Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΘΩΜΑΣ Ο ΑΚΙΝΑΤΗΣ – TOMMASO D’ AQUINO
(Ρόκα Σέκκα, Ακουίνο 1225- Αβαείο Φόσσα Νόβα 1274)
Μέγιστος λατίνος Άγιος και διδάσκαλος της Καθολικής Εκκλησίας, δομινικανός μοναχός, θεολόγος, καθηγητής, μαθητής του Αλβέρτου του Μεγάλου. Βαθύς μελετητής του Αριστοτέλη και των αράβων υπομνηματιστών, αλλά και γνώστης των ελλήνων Πατέρων και του νεοπλατωνικού Διονυσίου Αρεοπαγίτη, υποστηρικτής της φυσικής θεολογίας, αρχετυπικός διδάσκαλος και εκπρόσωπος του μεσαιωνικού σχολαστικισμού. Με τη διδασκαλία του, τον θωμισμό, στο Παρίσι, Ρώμη και Νεάπολη, επιχείρησε να αποκαταστήσει, στο πλαίσιο της πίστης, την αυτονομία της φύσης και του ορθού λόγου και την αρμονία πίστης και λογικής. Ο θωμισμός, που αποτέλεσε επίσημο δόγμα της Καθολικής Εκκλησίας από το 1879, εξακολουθεί και σήμερα να παίζει σπουδαίο και κυρίαρχο ρόλο στη δυτική θεολογία υπό τη μορφή του νεοθωμισμού.
Έργα: Υπομνήματα εις την Αγίαν Γραφή (1251-1273), Questiones Disputatae (1256-1272), Suma Contra Gentiles (1258-1264), Contra errores Graecorum (1263), Summa theologiae (1266-1273), Σχόλια στον Αριστοτέλη (1267-1273), De aeternitate mundi (1271), Sermons.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Enr. Alarcón Universidad de Navarra, Corpus Thomisticum, S. Thomae te Aquino Opera Omnia, MM aD.], Leon XIII, Aeterni Patris, 1879, G.K. Chesterton, Saint Thomas du créateur, 1933, A. Clement, La sagesse de Thomas d’ Aquin, 1983, Marie-Dominique Chenu, Introduction à l’ étude de Saint Thomas d’ Aquin, 1993, Jean-Pierre Torrell, Initiation à Saint Thomas d’ Aquin, 1993, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Stanford Encyclopedia of Philosophy, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Αποθέωσις Αγίου Θωμά Ακινάτη, πίνακας, Franc. Zurbaran, 1631, Μουσείο Καλών Τεχνών Σεβίλλης, Άγιος Θωμάς Ακινάτης, φρέσκο, Φρα Αντζέλικο, 1420, Μουσείο Ερμιτάζ, Αγία Πετρούπολη.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ, ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣ
* * *
Η πραγματικότητα της ζωής δεν είναι παρά μια διαρκής κίνηση, μια δυναμική ενέργεια, που δημιουργεί σχέσεις των υπαρκτών. Αυτή τη δυναμική της ζωής μπορούμε να την “ακινητοποιήσομε” σε ορισμούς και έννοιες, μόνο σχετικά και όχι απόλυτα. Η ταυτότητα κάθε όντος προϋποθέτει την ετερότητά του ως προς τα άλλα όντα, είναι αποτέλεσμα της σχέσης του με αυτά. Από την άλλη μεριά η γνώση δεν μπορεί να είναι παρά λογική γνώση, να μετέχει στον λόγο. Η γνώση της αλήθειας δεν είναι παρά η σχέση και ο συντονισμός του ατομικού λόγου με τον κοινό λόγο, με το νόημα της μετοχής, που συνιστά τη λογικότητα. Το αληθεύειν ταυτίζεται με το κοινωνείν (Ηράκλειτος, Diels – Krantz, I.148, 29-30).
Έτσι τα όντα και τα γεγονότα αληθεύουν ως λογική γνώση, ως κατανόηση του λόγου τους με την προϋπόθεση ότι η ατομική κατανόηση πραγματοποιείται ως κοινωνία, στα πλαίσια της ανθρώπινης συμβίωσης, ως κοινός λόγος.
Αλλά και πάλι δεν είναι ο λόγος που συνιστά την αλήθεια, αλλά είναι η αλήθεια, η πραγματικότητα της ζωής που συνιστά τον λόγο. Ο λόγος δεν ταυτίζεται ούτε με το είναι, την πραγματικότητα καθεαυτή, ούτε με τη φαινομενικότητα του είναι, δηλαδή με την πραγματικότητα σχετικά – με – εμάς. Το είναι ταυτίζεται με τη δυναμική πραγματικότητα της ζωής ως κοινωνίας και η σχέση κοινωνίας φανερώνεται ως λόγος. Και η γνώση δεν αληθεύει παρά μόνο ως φανέρωση λόγου, ως αλήθεια της ετερότητας και μοναδικότητας του γεγονότος της σχέσεως. Ο λόγος τελικά είναι κριτής της αλήθειας, κρίνει την αλήθεια και αναλήθεια της γνώσης (Γιανναράς, Σχεδίασμα εισαγωγής στη φιλοσοφία).