Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΟΣ ΓΙΑΚΟΜΠΙ – FRIEDRICH HEINRICH JACOBI
(Ντύσσελντορφ 1743 – Μόναχο 1819)
Γερμανός φιλόσοφος, ψυχολόγος και μυθιστοριογράφος του Διαφωτισμού, στον κύκλο του Γκαίτε, αποτέλεσε επίκεντρο της φιλοσοφικής κίνησης της εποχής του, στην έπαυλή του στο Πέμπελφορτ, πρόεδρος της Ακαδημίας Επιστημών του Μονάχου. Φιλόσοφος της πίστεως, «εθνικός στη διάνοια και χριστιανός στην καρδία» υποστηρίζει και θεωρεί ότι ο μεμονωμένος στοχασμός οδηγεί στο σπινοζικό πανθεϊσμό και ότι επομένως δεν μπορούμε να αποφύγομε αυτό το δόγμα παρά μόνο με το συναίσθημα. Με τη διαμάχη περί Λέσσινγκ, Σπινόζα, Μέντελσον, ο Γιακόμπι κατέλαβε σημαντική θέση στην ιστορία της ευρωπαϊκής σκέψης. Η αλογία, η φιλοσοφία της ζωής, ο ρομαντισμός της σκέψης του Γιάκομπι, αποτέλεσε αξιόλογη συμβολή στη μελέτη του προβλήματος της γνώσης, της ηθικής και της θρησκείας.
Έργα: Βόλντεμαρ (1779), Επιστολή προς τον Μωυσή Μέντελσον περί της διδασκαλίας του Σπινόζα (1785), Δαβίδ Χιούμ, Περί της πίστεως ή ιδανισμός και πραγματοκρατία (1787), Περί της προσπάθειας του κριτικισμού να αναγάγει το λόγο στη διάνοια (1801), Περί θείων πραγμάτων (1811), Περί των θείων πραγμάτων και της αποκαλύψεως αυτών (1811).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. J.F. Köppen, Friedrich Heinrich Jacobi’s Werke, Leipzig (1825-1827), 6 τόμ.], G. Baum, Vernunft und erkenntnis, Die philosophie F.H. Jacobis, 1969, M. Brüggen, Friedrich Heinrich Jacobi, Dokumente zu leben und werk, 1989, G. di Giovanni, The unfiniched philosophy of Friedrich Heinrich Jacobi, 1994, Allgemeine Deutche Biography, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Χ. Γιέρου), Stanford Encyclopedia of Philosophy, Βικιπαίδεια.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΡΑΪΝΕΡ ΜΑΡΙΑ ΡΙΛΚΕ, ΣΟΝΕΤΑ ΣΤΟΝ ΟΡΦΕΑ
* * *
Μ’ όλο που υλιστές και ιδεαλιστές χωρίζονται από ένα βαθύ βάραθρο, αξεπέραστο για την αντίληψή τους, σε ένα πράγμα συμφωνούν. Όλοι τους έχουν την ιδεολογία τους, είναι δηλαδή ιδεολόγοι, ξεχωρίζουν ιδεολογικά.
Να λοιπόν που οι ιδεαλιστές περνούν την ιδέα στον υλισμό και οι υλιστές μετατρέπουν σε υλισμό την ιδέα. Τι και αν ότι είναι σωστό για τους μεν είναι λάθος για τους δε; Στην ουσία είναι και οι δυο, όψεις του ίδιου νομίσματος, μορφές της ίδιας ύλης, ιδέες του ίδιου κόσμου.
Η θεωρία της ιδεολογίας που ιδρύθηκε από τον Κοντιγιάκ και ονομάστηκε έτσι από τον Ντεντούτ ντε Τρασί, συγκροτεί ένα ενιαίο σύστημα αντιλήψεων, γνωμών, αρχών, που πρεσβεύουν ομάδες και τάξεις ανθρώπων. Η ιδεολογία είναι μια κοσμοθεωρία, μια μορφή κοινωνικής συνείδησης, που αντανακλά την κοινωνική πραγματικότητα. Ωστόσο η ιδεολογία από σύνολο ιδεών που αναφέρεται σε μια πραγματικότητα για να τη φωτίσει και να την αλλάξει, μπορεί να χρησιμεύσει και για να συγκαλύψει την πραγματικότητα, έτσι που να εμφανίζεται διαφορετική απ’ ότι είναι. Τότε το ιδεολόγημα, η ψευδής συνείδηση, θα επιτρέπει να λέμε κάτι και να κάνομε κάτι άλλο.
Πολιτική και κοινωνική ιδεολογία, αστική και σοσιαλιστική ιδεολογία, προοδευτική και αντιδραστική δεοντολογία, όλες τους αντλούν από τον κόσμο των ιδεών, για χάρη του κόσμου της ύλης. Φαινόμενο παράδοξο και αντιφατικό, από τη μια ενισμός μαζί και δυισμός και από την άλλη θέση και άρνηση, χωρίς ουσιαστική σύνθεση. Το χάσμα των ιδεολογιών δεν ξεπερνιέται με ιδεολογίες. Χρειάζεται και εδώ η πράξη.
