Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΒΑΚΩΝ – SIR FRANCIS BACON
(Λονδίνο 1561 – 1626)
Άγγλος φιλόσοφος, νομικός, πολιτικός και επιστήμονας που συνέδεσε με καινοτόμο τρόπο την ανθρώπινη πρόοδο με την πρόοδο της γνώσης. Αναθρεμένος στους αυλικούς κύκλους, επονομάστηκε, λόγω του τίτλου του πατέρα του, «μικρός λόρδος σφραγιδοφύλακας». Η τάση του μεταξύ αξιωμάτων και ευημερίας αφενός (Καγκελάριος) και επιστήμης και έρευνας αφετέρου (φιλόσοφος) και η άστατη ζωή του δεν εμπόδισαν το σπουδαίο έργο του. Το Νέον Όργανον του Βάκωνα αντιστοιχεί στο Όργανον του Αριστοτέλη και αναπτύσσει μια νέα επιστημονική λογική, ενώ η Νέα Ατλαντίς του είναι η ουτοπική περιγραφή του νέου επιστημονικού ιδεώδους. Προτείνοντας μια ταξινόμηση των επιστημών, αναπτύσσοντας εμπειριοκρατικές αντιλήψεις και εισάγοντας τη θεωρία του για την παρατήρηση, το πείραμα και την επαγωγή, κατατάχθηκε στους Πατέρες της νεότερης φιλοσοφίας.
Έργα: Στοιχεία του Κοινοδικαίου της Αγγλίας (1597), Δοκίμια ηθικής και πολιτικής (1597), Πραγματεία περί της προόδου των επιστημών (1605), Σκέψεις και μέθοδοι περί της ερμηνείας της φύσεως (1607), Η σοφία των αρχαίων (1619), Μεγάλη ανανέωση (Novum organum) (1620), Ιστορία του Ερρίκου VII (1622), Ιστορία φυσική και πειραματική προς απαρτισμό της φιλοσοφίας (1622), Ιστορία της ζωής και του θανάτου (1623), Περί του αξιώματος και των επικλήσεων των επιστημών (1623), Νέα Ατλαντίς (1626), Δάσος των ιδεών (Silva Silvarum) (1627), Έλεγχος των φιλοσόφων (1737).
Βιβλιογραφία: [Εκδ. J. Spedding – R. Leslie – D.D. Heath, The works of Francis Bacon, London (1900), 15 τόμ.], W.T. Smedley, The mystery of Francis Bacon, 1910, J.W. Cousin, Francis Bacon, Lord Verulam and Viscount St. Alban, 1910, Encyclopedia Britannica, 1911, A. Gresson, Francis Bacon, sa vie, son oeuvre, 1956, Παναγ. Νούτσος, Η ιστορική διάσταση των ουτοπικών σχεδιασμών του T. Campanella και του Fr. Bacon, 1979, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Κ.Δ. Γεωργούλη), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Φράνσις Μπέικον, Υποκόμης Σαιντ Αλμπέν, πίνακας, Άγνωστος Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου, Μαρμάρινος ανδριάντας (Τ. Meautys), 1626, Εκκλησία Αγίου Μιχαήλ, Σαιντ Αλμπέν και αντίγραφο, Trinity College, Καίμπριτζ.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Η γνώση είναι δύναμη (For also knowledge itself is power)» (Fr. Bacon, Meditationes Sacrae, 1597).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΦΡ. ΒΑΚΩΝ, ΝΕΟΝ ΟΡΓΑΝΟΝ (ΒΙΒΛ. Β’)
* * *
Ο εμπειρισμός, αντίθετος του ορθολογισμού, δέχεται πηγή της γνώσης τις αισθήσεις, την εμπειρία, την πείρα των αισθήσεων. Εμπειρία σημαίνει να νιώσει κανείς, να ζήσει κάτι, να εξακριβώσει ο ίδιος, να γνωρίσει με την έρευνα, την παρατήρηση, το πείραμα. Ο εμπειρισμός είναι αισθησιοκρατία, εξωτερική αίσθηση και εσωτερική ψυχική ενέργεια. Δεν υπάρχουν έμφυτες παραστάσεις, έννοιες, ιδέες. Όλες οι παραστάσεις προέρχονται από την εμπειρία, με την οποία αποκτούμε γνώση του εξωτερικού κόσμου (sensation) και την ψυχική επεξεργασία της εμπειράις αυτής (reflection).
Και η αρχή του εμπειρισμού όπως και του ρασιοναλισμού είναι δογματική και μεταφυσική. Σοφιστές και στωϊκοί στηρίζονται στην εμπειρία. Και στα νεότερα χρόνια η εμπειρική μέθοδος, παρατήρηση, πείραμα, επαγωγή, κατάκτησε μεγάλη δόξα. Ο Βάκων θεμελιώνει φιλοσοφικά την πειραματική μέθοδο και ο Λωκ εκλαϊκεύει το σύνθημα του εμπειρισμού. “Nihil est in intellectu quod non prius fuerit in sensu” (οὐδèν ἐν τῇ νοήσει ὅ μὴ πρότερον ἐν τῇ αἰσθήσει). Είναι ακριβώς η αντιστροφή του “οὐδèν ἐν τῇ αἰσθήσει ὅ μὴ πρότερον ἐν τῇ νοήσει”.