Του Άρη Χατζηγεωργίου
Πώς βρέθηκαν στο τιμόνι μιας εταιρείας που εμπορεύονταν προϊόντα από τις αποικίες σε Ασία και Αφρική και τώρα πουλάει… αντιπλημμυρικά έργα και διαχείριση υδάτων, οι “γαλάζιοι” Μιλτιάδης Γκουζούρης και ο Γρηγόρης Δ. Δημητριάδης του “Υπερταμείου”.
Το σκοτεινό παρελθόν της ολλανδικής εταιρείας που εμφανίστηκε για πρώτη φορά εντός ευρωπαϊκής χώρας ως ειδική στην «διαχείριση περιβαλλοντικών κρίσεων» και η «ύποπτη» δήλωση αποκήρυξης της δουλείας.
Οι πληροφορίες ότι ο Μιλτιάδης Γκουζούρης θα αφήσει την HVA για να αναλάβει έναντι αστρονομικού μισθού τον υπό σύσταση Οργανισμό Διαχείρισης Υδάτων Θεσσαλίας (ΟΔΥΘ), τη δημιουργία του οποίου πρότεινε ο ίδιος!
«Εδώδιμα-Αποικιακά» έγραφαν στις ταμπέλες τους τα παλιά μπακάλικα, αλλά η HVA, η εταιρεία των «Ολλανδών ειδικών» που εμφανίστηκε μετά τις περσινές καταστροφικές πλημμύρες στην Θεσσαλία, φαίνεται πως ήρθε να προσθέσει νέα προϊόντα: Πανάκριβα αντιπλημμυρικά έργα, ιδιωτικοποιήσεις υδάτων, καλοπληρωμένες θέσεις δια ολίγους.
Οι Data Journalists επανέρχονται έναν χρόνο μετά τον Daniel για να αποτιμήσουν τον «βίο και την πολιτεία» εν Ελλάδι της HVA η οποία με τις πλάτες της κυβέρνησης, αφού «ξεπέταξε» χωρίς ουσιαστική δημόσια διαβούλευση το Master Plan για τη διαχείριση των υδάτων στην Θεσσαλία, ανέλαβε τώρα και την Κρήτη με αμοιβή χορηγούμενη από την ΓΕΚ-ΤΕΡΝΑ. Η εμπορική εταιρεία HVA αποδεικνύεται μια «Ολλανδέζα από τον Ταύρο».
Ο σημερινός Διευθύνων Σύμβουλός της είναι ο Μιλτιάδης Γκουζούρης, πρόσωπο με ισχυρές πολιτικές διασυνδέσεις που διαμορφώθηκαν στην εποχή της μεγάλης οικονομικής κρίσης, όταν εκείνος πολιτεύτηκε στον χώρο του «ακραίου κέντρου» μέχρι τελικά να καταλήξει στην Νέα Δημοκρατία. Με την ίδια εταιρεία συνδέεται, όμως και ένα άλλο πρόσωπο με ακόμη πιο ισχυρή παρουσία.
«Η HVA International, ιδρύθηκε το 1879 στην Ολλανδία.Είναι μια παγκόσμια γεωργική εταιρεία και διαχειριστής περιουσιακών στοιχείων που ειδικεύεται στην ανάπτυξη μεγάλων (υπο)τροπικών γεωργικών έργων. Η άρδευση και η διαχείριση των υδάτων είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι εκατοντάδων έργων της HVA. Η μοναδική τεχνογνωσία που διαθέτουν οι Ολλανδοί μηχανικοί στη διαχείριση του νερού έχει χρησιμοποιηθεί συχνά για τη διαχείριση πλημμυρών και πολύπλοκων αρδευτικών έργων».
Μέχρι εκείνη την στιγμή, όλα έμοιαζαν πολλά υποσχόμενα ακόμη και αν ο κ. Αγοραστός έχασε τις εκλογές λίγες εβδομάδες μετά. Αλλωστε, η κυβέρνηση διόλου δεν δυσκολεύτηκε να χρεώσει σε εκείνον τις ευθύνες για τα αντιπλημμυρικά που δεν είχαν γίνει έως τότε.
Το έργο των «Ολλανδών ειδικών» άρχισε να εμφανίζεται σε επιλεγμένα δημοσιεύματα. Εκεί στον Μάρτιο, σε μια κυριακάτικη ανάρτησή του στα κοινωνικά δίκτυα, ο Κυριάκος Μητσοτάκης ενημερώνει ότι παρέλαβε το σχέδιο της HVA για «το σχέδιο ανάταξης της Θεσσαλίας αλλά και θωράκισης από άλλες φυσικές καταστροφές».
Οι συστάσεις για την HVA επανέρχονται: «Στον ενάμισι αιώνα ζωής της έχει αναλάβει χιλιάδες έργα σε όλο τον κόσμο, ενώ μεγάλο πεδίο δραστηριότητας της είναι οι περιοχές της Αφρικής και της Ασίας». Και λίγο παρακάτω: «Η Αθήνα μετά από τις καταστροφές που προκάλεσε ο Ντάνιελ, απευθύνθηκε στην ολλανδική κυβέρνηση, που θεωρείται ειδική στη διαχείριση τέτοιων φυσικών καταστροφών. Οι Ολλανδοί συνέστησαν στο Μέγαρο Μαξίμου την HVA International».
Μυστικοπάθεια
Το περίεργο είναι ότι η ολλανδική κυβέρνηση επέλεξε να συστήσει μια εταιρεία που δεν χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη εξωστρέφεια. Ο επίσημος ιστότοπος της εταιρείας (https://www.hvainternational.
Εκεί κάπου εμφανίζεται μια σχετική δήλωση του CEO Μ. Γκουζούρη χωρίς να υπάρχει κάποια άλλη αναφορά στους μετόχους της εταιρείας, την υπόλοιπη διοίκηση και το επιχειρηματικό της παρελθόν. Η σελίδα κοσμείται από λίγες φωτογραφίες με χαμογελαστούς αγρότες κάπου στην Αφρική, έναν παγκόσμιο χάρτη με «βούλες» στα σημεία που έχει παρουσία (χωρίς αυτά να «ανοίγουν» σε κάποιες πληροφορίες για το πού και το τι).
«Ο Μίλτος μόνο Ολλανδός δεν είναι»…
Η HVA εξελίχθηκε τον περασμένο χειμώνα σε success story για την κυβέρνηση Μητσοτάκη, όποτε χρειάστηκε να πυκνώσει τις εμφανίσεις του ο διευθύνων σύμβουλος Μιλτιάδης Γκουζούρης. Οτι μια τόσο εξειδικευμένη εταιρεία είχε Ελληνα επικεφαλής όχι μόνο δεν προξένησε ερωτήματα, αλλά πριν λίγες εβδομάδες προβλήθηκε με ιδιαίτερο ενθουσιασμό από τον πρωθυπουργό.
Ο Κυρ. Μητσοτάκης βρέθηκε στο Κιλελέρ τον Σεπτέμβριο του 2024, στον ένα χρόνο από τον Daniel σε μια φάση που οι προτάσεις της HVA είχαν ήδη προκαλέσει αντιδράσεις στον αγροτικό κόσμο και ενώ τα μεγάλα έργα αποκατάστασης των ζημιών δεν έχουν ακόμη ξεκινήσει. Ελλείψει μεγάλων έργων, ο πρωθυπουργός μίλησε για εκείνα που διεξάγει η Περιφέρεια, «προσωρινές και γρήγορες αλλά σημαντικότατες παρεμβάσεις που αφορούν σε χειμάρρους, ρέματα, αναχώματα, έργα τα οποία έχουν ήδη δρομολογηθεί και τα οποία δρομολογούνται με μια γενναία χρηματοδότηση από το κράτος προς την Περιφέρεια», όπως είπε, «πάντα καθ’ υπόδειξη, ανοίγω μια παρένθεση, των ειδικών και της εταιρείας στην οποία προΐσταται ο Μίλτος Γκουζούρης, τον οποίο τον γνωρίζετε πια καλά διότι έχει κάνει τη Θεσσαλία δεύτερο σπίτι του». Και συνέχισε με νόημα ο πρωθυπουργός: «Γιατί κρίνω τόσο σημαντική αυτή την επιστημονική υποστήριξη;
Γιατί έχω ακούσει και διάφορα κακοπροαίρετα σχόλια κριτικής για τους δήθεν Ολλανδούς οι οποίοι “έρχονται να μας υποδείξουν” -βέβαια ο Μίλτος μόνο Ολλανδός δεν είναι, όπως έχετε διαπιστώσει…». Στο μεταξύ, ο κ. Γκουζούρης εμφανιζόταν στις τηλεοράσεις ως γκουρού επί των περιβαλλοντικών κρίσεων και της κλιματικής ανθεκτικότητας, μέχρι και στο πλάι του μετέπειτα αποπεμφθέντος Λευτέρη Αυγενάκη, καθώς η HVA ετοιμαζόταν να αναλάβει και την διαχείριση των υδάτων στην Κρήτη. Ετσι, ο Ολλανδός που απεδείχθη Ελληνας έφτασε και στην κορύφωση μιας πορείας που ξεκίνησε πριν από πολύ καιρό, πέρασε από πολλά κύματα και άρχισε να αποκρυσταλλώνεται στα χρόνια της μεγάλης οικονομικής κρίσης.
Ο Μ. Γκουζούρης εμφανίζεται ως γεννημένος στην Ολλανδία. Σε άλλα βιογραφικά αναφέρεται ως πρώην Πρόεδρος των Ελλήνων Φοιτητών Γενεύης ενώ σε άλλα ως κάτοχος ΜΒΑ από το Nottingham Trent University και Πτυχίου Bachelor of Science Επικοινωνίας-Δημοσιογραφίας από το HU University of Applied Sciences της Ουτρέχτης στην Ολλανδία.
Όπως ο ίδιος γράφει στο βιογραφικό του, ξεκίνησε την εμπλοκή με το Δημόσιο σαν ειδικός σύμβουλος του Στέλιου Παπαθεμελή ως υπουργού Δημόσιας Τάξης το 1993. Με το σημιτικό ΠΑΣΟΚ δεν εμφανίζει κάποια δράση ούτε και με τις κυβερνήσεις του Κ. Καραμανλή.
Μετά από ένα πέρασμα από το κόμμα του Στ. Παπαθεμελή (Δημοκρατική Αναγέννηση) το 2007, δοκιμάζει την τύχη του το 2009 και με το βραχύβιο κόμμα των «Δημοκρατικών» που διαφημίστηκε ως «το πρώτο κόμμα με ΑΦΜ» που απέκλειε όσους είχαν διατελέσει υπουργοί και βουλευτές. Οι Δημοκρατικοί έλαβαν μόλις το 0,11% στις εκλογές του 2009. Η κρίση μόλις ξεκινούσε και τα κόμματα του «ακραίου κέντρου» δεν είχαν ακόμη βρει ρόλο στο πολιτικό σκηνικό… Επί κυβέρνησης Αντώνη Σαμαρά, ο Μ. Γκουζούρης αναλαμβάνει σύμβουλος στο Υπουργείο Γεωργίας υπό τον Αθανάσιο Τσαυτάρη ενώ στο διάστημα 2013-2015 θα είναι σύμβουλος υπό τον Γρηγόρη Δημητριάδη στον ΟΑΣΑ, όπως προαναφέραμε.
Ως γεννημένος στην Ολλανδία, συμμετέχει επίσης στην πρωτοβουλία Orange Grove της ολλανδικής πρεσβείας στην Αθήνα, η οποία στα χρόνια της κρίσης παραχωρούσε χώρους για να γίνονται εκδηλώσεις υπέρ της καινοτομίας και των startups. Μετά το 2015 αρχίζει να αρθρογραφεί ως ειδικός σε θέματα διοίκησης αλλά και ως «κοστολόγος». Το 2018 αναλαμβάνει CEO στην HVA και από εκεί φαίνεται πως απογειώνεται η καριέρα του, ειδικά μετά το 2019 που αναλαμβάνει η κυβέρνηση Μητσοτάκη.
Στις σελίδες επαγγελματικής δικτύωσης (Linkedin) εμφανίζεται σε αεροπλάνα και σαλόνια, την Μοζαμβίκη και την Νιγηρία αλλά και σε πλήθος φωτογραφιών με τον Αντώνη Σαμαρά, τον Θ. Σκυλακάκη, τον Ν. Δένδια, τον Ν. Παπαθανάση και τον Πρέσβη των ΗΠΑ Τζ. Τσούνη. Τον Ιούνιο του 2020, εν μέσω πανδημίας covid, ο κ. Γκουζούρης εμφανίζεται σε διαδικτυακη ημερίδα του Ναυτικου Ομίλου Ελλάδας και μιλά για την HVA τονίζοντας ότι βασικός πυλώνας της εταιρείας είναι η γεωργία.
Τρία χρόνια αργότερα, πάντως, τα πανηγυρικά ρεπορτάζ θα γράφουν για την τεχνογνωσία της ολλανδικής εταιρείας «που θεωρείται γκουρού στον τομέα των φυσικών καταστροφών». Κατά τα ίδια δημοσιεύματα, η HVA έχει χαρτοφυλάκιο που φτάνει τα 2 δισεκατομμύρια ευρώ.
Ομως, πληροφορίες αναφέρουν ότι ο Ελληνας CEO θα αφήσει την HVA για να αναλάβει τον υπό σύσταση Οργανισμό Διαχείρισης Υδάτων Θεσσαλίας (ΟΔΥΘ). Και ποιος καλύτερος να αναλάβει τον ΟΔΥΘ από εκείνον που πρότεινε την δημιουργία του; Στο Master Plan που παρέδωσε αρχικά μόνον στα αγγλικά, η HVA προτείνει μεταξύ άλλων την δημιουργία του ΟΔΥΘ για την λειτουργία του οποίου, μάλιστα, προδιαγράφεται κόστος άνω των 6 εκατομμυρίων ευρώ για λογισμικό, άλλα υλικά και αμοιβές προσωπικού.
Το σχέδιο που μεταφράστηκε προχείρως στα ελληνικά (κυρίαρχο κείμενο είναι εκείνο στα αγγλικά) αναφέρει όμως και πλούσιες αμοιβές, συνολικού ύψους 3 εκατομμυρίων ευρώ, για την διοίκηση του ΟΔΥΘ: «Για να εξασφαλιστεί ισχυρή ηγεσία εντός του Οργανισμού Διαχείρισης Υδάτων προτείνεται η συγκρότηση μιας ομάδας ανώτατης διοίκησης που θα αποτελείται από 10 διευθυντές και έναν δικηγόρο με σχετικό ετήσιο προϋπολογισμό λίγο κάτω από 1 εκατ. ευρώ.
Για τον εξορθολογισμό των διαδικασιών, η πρόταση περιλαμβάνει τον επανασχεδιασμό της διαδικασίας αδειοδότησης, με προϋπολογισμό 0,5 εκατ. ευρώ. Οι ετήσιες μισθολογικές αποδοχές των βασικών θέσεων εργασίας, περιλαμβανομένων και 20 υπαλλήλων υφιστάμενων φορέων διαχείρισης υδάτων που πρόκειται να μετακινηθούν στον Οργανισμό Διαχείρισης Υδάτων εκτιμώνται σε περίπου 3 εκατ. ευρώ κατά την πλήρη λειτουργία όλων των τμημάτων του Οργανισμού».
Αλλα κρίσιμα σημεία του Master Plan για την Θεσσαλία περιλαμβάνουν: – Την εκτέλεση έργων συνολικού ύψους 4,5 δισεκατομμυρίων ευρώ, η πλειονότητα των οποίων αφορούν μπετά και κατασκευές στον κάμπο. – Την ιδιωτικοποίηση του νερού, καθώς αναφέρεται ότι σκοπός είναι η «συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στην αποτελεσματική διαχείριση των υδάτων – την εύρεση νερού και – τη συνολική διαχείριση των υδάτινων πόρων». – Την εκτροπή του Αχελώου, δηλαδή τη «μεταφορά νερού από τη λεκάνη του Αχελώου στη λεκάνη του Πηνειού», που «πρέπει να υλοποιηθεί προκειμένου η Θεσσαλία να συνεχίσει να είναι μια βιώσιμη γεωργική περιοχή». Το εντυπωσιακό είναι ότι η HVA, την ώρα που προτείνει τόσο μεγάλα έργα για την «σωτηρία της Θεσσαλίας», εμφανίζεται ήδη από τον περασμένο Απρίλιο να σχεδιάζει επενδυτικό πλάνο που μπορεί να φτάσει το 1 δισ. ευρώ για να αλλάξει το «παραγωγικό μοντέλο» της περιοχής.
«Νοικιάζουμε τη γη – με συμφωνίες συνήθως με κράτη αφού πρόκειται για τεράστιες εκτάσεις, π.χ. στην Αγκόλα δώσαμε €15 εκατ. για 50 χρόνια – στήνουμε τα εργοστάσια, αγοράζουμε τα μηχανήματα, προσλαμβάνουμε και εκπαιδεύουμε το προσωπικό”, ανέφερε σχετικά σε συνέντευξή του ο κ. Γκουζούρης.
Δήλωση κατά της δουλείας και ιστορίες τοξικού φθορίου
Εκείνο που προκαλεί αίσθηση, είναι μια δήλωση αποκήρυξης της δουλείας από την εταιρεία, που εμφανίζεται κάπως ξεκάρφωτα στο κάτω μέρος της σύντομης παρουσίασης στην ιστοσελίδα της και γράφει: «Η ολλανδική κυβέρνηση κατάργησε τη δουλεία στα πρώην εδάφη της, συμπεριλαμβανομένης της Ινδονησίας, το 1860. Υπήρξε τότε μια μεταβατική περίοδος 10 ετών κατά τη διάρκεια της οποίας η πρακτική εξαλείφθηκε εντελώς. Η HVA ιδρύθηκε το 1879 και κατά τα πρώτα της χρόνια λειτουργούσε αποκλειστικά ως εμπορική εταιρεία. Ως εκ τούτου, η HVA δεν έχει εμπλακεί ποτέ με οποιοδήποτε τρόπο, σχήμα ή μορφή, στην αποικιακή πρακτική της δουλείας. Η HVA διαθέτει ένα μοναδικό και εκτενές αρχείο που τεκμηριώνει σχολαστικά την ιστορία της και μέσω αυτού του αρχείου και με τη βοήθεια ιστορικών που απασχολούνται από την HVA δεν βρήκαμε κανένα στοιχείο για οποιαδήποτε χρήση σκλαβιάς, παιδικής εργασίας ή άλλων παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αντίθετα, η HVA ήταν πρωτοπόρος όσον αφορά στη φροντίδα των εργαζομένων στις φυτείες της και δημιούργησε όχι μόνο σχολεία και νοσοκομεία, αλλά ακόμη και συνταξιοδοτικά σχέδια, προκειμένου να διασφαλιστεί η θετική ανάπτυξη της κοινότητας. Σύμφωνα με την Πολιτική ESG της HVA, η HVA αναγνωρίζει και ενστερνίζεται τη σοβαρή της ευθύνη να προστατεύει, να διατηρεί και να προωθεί τα ανθρώπινα δικαιώματα παγκοσμίως. Δεδομένης της πρόσβασης και των γνώσεων της HVA, πιστεύουμε ακράδαντα ότι μπορούμε και πρέπει να διαδραματίσουμε σημαντικό ρόλο στην υπεράσπιση αυτών των θεμελιωδών δικαιωμάτων».
Μάλλον όχι τυχαία, πάνω ακριβώς από την δήλωση αποκήρυξης του καθεστώτος δουλοπαροικίας, υπάρχει μια ασπρόμαυρη φωτογραφία, τραβηγμένη το 1969 στην Αιθιοπία. Στη λεζάντα, η HVA μας ενημερώνει ότι είναι από την επίσκεψη της Βασίλισσας της Ολλανδίας Τζουλιάνα, σε νοσοκομείο κοντά στο Wonji της Αιθιοπίας. Δεν αναφέρει ότι στην φωτογραφία εμφανίζεται ο τότε Αυτοκράτορας Χαιλέ Σελασιέ αλλά ούτε εξηγεί γιατί το νοσοκομείο έχει τόσα παιδικά κρεβατάκια.
Στο Wonji, η HVA είχε δημιουργήσει στην δεκαετία του ‘50 ένα από τα πρώτα εργοστάσια παραγωγής ζάχαρης στην Αιθιοπία. Τα εργοστάσια που κατασκευάστηκαν βρίσκονται σε μια περιοχή με πετρώματα που εμφανίζουν υπερβολικά μεγάλες συγκεντρώσεις σε φθόριο. Και κάπου εδώ φαίνεται πως κρύβεται μια «πηγή ενοχών», όπως διαβάζουμε στον ιστότοπο (https://fluoridealert.org/) του Δικτύου Fluoride Action Network (FAN) που δημιουργήθηκε το 2000 για να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη σχετικά με τον κίνδυνο τοξικότητας από την φθορίωση του νερού.
Όπως διαβάζουμε σε ανάρτηση του FAN:
«Εκτός από τη διοίκηση της HVA International και τους Ολλανδούς υπαλλήλους της, οι υπόλοιποι (Αιθίοπες) υπάλληλοι των τριών εργοστασίων ζάχαρης και οι οικογένειές τους δεν γνώριζαν την ύπαρξη περίσσειας φθορίου στο πόσιμο νερό τους. Η HVA International παραβίασε την εμπιστοσύνη των εργαζομένων της και των οικογενειών τους αποκρύπτοντας πληροφορίες περί περίσσειας φθορίου στο πόσιμο νερό για 17 χρόνια. Δυστυχώς, η HVA παρείχε ασφαλές πόσιμο νερό για να προστατεύσει μόνο τους πολίτες της, τους Ολλανδούς». Οι Ολλανδοί, όπως αναφέρεται, κατοικούσαν σε περιφραγμένη περιοχή στην οποία λειτουργούσε κρυφά εγκατάσταση επεξεργασίας του πόσιμου νερού. Το 1972 διαπιστώθηκε η ύπαρξη «σκελετικής φθορίωσης» στην περιοχή, μια ασθένεια των οστών που προκαλείται από την υπερβολική κατανάλωση φθορίου. Πέρασαν χρόνια μέχρι το 1976 που το αποφθοριωμένο νερό έγινε διαθέσιμο σε όλα τα χωριά του κτήματος. Χιλιάδες παιδιά και ενήλικες κινδύνευσαν και εξακολουθούν να βρίσκονται σε κίνδυνο που παραμένει για όσους έχουν προσβληθεί από οδοντική και σκελετική φθορίωση. Οι τρεις κοινότητες εκτέθηκαν επίσης σε τοξίνες που εκπέμπονταν από το εργοστάσιο, η σκόνη, τα αέρια και ο καπνός επηρέασαν τους πνεύμονες και το αίμα ενώ και οι στέγες των σπιτιών ήταν κατασκευασμένες από αμίαντο. Όπως αναφέρεται,« η HVA International συνεχίζει να είναι απρόθυμη να παραδέχεται ότι παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα αυτών των φτωχών και χωρίς φωνή κατοίκων στις περιοχές Wonji, Shoa και Metehara». Ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν «μια επώδυνη και ανάπηρη ζωή» από φθορίωση έχει αυξηθεί. Το άρθρο μιλά για ανθρώπους παραμορφωμένους και ανάπηρους, με φυσιολογικές και ψυχικές ιδιαιτερότητες που είχαν ολέθριες συνέπειες οδηγώντας σε κάποιες περιπτώσεις στην αυτοκτονία. Τα παιδιά αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το σχολείο επειδή είχαν παραμορφωμένα άκρα ενώ αρνητικές επιπτώσεις εντοπίζονται στην εύρεση εργασίας, φιλίας και επίσης γάμου λόγω των εμφανίσεων των νεαρών ενηλίκων στο Wonji. «Η μόνη ευκαιρία που έχει ο νέος είναι να παντρευτεί μέσα στην κοινότητά του όπου υπάρχουν τα ίδια προβλήματα και να βρει δουλειά στα τρία εργοστάσια ζάχαρης. Ο μέσος μισθός των κοπτών ζαχαροκάλαμου ήταν 0,40 σεντς ΗΠΑ την ημέρα και η σύνταξη κυμαίνεται ανάμεσα σε 5,50-34 δολάρια ΗΠΑ», κατέληγε το FAN .
Οσο για το πόση σχέση έχουν τέτοιες βαριές αποικιακές ιστορίες με την διαχείριση υδάτινων πόρων και την κλιματική θωράκιση, δεν ξέρουμε πώς μπορεί να εξηγηθεί. Μπορεί στην δήλωσή της η HVA να επιμένει πως «ουδέποτε παραβίασε τα ανθρώπινα δικαιώματα», αλλά είναι αμέτρητες οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις που το έπραξαν με χαρακτηριστική άνεση επί δεκαετίες και σήμερα εμφανίζονται υπέρμαχοι της εταιρικής υπευθυνότητας και της καινοτομίας.
