Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΒΙΚΤΩΡ ΚΡΑΦΤ – VICTOR KRAFT
(Βιέννη 1880 – 1975)
Αυστριακός φιλόσοφος του νεοθετικισμού, ιστορικός και γεωγράφος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Βιέννης και από τους εκπροσώπους της λεγόμενης Σχολής της Βιέννης (Σλικ, Βιττγκενστάιν, Καρνάπ, Πόπερ κ.α.), που ανανέωσαν τη θετικιστική διδασκαλία του Κοντ. Αποσκοπώντας στην καθιέρωση μιας επιστημονικής μεθόδου, με τη βοήθεια της αναμορφωμένης λογικής, το κίνημα αυτό απέδωσε πλούσιους καρπούς στη λογική ανάλυση της εμπειρικής γνώσης και στη συστηματική δόμηση της λογικής και της γλώσσας. Το έργο του Κραφτ, σταθερό σημείο αναφοράς των νεοθετικιστών, αφιερώθηκε στην επιστημονική φιλοσοφία και επεκτάθηκε στην ηθική, στη θεωρία της γεωγραφίας και στη φιλοσοφία της ιστορίας.
Έργα: Weltbegriff und Erkenntnisbegriff (1912), Grundlagen einer wissenschaftlichen Wertlehre (1937), Mathematik, Logik und Erfahrung (1947), Einführung in die Philosophie (1950), Ο κύκλος της Βιέννης και η γένεση του νεοθετικισμού (1968).
Βιβλιογραφία: R. Carnap, Φιλοσοφία και λογική σύνταξη, 1934, A.J. Ayer, Logical positivism, 1960, T.E. Uebel, Rediscovering the forgotten Vienna Circle, 1991, Fr. Stadler, The Vienna Circle, studies in the origins, development and influence of logical empiricism, 2003, Ol. Vollbrecht, Victor Kraft, Rationäle normenbegründung und logischer empirismus, 2004, Jan Radler, Victor Kraft’s konstructiver empirismus, Eine historische und philosophische untersuchung, 2006.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΜΑΧΑΒΑΡΑΤΑ (Η ΣΑΒΙΤΡΙ ΚΑΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ)
* * *
Ανάμεσα στον ορθολογισμό και στον εμπειρισμό μπαίνει μια συμβιβαστική τάση, ο κριτικισμός, η κριτική θεωρία. Η μονόπλευρη αντιμετώπιση των πραγμάτων, ο αποκλειστικός τονισμός της μιας όψης της γνωστικής λειτουργίας και η κατάργηση της άλλης προκαλούν την τάση για σύνθεση. Έτσι ως πηγή της γνώσης αναγνωρίζεται και η εμπειρία και ο λόγος.
Ο Κάντιος διακρίνει στη γνωστική λειτουργία τον εμπειρικό παράγοντα, την ύλη (stoff), τις εκ των υστέρων εντυπώσεις (a posteriori), και τον υπερβατικό παράγοντα, τον τύπο (form), τις εκ των προτέρων κατηγορίες (a priori). Η ύλη, το περιεχόμενο της γνώσης, προέρχεται από τα αντικείμενα, που επιδρούν στην αίσθηση, εξωτερική και εσωτερική. Ο τύπος, η μορφή της γνώσης, πηγάζει από τη γνωστική μας ικανότητα, την αίσθηση και το νου. Από τις αισθήσεις προέρχονται εποπτείες, από το νου σκέψεις και κρίσεις. Δύο λοιπόν είναι οι τύποι, εποπτεία (χώρος – χρόνος) και νόηση (κατηγορίες, ποσότητα, ποιότητα, αναφορά, τρόπος).
Η συνέργια ύλης και μορφής δημιουργεί την καθαρή γνώση. Γνώση που περιορίζεται εντεύθεν των όρων της εμπειρίας, αφήνοντας έξω απ’ αυτή το επέκεινα. Έτσι εμπειρία και νους δεν είναι αυτοτελείς πηγές γνώσης, αλλά συνεργάζονται μεταξύ τους. “Έννοιες χωρίς περιεχόμενο είναι κενές και εποπτείες χωρίς έννοιες είναι τυφλές” (Κάντιος). Αλλά οι έννοιες υπάρχουν στη συνείδηση εκ των προτέρων, υπερβατικά, όχι επέκεινα της εμπειρίας, αλλά προ της εμπειρίας. Κι όμως η γνώση, εκτός της εμπειρίας δεν μπορεί να βασισθεί παρά μόνο στη νοητική δεξιότητα, προϊόν εξέλιξης και λογικής επεξεργασίας των δεδομένων της εμπειρίας (Βορέας, Εισαγωγή εις την φιλοσοφίαν).
Με εντελώς διαφορετικό προσανατολισμό η θεωρία του πραγματισμού αποστρέφει το βλέμμα από τα πρωταρχικά πράγματα, αρχές, κατηγορίες, αναγκαιότητες και προσβλέπει σε έσχατα πράγματα, επακόλουθα, συνέπειες, γεγονότα (James, Πραγματισμός).
Το δίλημμα λογικισμού – εμπειρισμού ξανατέθηκε στον κύκλο της Βιέννης και οδήγησε στο λεγόμενο λογικό εμπειρισμό μέσω των μαθηματικών. Τα θεωρήματα (λογική – μαθηματικά) κρίθηκαν ασφαλέστερα από τις μετρήσεις (εμπειρία – φυσική). Η λογική εγκαθιδρύει νόμους μέσα στον συμβολισμό, όχι μέσα στον εμπειρικό κόσμο. Δεν περιέχει γνώσεις της πραγματικότητας, νόμους του είναι, αλλά βάσεις της διάταξης των σκέψεων, τρόπους μετασχηματισμού στο πλαίσιο συμβολισμού των παραστάσεων, της γλώσσας και των σημείων (Kraft, Ο κύκλος της Βιέννης και η γένεση του νεοθετικισμού).
