Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΛΑΟ ΤΣΕ (ΛΙ ΕΡΧ) – LAO TZU
(Κίνα ΣΤ’/Ε’ αι. π.Χ.)
Ο επονομαζόμενος γηραιός φιλόσοφος, ιστοριογράφος στην κινεζική αυλή των Τσέου, εγκατέλειψε τον δημόσιο βίο και κατέφυγε στο όρος Χαν Κοάν, όπου συνέταξε το έργο του περί του Ταό, της οδού ή μεθόδου, της απλότητας του αυθορμητισμού. Το Ταό κατευθύνει την ηθική, την πολιτική και τη φιλοσοφία, διαμορφώνοντας μετά το θάνατο του Λάο Τσε τον ταοϊσμό. Ο ταοϊσμός, ο δρόμος από την εξατομικευμένη πνευματικότητα μέχρι τη διαπροσωπική πολιτική συμπεριφορά, υπογραμμίζει την «πράξη χωρίς πράξη» και διαπερνά ολόκληρη την κινεζική σκέψη και θρησκεία. Η θρυλούμενη επαφή των δυο μεγάλων διδασκάλων, Λάο Τσε και Κομφούκιου, αποκλήθηκε συνάντηση νεαρού φιλοσόφου με δράκοντα, απηχώντας τη συμπληρωματικότητα κομφουκιανισμού και ταοϊσμού στη διαμόρφωση του κινέζικου πολιτισμού.
Έργα: Ταό-Τε-Τσινγκ.
Βιβλιογραφία: Rose Quong, Chinese characters, Their wit and wisdom, 1944, Arthur Walley, The way and its power, Lao Tzu’s Tao Te Ching and its place in Chinese thought, 1958, Gia-Fu Feng, Lao Tzu, Tao Te Ching, 1972, Henri Maspero, Taoism and Chinese religion, 1981, Dr. S.T. Chang, The Great Tao, 1985, Isabelle Robinet, Taoism, Growth of a religion, 1997, Αναστάσιος Γιαννουλάτος, Ίχνη στην αναζήτηση του υπερβατικού, Συλλογή θρησκειολογικών μελετημάτων, 2004, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Λάο Τσε επί βουβάλου, Μουσείο Γκιμέ, Λίθινο άγαλμα, Quanztou, Mount Qingyuan.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΤΑΟ-ΤΕ-ΤΣΙΝΓΚ (ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΡΕΤΗΣ, ΚΕΦ. 1-10)
* * *
Ωστόσο η διαλεκτική εμφανίζεται και στην Ανατολή. Ο ταοϊσμός στην Κίνα αρχίζει με τη φιλοσοφία του μυθικού αυτοκράτορα Φου Σι (30ος αιώνας π.Χ.). Το βιβλίο του Γι Τσινγκ βασίζεται στην αντίθεση του γιν και του γιανγκ (θέση-άρνηση), που καταλήγει στη σύνθεση, το τάο. Το τάο αντιπροσωπεύει το φως, τον δρόμο, την ικανότητα συμφιλίωσης των αντιθέτων σ’ ένα υψηλότερο επίπεδο συνείδησης, την αρμονία. Το γιν είναι ο ζυγός αριθμός, το άπειρο, το αρνητικό, η γυναίκα, η γη, η νύχτα. Το γιανγκ είναι ο μονός αριθμός, το θετικό, το πεπερασμένο, ο άνδρας, ο ουρανός, το φως.
Ο Λάο Τσε (6ος αιώνας π.Χ.) συγκεκριμενοποίησε την θεωρία του ταοϊσμού στο βιβλίο του Τάο Τε Τσινγκ, όπου δέχεται ότι το ον και το μη ον αλληλοδημιουργούνται. Ο μύθος του Τσουάνγκ Τζε εκφράζεται διαλεκτικά “κατεδάφιση είναι οικοδόμηση, οικοδόμηση είναι κατεδάφιση και τα δυο συγχωνεύονται σε μια ενότητα”. Ο Κομφούκιος που κορυφώνει την κινέζικη φιλοσοφία, αποδίδει μεγάλη σημασία στη διαλεκτική της φύσης, στις σχέσεις φύσης και κοινωνίας, στις μαθηματικές συσχετίσεις.
Στην ινδική θεολογία εμφανίζεται ευδιάκριτα η θεϊκή τριάδα (Βράγχμας – Βισνού – Σίβα). Και η φιλοσοφία των Ουπανισάδ αποτυπώνει με σχεδόν εγελιανή διαλεκτική την ενορατική πορεία του ατομικού εγώ (Βράχμα) προς την ψυχή του κόσμου (Άτμαν), τη διάλυση, την απορρόφιση και την ταύτιση Βράχμα και Άτμαν σε μια σύνθεση υποκειμένου και αντικειμένου. Είναι ο δρόμος που ακολουθεί ο βουδισμός από την πονεμένη ζωή προς την μακαριότητα (Νιρβάνα) μέσα από τη νέκρωση της προσωπικής επιθυμίας και της ατομικής συνείδησης.
Η τριαδική αντίληψη, τέλος, βρίσκεται στους πέρσες (Ωρομάσδης-Αριμάν-Ακαράνα), στους βαβυλώνιους (Ανού-Μπελ-Σα) και στους αιγύπτιους (Όσιρις-Ίσις-Ώρος).