Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΚΑΡΝΕΑΔΗΣ Ο ΚΥΡΡΗΝΑΙΟΣ – CARNEADES
(Κυρήνη, Αφρική 214 π.Χ. – Αθήνα 129 π.Χ)
Διάσημος αρχαίος φιλόσοφος, ιδρυτής της τρίτης Ακαδημίας, συστηματοποίησε τη διδασκαλία του Αρκεσίλαου Πιτιναίου. Η διδασκαλία του βασίζεται στις αρχές των σκεπτικών και στην πιθανολογία, αμφισβητεί δε το λόγο, τις αισθήσεις και τη φαντασία, ως κριτήρια της αλήθειας. Περίφημοι είναι οι δύο λόγοι του περί δικαιοσύνης (εγκώμιο και κατάκριση) στη Ρώμη, που απέσπασαν το θαυμασμό της ρωμαϊκή νεολαίας, αλλά οδήγησαν στην απομάκρυνσή του για την αποφυγή διαφθοράς της. Απορρίπτοντας τις περί θεών, πρόνοιας και ειμαρμένης αντιλήψεις των στωικών, αποβλέπει μόνο στην πλήρη σωματική και πνευματική υγεία δια της αρετής. Θαυμαζόμενος από τους συγχρόνους του, δεν έπαψε να επιδρά και μετέπειτα στη φιλοσοφική σκέψη.
Βιβλιογραφία: Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων, Σέξτος Εμπειρικός, Προς μαθηματικούς, Κικέρων, Ακαδημεικά πρότερα, Wilh. Nöstle, Οι Μετασωκρατικοί, 1923, Μπέρτραντ Ράσελ, Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας, 1945, K. Algra, Chrysippus Carneades, Cicero, 1997, James Allen, Carneades, 2004, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Κ.Δ. Γεωργούλη).
Εικονογραφία: Κεφαλή, ρωμαϊκό αντίγραφο ελληνικού αγάλματος, 150 π.Χ., Αγορά Αθηνών.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ
«Εἰ μὴ γὰρ ἦν Χρύσιππος οὐκ ἄν ἦν ἐγώ» (Διογένης Λαέρτιος, Βίοι φιλοσόφων, Δ΄, 62).
* * *
Στο άλλο άκρο του δογματισμού βρίσκεται ο σκεπτικισμός. Η άρνηση της δυνατότητας της γνώσης, η αμφιβολία, η αδυναμία να βρεθεί η αλήθεια “ ἕν μεν καὶ πρῶτον ὅτι οὐδέν ἔστιν, δεύτερον ὅτι εἴ καὶ ἔστιν, ἀκατάληπτον ἀνθρώπῳ, τρίτον ὅτι εἴ καὶ καταληπτόν, ἀλλὰ τοί γε ἀνέξοιστον καὶ ἀνερμήνευτον τῷ πέλας ” (Γοργίας στον Σέξτο, Προς Μαθηματικούς VII.65). Ο απόλυτος σκεπτικισμός αντιφάσκει με τον εαυτό του, αφού παρουσιάζει σαν αλήθεια τη θέση του, ενώ ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχει αλήθεια. Όμως η αμφιβολία για την απόλυτη αλήθεια δεν μπορεί να αναιρεθεί εύκολα. Ο Πύρρων, ο Καρνεάδης, ο Σέξτος Εμπειρικός μίλησαν για τη σχετικότητα της αλήθειας, για την πιθανότητα, για την ισοσθένεια των λόγων. Για τους σκεπτικούς είναι λοιπόν καλύτερα να μη λέμε τη γνώμη μας, να “επέχομε”, αφού δεν είμαστε απόλυτα βέβαιοι για τίποτα.