Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΙΑΚΩΒΟΣ ΜΙΝΙ – JACQUES-PAUL MIGNE
Σαιν Φλουρ 1800 – Παρίσι 1875
Διαπρεπής γάλλος κληρικός, εκδότης, εκκλησιαστικός συγγραφέας και τυπογράφος, εκδότης του περιοδικού Το θρησκευτικό Σύμπαν και ιδρυτής μεγάλου εκδοτικού οίκου. Με ακαταπόνητη εργασία και υπερνικώντας πολλές δυσκολίες, εξέδωσε πολλές πολύτομες θρησκευτικές σειρές (Συλλογή Ιερών Συγγραφέων, 100 τόμ., Θεολογικαί Εγκύκλιοι, 171 τόμ., Scriptura Sacrae, 28 τόμ. Theologiae Cursus, 28 τόμ.) καθώς και την σημαντική και μνημειώδη θεολογική σειρά που περιλαμβάνει τα κείμενα των ελλήνων και των λατίνων Πατέρων της Εκκλησίας, σε συνολικά τριακόσιους ογδόντα έξι τόμους (Latina 221, Graeca 165), υπό την επίβλεψη του μοναχού Ι.Β. Πίτρα. Η ελληνική σειρά εκδόθηκε και στην Ελλάδα από τον π. Γ. Διώτη. Το έργο του Μίνι, κλασική πηγή της χριστιανικής γραμματείας, αποτέλεσε πολύτιμη συμβολή στη μελέτη του χριστιανισμού και ουσιαστικά άνοιξε νέους δρόμους στις πατερικές μελέτες. Εφάμιλλο κατά τη σύλληψή του των μεγάλων εκδόσεων των κλασικών συγγραφέων, αποτελεί μέχρι σήμερα αναντικατάστατο εφόδιο για την χριστιανική επιστήμη και έρευνα.
Έργα: Scripturae sacrae cursus completes (1838-1840), Theologiae cursus completes (1840-1845), Λατινική Πατρολογία (1844-1855), Ελληνική Πατρολογία (1856-1866).
Βιβλιογραφία: Encyclopedia Britannica, 1911, A.G. Hamman, Jacques-Paul Migne, Le retour aux pères de l’ Église, 1975, A. Mandouze – J. Fouilleron, Migne et le renouveau des etudes patristiques, 1985, C. Langlois – F. Laplanche, La science catholique, L’ Encyclopédie Théologique de Migne (1844-1873) entre apologétique et vulgarization, 1992, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Πορτραίτο, γκραβούρα, E. Tailard.
KEIMENA: ΔΩΡΟΘΕΟΣ ΣΧΟΛΑΡΙΟΣ, ΚΛΕΙΣ ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ
* * *
Ως τώρα μιλήσαμε για γνώση με την καταφατική της έννοια. Εξετάσαμε τη δυνατότητα της γνώσης, δηλαδή τη δυνατότητα να γνωρίσομε ένα αντικείμενο με μια οριστική και πλήρη πληροφοριακή περιγραφή, που να καταφάσκει στην ουσία του. Εδώ προβάλλει την αντίρρησή της η αποφατική γνωσιολογία, όπως έχει διαμορφωθεί στην ιστορική διαδρομή της ελληνικής φιλοσοφίας, από τον Πλάτωνα μέχρι τους χριστιανούς Πατέρες, μέσα από τη νεοπλατωνική παράδοση.
Ο όρος αποφατισμός, αποφατική γνώση, προσδιορίζεται στον Διονύσιο Αρεοπαγίτη, τον 5ο αιώνα μ.Χ., ως αντίθεση στην καταφατική γνώση. Με την κατάφαση αποδίδονται στο γνωστικό αντικείμενο θετικά κατηγορήματα, δηλαδή λέμε τι είναι. Ενώ με την απόφαση χρησιμοποιούμε αρνητικά κατηγορήματα, λέμε δηλαδή τι δεν είναι το προσδιοριζόμενο αντικείμενο, ώστε να προσδιορισθεί έμμεσα. Αλλά ο αποφατισμός δεν περιορίζεται σε μια άρνηση. Σκοπεύει στην υπέρβαση τόσο της άρνησης, όσο και της κατάφασης, σε μια ελευθερία από κάθε εννοιολογικό καθορισμό της γνώσης. Έτσι η γνώση δεν εξαντλείται στη σημαντική της γνώσης, δεν ταυτίζεται με τη νοητική προσέγγιση του περιεχομένου της, με την κατανόηση των εννοιών της γλώσσας. Η αλήθεια δεν εξαντλείται στην διατύπωσή της.
Η αποφατική γνωσιολογία χρησιμοποιεί βέβαια και τις καταφάσεις και τις αρνήσεις, αλλά δεν περιορίζει τη δυνατότητα της γνώσης στην κατανόηση εννοιών και συλλογισμών. Η χρήση εννοιών και συλλογισμών μόνο, σημαίνει – επισημαίνει τη δυνατότητα της ανθρώπινης πρόσβασης στη γνώση. Δεν πρόκειται επομένως ούτε για άρνηση ούτε για κατάφαση, αλλά μόνο για σημαντική της αλήθειας.
Αυτή τη θέση παίρνει, αντίθετα με την διαδεδομένη αντίληψη περί νοησιαρχίας, η αρχαιοελληνική φιλοσοφία. Πλατωνικοί και νεοπλατωνικοί ορίζουν τη γνώση ως “ἐκδημείαν ἀπὸ τῶν ὄντων”, ως μέθεξη στο αγαθό, “επέκεινα πάσης ουσίας”, ως όραση ψυχής, ως ανάμνηση. Η οντολογική αλήθεια εξαντλείται για τους έλληνες στη λογική φανέρωση, η γνώση όμως αυτής της αλήθειας δεν περιορίζεται στη διανοητική ικανότητα.
Για τον Πλάτωνα, μονάδα της γνώσης είναι η ιδέα (ἰδεῖν), αποτέλεσμα της δυναμικής – ενεργητικής θέας των πραγμάτων. Αυτό προϋποθέτει εμπειρία της ψυχής και μετοχή της στο κάλλος του ορώμενου, κίνηση της ψυχής προς το κάλλος, σχέση και έρωτα για το ορώμενο κάλλος. Ο Αριστοτέλης μεταχειρίζεται τον ορθό λόγο για την ορθή δόμηση εννοιών και συλλογισμών, αλλά δεν εξαντλεί τη γνώση στον ορισμό και στη δόμηση. Η ψυχή διανοείται μέσω της θεωρίας των ειδών, η γνώση αναφέρεται στο λογικώς θεωρείν και δεν ξεχωρίζει από τη θέα – θεωρία.