Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΙΩΑΝΝΗΣ ΕΚΧΑΡΤ – (MEISTER) JOHANNES ECKHART
(Γκόθα, Θουριγγία 1260 – Αβινιόν ή Κολωνία περ. 1328)
Γερμανός δομινικανός θεολόγος, «διδάσκαλος» και μυστικιστής φιλόσοφος και καθη-γητής στα Πανεπιστήμια Παρισίων και Στρασβούργου, σύμβουλος του Πάπα Βονιφατίου Η΄ κατά του Φιλίππου Αυγούστου. Πιστεύοντας έτσι σ’ ένα είδος πανθεϊσμού ανάλογου των νεοπλατωνικών, με την παρουσία του Θεού σε κάθε ατομική ψυχή ως καθαρή διάνοια, διακήρυξε ότι η θεολογική γνώση οδηγεί σε κοινωνία του ανθρώπινου πνεύματος με την αλήθεια της σοφίας του Θεού. Κατά τη διδασκαλία του, ο Θεός, το Είναι, αποτελεί την μόνη πραγματικότητα και κάθε΄τι που υπάρχει, υπάρχει μέσα σ’ αυτόν. Ο Υιός δημιουργείται δια του αυτοστοχασμού του Θεού και το Άγιο Πνεύμα εκ της σχέσεως Θεού και Λόγου. Παρότι ορισμένες θέσεις του καταδικάστηκαν από την επίσημη Εκκλησία, άσκησε μεγάλη επίδραση στη γερμανική φιλοσοφία και στις μυστικιστικές αντιλήψεις, καθώς και στην προπαρασκευή της Μεταρρύθμισης και θεωρήθηκε εμβληματική μορφή της μεσαιωνικής διανόησης.
Έργα:, Treatise, Commentaries, Defence, Η πνευματική διάσταση των γραφών, Colatio, Questiones, Tripartitum opus, Sermones.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Meister Eckhart, Die deutschen und Lateinischen Werke, Stuttgart and Berlin (1936), 11 τόμ.], J. Ancelet-Hustache, Maitre Eckhart et la mystique, 1956, J. Clark, Meister Eckhart, 1957, V. Lossky, Théologie négative et connaisance de Dieu chez maitre Eckhart, 1960, R. Schümann, Meister Eckhart, Mystic and philosopher, 1978, Olive Davies, Meister Eckhart, Mystical theologian, 1991, Urs. Flemming, Meister Eckhart, The man from whom God hid nothing, 1995, B. McGinn, The mystical thought of Meister Eckhart, 2001, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Βικιπαίδεια.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Ο ελεύθερος άνθρωπος αν είναι πραγματικά ελεύθερος, είναι ο ίδιος ελεύθερος αλλά μόνο στο βαθμό που είναι ελεύθερος» (Εκχαρτ).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΙΩΑΝ. ΕΚΧΑΡΤ, TRIPARTITUM OPUS
* * *
Ο μυστικισμός είναι δεμένος με τη θρησκεία, που αυτή τον παίρνει υπόθεση της καρδιάς και όχι του μυαλού. Οι ιδρυτές των θρησκειών, οι προφήτες και οι Ευαγγελιστές ήταν όλοι τους μεγάλοι μύστες. Οι μύστες γνωρίζουν τον Θεό με μια εσωτερική αίσθηση, με μια άμεση εμπειρία, πέρα από τη σκέψη και τη διάνοια. Το θείο φανερώνεται στη συνείδηση των πιστών με υπερφυσικό τρόπο, με εσωτερική αποκάλυψη, με μύηση στη βαθύτερη αλήθεια του. Η ανατολική φιλοσοφία είναι γεμάτη μυστικιστικά στοιχεία και η δυτική φιλοσοφία από τον Μεσαίωνα και μετά δεν υστερεί σε μυστικισμό. Ο Μποναβεντούρα, ο Μπερνάρ Ντε Κλαιρβώ, ο Κουζάνος, ο Μπρούνο, ο Έκχαρντ, ο Βάιγκερ, η Αγία Θηρεσία, ο Μολίνος, αλλά και ο Πασκάλ, ο Μπέρξον, ο Κέσερλινγκ, αποτελούν την απόδειξη για τον δυτικό μυστικισμό.
Ο ανατολικός όμως, όπως και ο δυτικός μυστικισμός, δεν είναι όμοιος με τον αρχαιοελληνικό και τον ορθόδοξο μυστικισμό. Εκεί κυριαρχεί ο μύθος, το σκότος, το απόκρυφο. Εδώ ο λόγος, το φως, το φανερό. Εκεί κυριαρχεί μια άρνηση της πραγματικότητας, μια κατάσταση ύπνωσης και μέθης, μια απουσία των αισθήσεων. Εδώ υπάρχει μια συνειδητή αυτοσυγκέντρωση, μια όξυνση της λειτουργίας των αισθήσεων, μια ύψιστη νηφαλιότητα.
Η ορφική διδασκαλία, οι διδαχές του Πυθαγόρα, οι πλατωνικές θεωρήσεις, οι εννεάδες του Πλωτίνου, επηρεάζουν ομαλά και φυσικά τη χριστιανική φιλοσοφία. Τα συγγράμματα του Διονυσίου Αρεοπαγίτη, οι αναβαθμοί του Ιωάννη της Κλίμακος, οι ύμνοι του Συμεών του Νέου Θεολόγου, η διδασκαλία του Γρηγορίου Παλαμά και του Καβάσιλα, μεταδίδουν στον ορθόδοξο μυστικισμό την πνοή και το άρωμα του ελληνικού πνεύματος. Η διάκριση της ουσίας από την ενέργεια του Θεού, που διδάσκει αποκλειστικά η ορθοδοξία, αποτελεί το κλειδί για τη δυνατότητα επαφής ανθρώπινου και θείου. Μια επαφή που πραγματοποιείται όχι σε μια εκστατική έξοδο της ψυχής από το σώμα για να συναντήσει την ουσία του Θεού, αλλά σε μια μυστηριακή μέθεξη σώματος και πνεύματος, στο απόλυτο φως της άκτιστης ενέργειας του Θεού. Από τις ορφικές πινακίδες ως τη Φιλοκαλία των ιερών Νηπτικών διακρίνεται η αδιάκοπη πορεία του ανθρώπου για να φθάσει από το πρόσκαιρο στο αιώνιο.