Του Γιώργου Ουρανού
Η παραδοχή
Ο Ελλαδικός χώρος, σαν πλουτοπαραγωγική περιοχή, σίγουρα δεν ευνοήθηκε από την κοσμογονική δημιουργία, αφού ούτε μεγάλες πεδιάδες σχηματίστηκαν , αλλά ούτε και μεγάλες λίμνες ή μεγάλα δάση, αλλά αντίθετα κυριολεκτικά σπάρθηκε από ψηλά βουνά. Όμως σαν αντιστάθμισμα σε αυτή την ‘’κοσμογονική αδικία’’, ο Δημιουργός έστειλε τους καλύτερους θεούς που είχε στη κυριαρχία του, για να διακυβερνήσουν με ένα υπερβατικό τρόπο την πορεία των λαών της Ελληνικής χερσονήσου και του Αιγαιακού Αρχιπελάγους. Και βέβαια οι θεοί όντες και οι ίδιοι υπερβατικοί στις δράσεις τους, τα κατάφεραν τα μέγιστα, αφού οι Έλληνες μεγαλούργησαν στη πορεία των αιώνων, και μάλιστα όχι για μια περίοδο, αλλά για τουλάχιστον τέσσερις, που η κάθε μια τους είχε διάρκεια ολόκληρων αιώνων !
Η 1η λαμπρή περίοδος ( 5ος και 4ος π.Χ. αιώνας)
Οι θεοί των Ελλήνων, πράγματι διέθεταν ένα μεγάλο ηθικό πλεονέκτημα. Ήταν συγχρόνως θεοί και άνθρωποι, έχοντας από τη μία θεϊκές δυνατότητες αλλά και από την άλλη είχαν και τις ίδιες αδυναμίες με τους θνητούς. Σε αυτό θα μπορούσαμε να αποδώσουμε και το ότι οι Αρχαίοι Έλληνες κατάφεραν να φτάσουν τόσο σε επίπεδο σκέψης όσο και σε επίπεδο δράσης σε υπερβατικά επίπεδα. Νιώθοντας τους θεούς τους ως ανταγωνίσιμους με τους εαυτούς τους, κατέβαλαν τέτοιες προσπάθειες για να εξηγήσουν τόσο τους φυσικούς νόμους όσο και το μυστήριο της ζωής αλλά και της ανθρώπινης συμπεριφοράς, που αυτά ήταν προνόμια μόνον των θεών! Αυτό τους έφτασε στο υπέρτατο επίπεδο της σκέψης αλλά και της ερμηνείας της ζωής. Επινόησαν και εφάρμοσαν την υπέρτατη έννοια κοινωνικής διακυβέρνησης, της Δημοκρατίας, αλλά και επιχείρησαν να στοιχειοθετήσουν τις υπέρτατες κοινωνικές αξίες, του καλού, του ηθικού και του δικαίου. Παράλληλα έδωσαν ερμηνεία στις φυσικές δυνάμεις της φωτιάς, του αέρα και του νερού όσο όμως και της ύλης . Ήταν η πρώτη λαμπρή περίοδος του Ελληνισμού και του Αρχαιο – ελληνικού θαύματος! Αυτό ουδέποτε και από ουδένα αμφισβητήθηκε, και ας έχουν περάσει 25 (!) αιώνες ! Αντίθετα η εξωστρέφεια που αναπτύχθηκε εξ αιτίας της ισχυρής δυναμικής των μηνυμάτων του σε παγκόσμιο επίπεδο, συνεχίζεται ως και σήμερα.
Ο Μέγας Αλέξανδρος και η 2η λαμπρή περίοδος
Ο Μακεδόνας Στρατηλάτης, που η σκέψη του και θέλησή του μετουσίωνε το βαθυστόχαστο όλων των Ελληνικών φυλών, κατάφερε να κυριαρχήσει σε δεκάδες λαούς και στις τρείς ηπείρους, από την Αρχαία Αίγυπτο έως και την Ινδία, και από τους Φιλίππους έως και τον Καύκασο! Η επιρροή τόσο της σκέψης του Αριστοτέλη, του Πλάτωνα και του Ηράκλειτου όσο και η διάδοση και η κυριαρχία της Ελληνικής γλώσσας συνεχίστηκε και για αιώνες μετά, μέσω των διαδόχων του Μ. Αλέξανδρου. Οι Πτολεμαίοι, οι Σελευκίδες, οι Λυσιμαχιδείς και οι Αντιγονιδείς αναδείχτηκαν άξιοι συνεχιστές του έργου του. Αυτό διήρκεσε για μερικούς αιώνες έως ότου οι Ρωμαίοι κατέκτησαν τα βασίλειά τους και ακόμη όταν κάποιους αιώνες αργότερα εμφανίστηκε η νέα θρησκεία του χριστιανισμού!
Ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ως η αφορμή της 3ης χρυσής περιόδου
Μπορεί η θητεία του Μέγα Κωνσταντίνου ως Ρωμαίου Αυτοκράτορα, να ήταν η αφορμή για την νέα περίοδο όπου ο Ελληνισμός λάμπρυνε ξανά την ιστορία της ανθρωπότητας, όμως τόσον οι συνθήκες είχαν ήδη δημιουργηθεί όσο και η παρακαταθήκη υπήρχε από πολύ παλαιότερα. Κατά πρώτον σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσογειακή λεκάνη μιλούνταν και γράφονταν η Ελληνική γλώσσα ως προϋπάρχουσα από τα χρόνια των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Κατά δεύτερον υπήρχαν πολυάριθμες χριστιανικές κοινότητες που είχαν ιδρυθεί από τα πρώτα χρόνια του χριστιανισμού. Εκτιμούμε πως δεν ήταν καθόλου τυχαίο που ο Απόστολος Παύλος από τις πρώτες δεκαετίες της διάδοσης της νέας θρησκείας είχε καταφέρει να δημιουργήσει τουλάχιστον έξι κοινότητες χριστιανών σε ισάριθμες περιοχές του Ελλαδικού χώρου. Την Κρήτη, την Κόρινθο, τους Φιλίππους και τη Θεσσαλονίκη της Μακεδονίας, την Έφεσο της Ιωνίας και τους Κολοσσούς της Φρυγίας. Σίγουρα είχε διαγνώσει ότι υπήρχε στον Ελληνιστικό χώρο το κατάλληλο κλίμα σε επίπεδο σκέψης, όπου θα μπορούσαν να ευδοκιμήσουν οι νέες ιδέες που πρέσβευε η διδασκαλία του Χριστού. Οι κοινότητες βέβαια αυτές, έως το 330 μ.Χ. όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος αποφάσισε να μεταφέρει τη πρωτεύουσα του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους στη Βασιλεύουσα είχαν αυξηθεί πληθυσμιακά θεαματικά και πολλές εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες είχαν ήδη ασπασθεί τον Χριστιανισμό. Ακόμη όσον αφορούσε την Ελληνική γλώσσα, όλοι οι πνευματικοί άνθρωποι των Ανατολικών αυτών επαρχιών της Αυτοκρατορίας αλλά και όσοι απασχολούνταν σε ανώτερες διοικητικές θέσεις είχαν Ελληνική καταγωγή και η χρησιμοποιούμενη γλώσσα διοίκησης, ήταν η Ελληνική. Συνεπικουρούμενος λοιπόν ο Αυτοκράτορας Κωνσταντίνος και από τους δύο αυτούς παράγοντες τόσο της διάδοσης της Ελληνικής γλώσσας όσο και των πολυπληθών χριστιανικών κοινοτήτων πήρε την απόφαση για τη μεταφορά της Αυτοκρατορίας στη Κωνσταντινούπολη. Εκεί πλέον θα χτυπούσε η καρδιά της ανθρωπότητας και για πολλούς αιώνες αργότερα. Δικαίως λοιπόν όλη η περίοδος από εκείνη του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου και για δώδεκα αιώνες αργότερα έως και την άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς το 1453 μ.Χ. συνδέθηκε άρρηκτα με τον Ελληνισμό, αφού κυριάρχησε η Ελληνική γλώσσα και η Ελληνική σκέψη. Ήταν και αυτή η περίοδος του Βυζαντίου, μια μεγάλη κατάκτηση του Ελληνισμού και ας μην υφίστατο ως Εθνική κυριαρχία των Ελλήνων!
Η εθνεγερσία του ΄21, ως η 4η περίοδος λαμπρότητας
Έκτοτε ο Ελληνισμός και για τετρακόσια τόσα χρόνια βρέθηκε σε μεγάλα δεινά και υπέφερε τα πάνδεινα. Οι Οθωμανοί κατακτητές, ήξεραν πολύ καλά ότι για να καταφέρουν να εξασφαλίσουν τη κυριαρχία τους, θα έπρεπε ειδικά στον χώρο του λαού των Ελλήνων που πάντα λειτουργούσε ως η καρδιά των βασιλείων και των Αυτοκρατοριών, να του ‘’ξεριζώσουν τη ψυχή του’’! Και αυτό επιχείρησαν από την πρώτη στιγμή που εγκαταστάθηκαν στην Ελληνική – κατά την εννοιολογική θεώρηση βέβαια – επικράτεια , αφού στην πραγματικότητα αυτή ως αυθύπαρκτη ουδέποτε πλέον των μετέπειτα χρόνων του Μ. Αλεξάνδρου υφίστατο. Πότε ήταν Ρωμαϊκή επαρχία, πότε Βυζαντινή, ακόμη και κάποτε Ενετική επαρχία ! Όμως το φρόνημα των σκληροτράχηλων αυτών κατοίκων της Χερσονήσου και του νησιωτικού Αρχιπελάγους , που οντολογικά συνέθεταν τον ενιαίο Ελληνικό λαό, ποτέ δεν απωλέσθηκε. Ο στόχος λοιπόν των Οθωμανών κατακτητών για το ξερίζωμα της ψυχής των Ελλήνων επιχειρούνταν με κάθε απόφαση και ενέργειά τους. Ίσως βέβαια και η Υψηλή Πύλη κάποια στιγμή και να το πίστεψε ότι το είχαν καταφέρει. Τόσες και τόσες γενιές που είχαν περάσει ως ραγιάδες ή ‘’Γκιαούρηδες’’ όπως ονόμαζαν τους κατακτημένους οι Οθωμανοί , οι κατακτητές τους πίστευαν πως δεν θα τους είχε μείνει υπολογίσιμη έννοια Εθνικής συνείδησης. Όμως η εθνεγερσία του ΄21 διέψευσε παντελώς τους ευσεβείς πόθους των Οθωμανών. Ακόμη και από τις στάχτες του – αφού στην πραγματικότητα το είχαν ολοκληρωτικά κάψει – το Ελληνικό έθνος αναγεννήθηκε! Αλήθεια δεν γνωρίζουμε πού και ποιοί πίστευαν πως το Ελληνικό έθνος κάποια στιγμή θα απελευθερωνόταν. Δεν πρέπει να ξεχνούμε το ότι ακόμη και για τον Ρήγα Φεραίο τον πρωτεργάτη του Ελληνικού ξεσηκωμού, αυτό φάνταζε τόσο άπιαστο όνειρο ώστε είχε εκτιμήσει πως μόνο μια Παν – βαλκανική επανάσταση όλων των λαών των Βαλκανίων, θα κατάφερνε να αποτινάξει τον Οθωμανικό ζυγό. Προς τούτο μάλιστα στα επαναστατικά και πολιτικά του κείμενα είχε ονειρευτεί ένα μοντέλο συνταγματικής διακυβέρνησης σε ένα πολυεθνικό Βαλκανικό κράτος! Και όμως ο Ελληνικός ξεσηκωμός συνέβη! Ή μάλλον καλύτερα οι Έλληνες τα κατάφεραν να λαμπρύνουν ξανά την ιστορική τους παρουσία. Για μια ακόμη φορά, την 4η κατά σειρά, οι ΄Έλληνες απέδειξαν το μεγαλείο της φυλής τους! Αναδιφώντας την υφιστάμενη κατάσταση της προεπαναστατικής Ελλάδας διακρίνουμε τρείς κυρίως παράγοντες που συνετέλεσαν στην επιτυχία της εθνεγερσίας. Ο πρώτος ήταν η ύπαρξη των πεφωτισμένων ατόμων με την άσβηστη φλόγα στην καρδιά τους, που συνέλαβαν και έκαναν πράξη την ‘’φιλική εταιρεία’’. Ο δεύτερος ήταν η ύπαρξη ισχυρών παραγόντων με Ελληνική εθνική συνείδηση που διέθεταν ισχύ τόσο στον Οθωμανικό διοικητικό μηχανισμό όσο και στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες όπου κάποιοι ήταν και ηγεμόνες όπως ο Υψηλάντης, ο Σούτσος και άλλοι. Και ο τρίτος ήταν τα ‘’λιοντάρια’’ της Ρούμελης και του Μωριά που δεν λογάριαζαν τη ζωή τους , παρά, το μόνο που σκέφτονταν ήταν η απελευθέρωση της πατρίδας τους!
Η σύγχρονη θεώρηση
Ήδη έχουν περάσει 200 τόσα χρόνια από την Ελληνική επανάσταση και τις πρώτες προσπάθειες συγκρότησης του Ελληνικού κράτους . Πραγματικά, ο πρώτος ελεύθερος γεωγραφικός χώρος , ήταν ο Μωριάς, η Ρούμελη , η Αττικοβοιωτία και η Θεσσαλία. Ακολούθησε η απελευθέρωση και των επόμενων περιοχών, όπως της Κρήτης, της Ηπείρου και της Μακεδονίας. Τέλος μετά την Μικρασιατική εκστρατεία και τη συνθήκη της Λωζάνης, ο γεωγραφικός χώρος του Ελληνισμού, οριστικοποιήθηκε με την προσθήκη της Δυτικής Θράκης και των νησιών του Βόρειου Αιγαίου. Σήμερα πια μετράμε τουλάχιστον ένα αιώνα, με τον πλήρη γεωγραφικό χώρο του σύγχρονου Ελληνισμού. Μάλιστα στη σημερινή δυναμική του Ελληνικού στοιχείου, έρχεται να προστεθούν και οι ιδιαίτερα ακμάζουσες Εθνικές μας κοινότητες των αποδήμων Ελλήνων, όπως των ΗΠΑ , του Καναδά, της Αυστραλίας, της Νότιας Αφρικής, της Δυτικής Ευρώπης, αλλά και άλλες μικρότερες σε πολλές άλλες χώρες.
Το έλλειμμα δυναμισμού!
Όμως, παρόλο που ο Ελληνισμός, ντόπιος και απόδημος, βρίσκονται σε αγαστή αρμονία τόσο μεταξύ τους όσο και με τον διεθνή χώρο, είναι από όλους παραδεκτό ότι παρουσιάζει πολύ χαμηλό δυναμισμό και παντελή έλλειψη έμπνευσης. Η χώρα μας καθ΄ όλη την εκατονταετή αυτή πορεία της, παρουσιάζει μια ιδιαίτερα ‘’μίζερη πορεία’’ που σίγουρα δεν αρμόζει στο δυναμισμό και την πηγαία έμπνευση που πάντα χαρακτήριζε την Ελληνική σκέψη και το ταπεραμέντο του λαού μας! Εκτίμησή μας είναι πως οι λόγοι που σχετίζονται με την τουλάχιστον λανθασμένη διαχείριση της τύχης του Ελληνικού λαού και που ενοχοποιούνται για την υπάρχουσα κακοδαιμονία, είναι κυρίως εκείνοι της πολιτικής διακυβέρνησής του. Κορυφαίος παράγοντας που συνετέλεσε σε αυτή την ομηρία της Ελληνικής σκέψης αλλά και στην έλλειψη εμπνευσμένης δημιουργίας εκτιμούμε πως ήταν η εμπλοκή του ‘’πολιτειακού παράγοντα της βασιλείας΄΄ στις επιλογές των κυβερνήσεων του Ελληνικού λαού. Θεωρούμε ότι η εμπλοκή αυτή, πάντα ‘’νόθευε’’ τη βούληση του λαού για την ελεύθερη επιλογή των κυβερνώντων του. Εξ αιτίας αυτής της εμπλοκής πλείστα δεινά επιφυλάχθηκαν για τον λαό μας, το δε τελευταίο εξ αυτών ήταν και η κήρυξη της επτάχρονης δικτατορίας των συνταγματαρχών του 1967!
Οι πολιτικές αγκυλώσεις
Αυτές οι αγκυλώσεις στο πολιτικό μας σύστημα εκτιμούμε πως ενοχοποιούνται για την σημερινή κατάσταση της χώρας μας, στο να βρίσκεται δηλαδή στο φάσμα των ελάχιστα ανεπτυγμένων χωρών της Ευρώπης. Σαν αποτέλεσμα των στρεβλώσεων στη διακυβέρνηση της χώρας μας τόσο σε κοινωνικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο, ήταν η ανυπαρξία ολοκληρωμένου μοντέλου ανάπτυξης. Η εφαρμογή ενός τέτοιου μοντέλου ανάπτυξης , το οποίο μάλιστα είχε εκπονηθεί ήδη από το 1962 από τον τότε σύμβουλο του Υπουργείου Εθνικής οικονομίας καθηγητή τότε του Πανεπιστημίου Καλιφόρνιας των ΗΠΑ , Ανδρέα Παπανδρέου, με 12 ΄΄διαρθρωτικά προγράμματα’’, ποτέ δεν προχώρησε. Τελικά, αυτή η δίχως πυξίδα πορεία της χώρας μας , είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός καχεκτικού κοινωνικού χώρου , με πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση. Έτσι διαμορφώθηκε η σύγχρονη Ελληνική κοινωνία που χαρακτηρίζονταν από:
α. Την υπερσυγκέντρωση πληθυσμού σε 4-5 μεγάλα αστικά κέντρα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη- Πάτρα- Ηράκλειο-Λάρισα , που είχε σαν αποτέλεσμα την ερήμωση της υπαίθρου.
β. Την επιλεκτική μεταχείριση των πολιτών εκ μέρους της διοίκησης που είχε σαν αποτέλεσμα την άνιση κατανομή πόρων και την επίσης άνιση εξασφάλιση ευκαιριών για τους Έλληνες πολίτες.
γ. Τον αποκλεισμό των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων από τα κέντρα λήψης αποφάσεων ,ακόμη και για εκείνες τις αποφάσεις που τα αφορούσαν αποκλειστικά.
Έλλειψη έμπνευσης
Είναι φανερό πως τις τελευταίες δεκαετίες και οι τρείς παραπάνω παράγοντες που οδήγησαν στην άδικη και μη ισόρροπη ανάπτυξη της Ελληνικής κοινωνίας, συνεχίζουν να υφίστανται. Εκτίμησή μας είναι πως σήμερα πια, ο αποτελεσματικότερος παράγοντας που θα αποτελούσε το έναυσμα για την δημιουργία ισχυρών αναπτυξιακών προοπτικών, θα ήταν η ιδιαίτερη προσπάθεια εκ μέρους των κυβερνήσεων για την αισθητή βελτίωση του πραγματικού μορφωτικού επιπέδου όλων ανεξαιρέτως των νέων μας! Η πραγματική λοιπόν αναβάθμιση του επιπέδου των παρεχόμενων γνώσεων, τόσο στο θεωρητικό όσο και στον τεχνοκρατικό τομέα, θα δώσει μεγάλη ώθηση στη δραστηριοποίηση και στη δημιουργία έμπνευσης στους νέους μας. Είναι τόσο απαραίτητο σήμερα στην εποχή του μεγάλου ανταγωνισμού και της παγκοσμιοποίησης να υπάρχει ενεργή συμμετοχή των πολιτών και ειδικά των νέων.
Η μεγάλη ευκαιρία και ένα νέο Υπουργείο!
Υπάρχουν εκτιμήσεις πως σήμερα βρίσκονται σε χώρες κυρίως της Ευρώπης και της Αμερικής ίσως και 400.000 Έλληνες νέοι επιστήμονες, οι οποίοι ξενιτεύτηκαν τα τελευταία 15 χρόνια λόγω της οικονομικής κρίσης που ενέσκυψε στη χώρα μας. Στόχος των Ελληνικών κυβερνήσεων θα πρέπει να είναι ο επαναπατρισμός όσων περισσότερων από αυτών είναι δυνατόν. Το πολύ μεγάλο αυτό επιστημονικό δυναμικό το οποίο μάλιστα είναι και πολύ υψηλής στάθμης σπουδών και γλωσσομάθειας, θα λειτουργήσει ως μοχλός μορφωτικής αλλά και επαγγελματικής έκρηξης για την οικονομία της χώρας μας. Προτείνεται λοιπόν η ίδρυση ενός νέου υπουργείου, του ‘’Υπουργείου επαναπατρισμού’’ , το οποίο μάλιστα θα αναφέρεται απευθείας στον εκάστοτε Πρωθυπουργό. Σκοπός του θα είναι να συντονίζει τις ενέργειες των σχετιζόμενων Υπουργείων Παιδείας, Εθνικής οικονομίας, Ανάπτυξης, Υγείας και άλλων , για την προσπάθεια επαναπατρισμού των ξενιτεμένων αυτών επιστημόνων. Ο στόχος θα έχει βραχυπρόθεσμους αλλά και μακροπρόθεσμους στόχους. Εκτίμησή μας είναι ότι η διαδικασία αυτή θα διαρκέσει δεκαετίες αφού θα πρέπει να ρυθμίζονται και να διευθετούνται συνεχώς και τα προκύπτοντα νέα δεδομένα.
Η προσδοκώμενη 5η περίοδος λαμπρότητας
Ο Ελληνισμός λοιπόν έχοντας καταγράψει εδώ και 200 τόσα χρόνια την τελευταία του λαμπρή αναλαμπή στην ιστορική του διαδρομή, εκτιμούμε πως σήμερα βρίσκεται σε μια νέα πρόκληση συνείδησης! Όπως και στις παλιότερες περιόδους έκλαμψης, ο Ελληνισμός συναντήθηκε με την ιστορία γιατί το πίστεψε, έσφιξε τα δόντια του και υπερέβη τον εαυτό του σε προσπάθεια. Αυτό τον οδήγησε στο να αποκτήσει πολύ υψηλή αυτοπεποίθηση, που ήταν και η απαρχή της εξύψωσής του. Με την απόκτηση μιας τέτοιας υψηλής αυτοπεποίθησης, η πορεία είναι προδιαγεγραμμένη επιτυχής! Ακράδαντη πεποίθησή μας είναι πως το κλειδί για μια νέα αναλαμπή του Ελληνισμού θα είναι η επιτυχημένη προσπάθεια για τον επαναπατρισμό των ξενιτεμένων αυτών τέκνων του, τα οποία συνθέτουν μια τεράστια προστιθέμενη αξία για την Ελλάδα μας. Μπορούμε αλήθεια να αναλογιστούμε το πόσο απόθεμα ψυχισμού διαπνέεται στο σύνολο αυτών των ξενιτεμένων μας ! Όμως πιo πολύ απ΄όλα αυτά διερωτιόμαστε αν ήταν δυνατόν μια προηγμένη Ευρωπαϊκή ή Βορειο- Αμερικανική χώρα , να είχε εκτός της επικράτειάς της πολίτες της, όπως τον Κωνσταντίνο Δασκαλάκη, τον Μανώλη Κέλλη, τον Μιχάλη Μπλέτσα και εκατοντάδες άλλους εξ ίσου σπουδαίους Πανεπιστημιακούς δασκάλους και ερευνητές, και δεν θα μεταχειρίζονταν παντοίους τρόπους για να τους επαναφέρει πίσω! Αυτό θα ήταν εκείνο που θα επέφερε την μεγάλη αλλαγή για τον νεότερο Ελληνισμό. Θα τον έβγαζε από τη σημερινή του εσωστρέφεια που τον κατατρώγει και τη μετριότητα που αυτοβιώνει. Είναι σίγουρα τόσο μεγάλο το διακύβευμα, όσο και ένα πραγματικό θαύμα! Όμως η συνθήκη αυτή, ήδη έχει ξανασυμβεί για τον Ελληνισμό, καθόσον οι θεοί του, πάντα τον συντροφεύουν στα βήματά του!
Σημείωση: Στη φωτογραφία του θέματος Κώστας Δασκαλάκης, Μανώλης Κέλλης, Μιχάλης Μπλέτσας. Τρείς κορυφαίοι καθηγητές πληροφορικής και εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης στο κορυφαίο Πολυτεχνείο ΜΙΤ της Βοστώνης στις ΗΠΑ.
