Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΜΠΟΝΑΒΕΝΤΟΥΡΑ – BONAVENTURA
(Μπαγκινάρα, Τοσκάνη 1221 – Λυών 1274)
Ιταλός άγιος, «διδάσκαλος της Εκκλησίας», μεσαιωνικός θεολόγος, γενικός αρχηγός των φραγκισκανών, Καρδινάλιος του Αλμπάνο και Λεγάτος του Πάπα στη Σύνοδο της Λυών, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων και υπέρμαχος της ενώσεως των Εκκλησιών στη Σύνοδο της Λυών. Οι θεολογικές του πραγματείες είναι εμπνευσμένες από την πλατωνική φιλοσοφία και από το δόγμα του Αυγουστίνου, προσπαθώντας να συνδυάσει πίστη και λογική. Η γνωσιολογία του περιλαμβάνει τη γνώση των ατομικών όντων δια των αισθήσεων (πρώτο στάδιο), τη γνώση των ιδεών δια της ψυχής (δεύτερο στάδιο) και τη γνώση του Θεού δια της καθαρής διάνοιας και του φωτισμού (τρίτο στάδιο). Αντίστοιχα διακρίνει τρεις ηθικές, του κοινού ανθρώπου (νόμος), του αληθινού χριστιανού (ευαγγέλιο) και του ασκητή (αγάπη του Θεού). Το έργο του κατατάσσεται στην πρώτη σειρά της Δυτικής μυστικής θεολογίας και άσκησε μεγάλη επίδραση στη μεσαιωνική σκέψη.
Έργα: Σχόλια στο Ευαγγέλιο Λουκά (1248-1250), Περί του μυστηρίου της Αγίας Τριάδος (1253-1255), Σκέψεις επί της ζωής του Χριστού (1254-1255), Breviloquium (1257), Itinerarium mentis ad Deum (1259), Collationes in Hexaemeron (1273).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. 1495, 1588, 1596, St. Bonaventura Opera Omnia, Φλωρεντία, 1882-1902, 9 τόμ.], Et. Gilson, Die Philosophie des hl. Bonaventura, 1924, J. Ratzinger, Die Geschichtheologie des heiligen Bonaventura, 1959, S.V. Rovighi, San Bonaventura, 1974, Dieter Hattrup, Ekstatik der Geschichte, Die Entwicklung der christologischen erkenntnistheorie Bonaventuras, 1993, Stanford Encyclopedia of Philosophy, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Μποναβεντούρα, πίνακας, Fr. de Zurbarán, 1640-1650, Gemäldegalerie, Δρέσδη.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΜΠΟΝΑΒΕΝΤΟΥΡΑ, ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΟΣ
* * *
Ο πανθεϊσμός θεωρεί Θεό και κόσμο ένα. Είτε ο Θεός είναι το μόνο πραγματικό και ο κόσμος φανέρωση, απορροή, εκπόρευσή του, είτε ο κόσμος είναι το μόνο πραγματικό και ο Θεός είναι το σύνολο των υπαρχόντων. Ο Τολάντ είναι εκείνος που καθιέρωσε τον όρο πανθεϊσμός, ο Σπινόζα είναι ο κλασικός του, ο Σέλλινγκ, ο Έγελος, ο Γκαίτε, ο Βουντ, οι θιασώτες του.
Ο πανενθεϊσμός δέχεται πως όλα είναι στο Θεό, ότι η ουσία του Θεού περιλαμβάνει μέσα της τη φύση. Ο Κράουζε δημιούργησε τον όρο πανενθεϊσμός, προσπαθώντας να συμβιβάσει τον θεϊσμό με τον πανθεϊσμό. Ακολουθούν ο Μάλεμπρανς, ο Μπέρκλεϋ, ο Φέχνερ, ο Πάουλσεν.
Πανθεϊσμός και πανενθεϊσμός μπορεί να παρουσιάστηκαν ως νεότερες δοξασίες για τον Θεό, στην ουσία όμως βασίζονται σε πολύ παλαιότερες αντιλήψεις. Οι φυσιοκρατικές τάσεις των προσωκρατικών, ακόμα και του Αριστοτέλη, η στωϊκή διδασκαλία για τον Θεό και τη δημιουργία, οι νεοπλατωνικές διδασκαλίες για την απορροή, αλλά και οι απόψεις του Κουζάνου, του Καμπανέλλα, του Μπρούνο, πρόσφεραν έτοιμο υλικό στη σπινοζική πανθεα. Αλλά και οι πανενθεϊστικές αντιλήψεις θεμελιώνονται στον στωϊκό Κλεάνθη, που δικά του είναι τα λόγια του Παύλου στον Άρειο Πάγο “ἐν αὐτῷ γὰρ ζῶμεν καὶ κινούμεθα καὶ ἐσμέν” (Πράξεις Αποστόλων, ΙΖ 28) και στους μυστικούς, στον Πλωτίνο, τον Αυγουστίνο, τον Έκχαρτ, τον Κουζάνο.
