΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ, AD EDICTUM
** ** **
Η σχέση κράτους και δικαίου είναι στενή. Ουσιαστικά μπορούμε να μιλούμε για δίκαιο μόνο από τη στιγμή που σχηματίζεται το κράτος. Στα πρωτόγονα κοινωνικά συστήματα δεν υπάρχει δίκαιο. Οι σχέσεις ανάμεσα στα μέλη τους δεν ρυθμίζονται από νόμους αλλά από έθιμα. Τα έθιμα αυτά ακολουθούν τη λειτουργία της πρωτόγονης σκέψης. Καθώς η σχέση αιτίας και αποτελέσματος δεν ήταν άμεσα φανερή, η πρωτόγονη λογική σχηματιζόταν από ένα συνδυασμό εικόνων που γύριζαν στο μυαλό. Ο φόβος για τον πατέρα – μάγο, ο σεβασμός για τη μητέρα – γυναίκα επιδρούσε και περιόριζε τον εγωϊσμό. Εξ’ αιτίας της άγνοιας η φαντασία δημιουργούσε μύθους και θρύλους που με την επανάληψή τους γίνονταν πιστευτοί σαν πραγματικότητα. Η θρησκεία με τη μορφή του φετίχ, του ταμπού και της μαγείας έκανε την εμφάνισή της. Η προσπάθεια του πρωτόγονου κατευθυνόταν στο να προκαλέσει την εύνοια των άγνωστων δυνάμεων που εξασφάλιζαν τη ζωή του και να αποτρέψει τη δυσμένεια και την τιμωρία τους. Το έθιμο στηρίζεται στη γενική αποδοχή. Η πολύχρονη εφαρμογή του και η πείρα από την ωφελιμότητά του, συνδυαζόταν με το φόβο της τιμωρίας του θείου, για την παράβασή του. Η τάξη και η σταθερότητα μέσα στην ομάδα εξασφαλιζόταν με την τήρηση των εθίμων και την απομόνωση και τιμωρία των παραβατών τους, που προκαλούσαν τη γενική αντίδραση. Η θρησκεία εξασφάλιζε στο δίκαιο ένα πνευματικό καταναγκασμό και έπαιζε ρόλο στην απονομή της δικαιοσύνης.
Για τον πρωτόγονο τα θέματα που έχουν σημασία είναι η τροφή, η αναπαραγωγή, η αρρώστια και ο θάνατος. Τα έθιμά τους σχετίζονται με αυτά. Από το έθιμο της αυτοσυντήρησης προέρχονται τα έθιμα του κυνηγιού, του ψαρέματος, της γεωργίας. Και από το ένστικτο της αναπαραγωγής δημιουργούνται τα έθιμα του γάμου, η εξωγαμία, η απαγόρευση της αιμομιξίας.
Μέσα σ’ αυτή την πρωτόγονη κοινωνία, κάθε συμπεριφορά αντίθετη προς τα έθιμα αποτελούσε έγκλημα, που στρεφόταν κατά του συνόλου, επειδή προκαλούσε την οργή του θείου. Τα πρώτα εγκλήματα ήταν η προδοσία που στρεφόταν κατά της ομάδας και η ιεροσυλία που προερχόταν από την παράβαση των εθίμων. Η ποινή για τις πράξεις αυτές ήταν θάνατος ή απομάκρυνση από την κοινότητα. Τα εγκλήματα που στρέφονταν εναντίον ενός μέλους της κοινότητας αντιμετωπίζονταν από την ιδιωτική εκδίκηση. Ο παθών αναλάμβανε να τιμωρήσει ο ίδιος τον ένοχο. Σε περίπτωση ανθρωποκτονίας, η οικογένεια του θύματος είχε υποχρέωση να εκδικηθεί τον θάνατό του. Για την διαπίστωση του εγκλήματος διεξαγόταν η δίκη με μορφή δημόσιας συζήτησης και θεοδικίας. Ο κατηγορούμενος δοκιμαζόταν με κάποιο τρόπο, αφού πίστευαν πως το θείο θα έδειχνε την ενοχή ή την αθωότητά του. Με την εξέλιξη του πολιτισμού η εκδίκηση αντικαταστάθηκε από την αποζημίωση, που έπαιρνε η οικογένεια του θύματος, για να σταματήσει η καταστρεπτική σειρά των αλλεπάληλων φόνων. Μια μεγάλη περίοδος πέρασε μέχρι να πάρει το κράτος την ευθύνη για την τιμωρία των εγκλημάτων και να διαμορφωθεί η έννοια της δημόσιας ποινής.