Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΣ ΤΥΑΝΕΥΣ – APOLLONIUS TYANENSIS
(Τύανα, Καππαδοκία, 3 π.Χ. – Έφεσος 97)
Περίφημος φιλόσοφος, θεόσοφος και θαυματουργός, τυπικός εκπρόσωπος του νεοπυθαγορισμού και του θρησκευτικού και φιλοσοφικού συγκρητισμού, θεωρούμενος υιός του δαίμονα Πρωτέα και δεύτερος Επιμενίδης, παραβαλλόμενος με τον Χριστό. Από εξελληνισμένη οικογένεια της Καππαδοκίας, σπούδασε ρητορική και φιλοσοφία στην Ταρσό και υποβλήθηκε σε πενταετή άσκηση, ταξίδεψε στην Αντιόχεια, Μεσοποταμία, Ινδία, Μικρά Ασία, Ελλάδα, Κρήτη, Αίγυπτο, Αιθιοπία και Ρώμη και διέτριψε στα Μαντεία Δελφών, Δωδώνης και Τροφωνίου, μετέσχε δε στα Ελευσίνια Μυστήρια και στους Ολυμπιακούς Αγώνες του έτους 61. Η φιλοσοφική του σκέψη διαπλέκεται με τη μυστικιστική και προφητική του ιδιοσυγκρασία και την πίστη του σε ένα πρώτο θεό. Παραδίδεται ότι με τη μαγική του δύναμη απέτρεψε λοιμούς, ανάστησε νεκρούς και απέκτησε τεράστια φήμη και σεβασμό και επίσημη λατρεία. Κατά ένα μύθο δε εξαφανίστηκε στο ιερό της Δίκτυνας στην Κρήτη.
Έργα: Περί θυσιών, (Βίος Πυθαγόρου).
Βιβλιογραφία: Φιλόστρατος, Τα εις Τυανέα Απολλώνιον, Δίων Κάσσιος, Ιεροκλής, Στοβαίος, Eυνάπιος, Ευσέβιος, Προς τα υπό του Φιλοστράτου εις Απολλώνιον Τυανέα δια την Ιεροκλεί παραληφθείσαν αυτού τε και του Χριστού σύγκρισιν, Κων. Καβάφης, Ει γε ετελεύτα, 1920, E.L. Bowie, Apollonius of Tuana, Tradition and reality, 1978, Μαρία Τζιέλσκα, Απολλώνιος Τυανεύς στο μύθο και στην ιστορία, 1986, Γεράσ. Καλογεράκης, Θεός στη γη, Απολλώνιος Τυανεύς, 2006, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (Ε.Π. Φωτιάδης), Βικιπαίδεια.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΣ ΤΥΑΝΕΥΣ, ΠΕΡΙ ΘΥΣΙΩΝ
** ** **
Στην Ελλάδα η πρώτη εσωτερική διδασκαλία, η πρώτη θρησκευτική έκφραση των μεταφυσικών αναζητήσεων, η πρώτη μυστική θεωρία υπήρξε ο ορφισμός. Οι ορφικοί θίασοι μετάδοσαν τον ορφικό λόγο, την αποτύπωση της ορφικής θεωρίας της τελείωσης, την ηθική παράδοση της Ελλάδας.
Αυτή η ορφική παράδοση ζωντάνεψε με τον Πυθαγόρα που ερμήνευσε και συνέχισε την προγενέστερη ανατολική και ελληνική θρησκευτική σκέψη, προσαρμοσμένη πια στις νέες συνθήκες της εποχής της Μεγάλης Ελλάδας. Το πυθαγόρειο σύστημα που σώζεται στα Χρυσά Έπη του, ανανεώνει την προγενέστερη εσωτερική διδασκαλία με ελληνική διαύγεια και απλότητα. Με το φωτεινό αίσθημα της ελευθερίας, με τη φιλοσοφική διάθεση της γνώσης, με την ιερή ερμηνεία των αριθμών. Τρεις κόσμοι, ο φυσικός, ο ανθρώπινος, ο θείος παίζουν το παγκόσμιο δράμα της ανόδου και της καθόδου, της κάθαρσης και της απελευθέρωσης, της αλήθεια και του απόλυτου. Η ενόραση, η έκσταση, η ανάδυση της συνείδησης, που βασιλεύει μέσα στους πυθαγορικούς συλλόγους, υπηρετείται από μία συγκεκριμένη ηθική διδασκαλία. Έτσι προετοιμάζονται οι πιστοί για τη μυστική θεωρία. Ο πυθαγορισμός διαμορφώθηκε σε μια φιλοσοφική θρησκεία, με αυστηρούς κανόνες συμβίωσης και ηθικές δοκιμασίες για τα μέλη του. Η αγωγή των νέων περιλαμβάνει τη διδασκαλία της ευσέβειας προς τους θεούς, του σεβασμού της οικογένειας, της αγάπης προς την πατρίδα, της φιλαλληλίας, της κοινωνικότητας, της πειθαρχίας. Τη διδασκαλία των αρετών που συγκροτούν την ηθική ζωή. Από τον πρώτο βαθμό, της προπαρασκευής, οι πυθαγόρειοι περνούν στον δεύτερο, της κάθαρσης και ύστερα στον τρίτο, της τελείωσης και της επιφάνειας. Αυτό απαιτούσε καλλιέργεια των πιο υψηλών ηθικών αρετών, αδάμαστη ενεργητικότητα, μαζί με πραότητα και γαλήνη, καταπολέμηση των παθών και πνευματική εξύψωση. Το ζήτημα του καλού και του κακού, η ανισότητα των ανθρώπινων καταστάσεων, η καταπολέμηση της άρνησης και η κατάφαση της δικαιοσύνης, αποτελούσαν τα θέματα της ηθικής διδασκαλίας των πυθαγόρειων. Η προσωπική αρμονία πρέπει να συμβαδίζει με την αρμονία της φύσης, της κοινωνίας, της οικογένειας.
Ο πυθαγορισμός άσκησε σημαντική επιρροή στην εποχή του και στους μεταγενέστερους, άσχετα με την αποτυχία της προσπάθειας για πολιτική επικράτηση των πυθαγόρειων. Οι ηθικές αντιλήψεις του πυθαγορισμού, σύνθεση ηθικής, επιστήμης και θρησκείας, ξαναβρίσκονται στο πλατωνικό έργο, διατηρούνται στην κλασική Ελλάδα και στην Αλεξανδρινή εποχή και μετέπειτα. Και στη δύση του αρχαίου ελληνισμού ο Απολλώνιος ο Τυανεύς, στωϊκός ηθικιστής, ενσαρκώνει πάλι τη μυστική δύναμη του πυθαγορισμού. Την τελευταία πριν από τον χριστιανισμό προσπάθεια σωτηρίας του ανθρώπου από τα γήινα πάθη και καθοδήγησης της ψυχής στην ένωσή της με τον Θεό.