Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΕΡΝΕΣΤΟΣ ΡΕΝΑΝ – ERNEST RENAN
(Τρεγκέρ 1823 – Παρίσι 1892)
Γάλλος φιλόσοφος, συγγραφέας και ιστορικός, καθηγητής της εβραϊκής γλώσσας στο Κολέγιο της Γαλλίας, ακαδημαϊκός. Εγκαταλείποντας την εκκλησιαστική σταδιοδρομία του, αφοσιώθηκε στη μελέτη των σημιτικών γλωσσών και στην ιστορία των θρησκειών και ταξίδεψε στη Συρία, Αίγυπτο, Μικρά Ασία, Ελλάδα και Ιταλία. Φιλελεύθερος και δημοκρατικός, ρομαντικός, μυστικιστής, παύθηκε από το Κολέγιο για τις περί Χριστού αντιλήψεις του. Τα ερμηνευτικά του έργα εδραίωσαν τις ορθολογιστικές αντιλήψεις για ένα κριτικό χριστιανισμό, με απλότητα και αρετή και για το χρέος του ανθρώπου προς την επίτευξη ενός ιδανικού. Μεγάλος φιλέλληνας και πενθερός του Γιάννη Ψυχάρη, λάτρης του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, επισκέφθηκε την Αθήνα το 1865 και συνέθεσε την περίφημη Prière sur l’ Acropole.
Έργα: Αβερρόης και αβερροϊσμός (1852), Δοκίμια ηθικής και κριτικής (1859), Η εις Φοινίκην αποστολή (1860), Βίος του Ιησού (1863), Ιστορία των απαρχών του χριστιανισμού (1863-1881), Προσευχή πάνω στην Ακρόπολη (1865), Οι Απόστολοι (1866), Απόστολος Παύλος (1869), Πνευματική και ηθική αναμόρφωση (1871), Τι είναι έθνος (1882), Αναμνήσεις των παιδικών και νεανικών μου χρόνων (Προσευχή στην Αθηνά) (1883), Ιστορικό και ρητορικό δοκίμιο επί των σημιτικών γλωσσών (1885), Εκκλησιαστικά, φιλοσοφικά δράματα (1886), Ιστορία του λαού του Ισραήλ (1887), Το μέλλον της επιστήμης (1890).
Βιβλιογραφία: Χερμ. Μπράουερ, Η φιλοσοφία του Ρενάν, 1904, Albert Schweitzer, Quest of the historic Jesus, 1905, Σορέλ, Το ιστορικό σύστημα του Ρενάν, 1905-1906, Γρ. Παπαμιχαήλ, Ο Ρενάν και ο βίος του Ιησού, 1928, Andre Cresson, Ernest Renan, Sa vie, son oeuvre, avec un exposé de sa philosophie, 1949, H.W. Wardmann, E. Renan, A critical biography, 1964, K. Gore, L’ idée de progrès dans la penscée de Renan, 1970.
Εικονογραφία: Προσωπογραφία, Αυγ. Σέφφερ, 1848, Η Μαγδαληνή μεταξύ των φαρισαίων, πίνακας, J. Beraud, 1891, Μουσείο d’ Orsay, Παρίσι, Προσωπογραφία, Λεόν Μπονά, 1892, Μουσείο Ρενάν.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Ο Χριστός απαράμιλλος άνθρωπος» (Ρενάν).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΕΡΝΕΣΤ ΡΕΝΑΝ, ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ
* * *
Στην ιστορία του χριστιανισμού παρουσιάζεται πρώτο το λεγόμενο χριστολογικό πρόβλημα. Το πρόβλημα της ιστορικότητας του προσώπου του Χριστού αρχίζει να απασχολεί τους ανθρώπους μόλις ο χριστιανισμός απλώθηκε έξω από την Παλαιστίνη και συνεχίζεται στον Μεσαίωνα για να ενταθεί στη νεότερη εποχή. Γιατί ενώ τις πρώτες συζητήσεις τις αποσιώπησε η επίσημη θρησκεία και τις δεύτερες αντιρρήσεις τις κατάπνιξε ο θρησκευτικός φανατισμός, η μεταγενέστερη ελευθερία της κριτικής άφησε φανερές τις τελευταίες αμφισβητήσεις. Στον προτεσταντικό κόσμο άνθησε η “χριστολογία”, αρχικά με τον Στράους που είδε τον Χριστό σαν άνθρωπο, ο οποίος πίστεψε πως ήταν ο Μεσσίας και θεοποιήθηκε για τη διδασκαλία του. Ύστερα με τον Μπάουερ, που δέχθηκε πως ο χριστιανισμός δεν είναι δημιούργημα του Χριστού, ο οποίος αντιπροσωπεύει απλώς την πρώτη φάση του, πως ύστερα ο χριστιανισμός προχωρεί στη διάσπαση πετριανισμού και παυλιανισμού και τέλος πως στην τρίτη φάση, οδηγείται στη σύνθεση με τον ιωαννισμό (Πέτρος, Παύλος και Ιωάννης). Στη Γαλλία ο Ρενάν παρουσίασε μια προσωπογραφία του Ιησού ως απλοϊκού γαλιλαίου, πεπεισμένου ιδεολόγου, με βαθιά θρησκευτικότητα. Ο Χάρνακ, ο Λουαζί, ο Γκουϊγκεμπέρ, ο Κάλτχοφ, ο Σμιθ, ο Γιένσεν, ο Ντρέους, ο Κούσουντ, προχώρησαν πολύ περισσότερο. Στηριγμένοι σε μυθολογικές, φιλοσοφικές και φιλολογικές θεωρίες, στον παρσισμό, στον βαβυλωνιασμό, στον ιουδαϊσμό, στα δόγματα του γνωστικισμού, αρνήθηκαν όλως διόλου την ιστορικότητα του Χριστού. Μα η κριτική τους δε φαίνεται να στηρίζεται σε γερές βάσεις και έτσι οι θεωρίες και τα ονόματά τους σήμερα είναι σχεδόν ολότελα άγνωστες.
Για την προσωπικότητα του Χριστού, μιλούν εκτός από τις χριστιανικές πηγές, τα Ευαγγέλια και τ’ άλλα βιβλία της Καινής Διαθήκης και οι ρωμαίοι ιστορικοί Τάκιτος (Annales, XV 44) και Σουητώνιος (Βιογραφία Γλαυδίου, XXV). Έμμεσα αναφέρονται στον Χριστό ο Λουκιανός (Περί Περεγρίνου Τελευτής), ο Κέλσος (Αληθής λόγος), ο Ωριγένης, (Κατά Κέλσου), ο Ιώσηπος, παρ’ ότι το έργο του Ιουδαϊκή Αρχαιολογία φαίνεται παραποιημένο (ΧVIII 3.3) όπως και το λεγόμενο σλαβονικό του χειρόγραφο. Την ιστορικότητα άλλωστε του Χριστού δέχονται και οι μαρξιστές (Κορδάτος, Ιησούς Χριστός και Χριστιανισμός).