Την Κυριακή, σε μια ιστορική σύνοδο, οι 27 της Ευρώπης ενέκριναν τη συμφωνία για το Brexit και την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε. Της «μοναδικής συμφωνίας που θα υπάρξει», όπως τόνισαν. Ουσιαστικά έδωσαν το εναρκτήριο λάκτισμα για τη μητέρα όλων των μαχών στο βρετανικό Κοινοβούλιο. Το νησί εκτιμάται πως μπαίνει στη μεγαλύτερη πολιτική κρίση της σύγχρονης ιστορίας του. Το βασικό ερώτημα είναι «τι γίνεται τώρα».
Τις επόμενες ημέρες, πιθανότατα τη δεύτερη εβδομάδα του Δεκεμβρίου, η βρετανική Βουλή θα κληθεί να υπερψηφίσει ή να καταψηφίσει τη συμφωνία αποχώρησης από την Ε.Ε. και τη συνοδευτική πολιτική διακήρυξη. Δηλαδή τους όρους του Brexit.
Όμως, προς το παρόν η εικόνα είναι χαοτική. Βουλευτές από το ίδιο το κόμμα της πρωθυπουργού φέρεται να συνωμοτούν για να την ανατρέψουν. Οι Εργατικοί, το βασικό κόμμα της αντιπολίτευσης, τηρούν μια απελπιστικά ασαφή στάση έχοντας βασικό στόχο την πρόκληση εκλογών. Ο λόγος γι’ αυτό το χάος είναι ότι όλοι όσοι έτρεφαν αυταπάτες για το Brexit αναγκάστηκαν να καταπιούν μια γερή δόση πραγματικότητας.
Η Βρετανία έχει τώρα πια στα χέρια της την ατελή συμφωνία που ήταν αναμενόμενο να πάρει. Οι υποσχέσεις ότι θα μπορέσει, μαγικά, να έχει και την πίτα ολόκληρη και τον σκύλο χορτάτο εξαφανίστηκαν και η συμφωνία δεν αφήνει περιθώρια γι’ άλλες ανεδαφικές προσδοκίες.
Όμως μια πολύ επικίνδυνη, κατά τον «Economist», τελευταία φαντασίωση αρχίζει τις τελευταίες μέρες να κερδίζει έδαφος στο στρατόπεδο των οπαδών της εξόδου: η ιδέα ότι η Βρετανία, αντί να συμμορφωθεί με τους όρους της συμφωνίας εξόδου, θα ήταν προτιμότερο να αποχωρήσει από την Ε.Ε. χωρίς καθόλου συμφωνία.
Οι υποστηρικτές της ιδέας την προωθούν ως τον τρόπο να αποφύγει η χώρα να προβεί σε παραχωρήσεις και να πληρώσει τον λογαριασμό της εξόδου, σχεδόν 50 δισ. ευρώ, στις Βρυξέλλες. Ο Μπόρις Τζόνσον προέτρεψε πρόσφατα να προετοιμαστούν για το ενδεχόμενο μιας βρετανικής εξόδου χωρίς συμφωνία με την Ε.Ε. «Δεν θα είναι και τόσο κακό το Brexit χωρίς συμφωνία» πρόσθεσε.
Δεν είναι μόνος του. Η φαεινή ιδέα ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα ήταν προτιμότερο να αποχωρήσει από την Ε.Ε. χωρίς συμφωνία για τους όρους εξόδου και χωρίς να πληρώσει τον λογαριασμό του υποστηρίζεται ήδη από περίπου 24 βουλευτές των Συντηρητικών, του κόμματος της Τερέζα Μέι. Με δεδομένη την εξαιρετικά εύθραυστη πλειοψηφία της κυβέρνησης, οι συγκεκριμένοι έχουν αρκετή επιρροή.
Οι δημοσκοπήσεις στη Βρετανία δείχνουν μεν ότι η πλειοψηφία τάσσεται τώρα υπέρ της παραμονής στην Ε.Ε., όμως το κομμάτι της κοινωνίας που θέλει το Brexit φαίνεται υπερβολικά ξένοιαστο για το ενδεχόμενο μιας χαοτικής εξόδου χωρίς συμφωνία. Οι περισσότεροι οπαδοί του Brexit απαντούν ότι το προτιμούν χωρίς συμφωνία παρά να εφαρμοστεί η συμφωνία που πήρε η χώρα.
Υπουργοί έσπευσαν να διαβεβαιώσουν ότι στην εσχάτη των περιπτώσεων το βρετανικό κοινοβούλιο θα μπλοκάρει το ενδεχόμενο «μη συμφωνίας», ενός no deal Brexit. Όμως οι ειδικοί αντιτείνουν ότι αυτό το μπλοκάρισμα θα ήταν συνταγματικά αμφισβητούμενο.
Τα στενά χρονικά περιθώρια
Αν τον Δεκέμβριο η συμφωνία για το Brexit τελικώς απορριφθεί από το βρετανικό Κοινοβούλιο, τότε το εναπομείναν σενάριο θα είναι η έξοδος χωρίς συμφωνία. Το Brexit έχει νομοθετηθεί, και στην Ε.Ε. και στη Βρετανία, να λάβει χώρα στις 11 μ.μ. την 29η Μαρτίου 2019. Από εκείνη τη στιγμή και έπειτα οι ευρωπαϊκές συνθήκες παύουν να ισχύουν στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Αν το βρετανικό Κοινοβούλιο απορρίψει τη συμφωνία, τότε η νομοθετική πράξη εξόδου ορίζει ότι η βρετανική κυβέρνηση θα έχει 21 + 7 ημέρες για να παρουσιάσει και να καθορίσει «το πώς πρόκειται να προχωρήσει». Θεωρητικά αυτό το διάστημα θα είναι το μόνο άνοιγμα ώστε να μπλοκαριστεί από βουλευτές μια έξοδος χωρίς συμφωνία. Όμως, μια τέτοια κίνηση δεν θα έχει τη νομική ισχύ να σταματήσει τη διαδικασία ώστε να αποχωρήσει η Βρετανία χωρίς συμφωνία τον Μάρτιο.
Στις 29 Μαρτίου 2019 η αποχώρηση της Βρετανίας από την Ε.Ε., σύμφωνα με το άρθρο 50 της Ευρωπαϊκής Συνθήκης, θα γίνει επίσημα μέρος της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Ταυτόχρονα στη Βρετανία η Πράξη Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων του 1972 (European Communities Act 1972) θα ακυρωθεί αυτόματα. Αν η υπάρχουσα συμφωνία γίνει δεκτή από το βρετανικό Κοινοβούλιο, τότε οι όροι της αρχίζουν να ισχύουν. Αν όχι, όμως, κι αν δεν γίνουν ενέργειες για να αλλάξει η ημερομηνία της εξόδου, τότε η Βρετανία θα προχωρήσει στο Brexit χωρίς συμφωνία.
Τι σημαίνει «άναρχο Brexit»
Οι περισσότεροι αναλυτές συμφωνούν ότι στην πραγματικότητα ένα «άναρχο» Brexit ισοδυναμεί όχι απλώς με μια κακή συμφωνία, αλλά με τη χείριστη συμφωνία. Όσοι το υποστηρίζουν, όμως, αρέσκονται να το εμφανίζουν ως μια απλή αλλαγή εμπορικών κανόνων: από αυτούς της Ε.Ε. σε αυτούς του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO). Αυτή η υπεραπλούστευση δεν φαίνεται να ισχύει, αναφέρει ο «Economist».
● Ένα Brexit χωρίς συμφωνία θα σημάνει επώδυνες και πρωτοφανείς αλλαγές σε πολλούς τομείς, καθώς θα ξηλώσει 45 χρόνια νομοθετικών ρυθμίσεων με την υπόλοιπη Ευρώπη.
● Θα ανταλλάξει τη συμμετοχή στην ενιαία αγορά της Ε.Ε. με την πιο «φτωχή», μινιμαλιστική εμπορική σχέση που μπορεί να υπάρξει.
● Αν η Βρετανία αθετήσει την υποχρέωση πληρωμής 50 δισ. στην Ε.Ε., αυτό θα καταστρέψει τη διεθνή αξιοπιστία της. Επιπλέον η Ε.Ε. θα επιδιώξει μέσω διεθνούς δικαστηρίου να πληρωθεί ό,τι της οφείλεται. Αναπόφευκτα θα υπάρξει και πλήγμα στις διμερείς σχέσεις της Βρετανίας με ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.
● Μια μη συμφωνία στο σύνορο με την Ιρλανδία θα κλυδωνίσει τη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής του Μπέλφαστ (1998) που έβαλε τέλος στις σοβαρές ένοπλες ταραχές.
● Το ενδεχόμενο μη συμφωνίας δεν θα σημάνει απλώς μια μη συμφωνία στο εμπόριο, όπως ισχυρίζονται οι υποστηρικτές της. Θα σημάνει τον βίαιο τερματισμό κάθε υπάρχουσας νομικής ρύθμισης μεταξύ Βρετανίας και Ε.Ε., πράγμα που, όπως εκτιμάται στην Αγγλία, θα επηρεάσει την καθημερινότητα των Βρετανών όσο τίποτα έως τώρα – εκτός από την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Κίνδυνος ελλείψεων
Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο η Βρετανία θα βρεθεί χωρίς κανόνες για να ρυθμίζει το εμπόριο στις διεθνείς αγορές ηλεκτρισμού, στα ραδιενεργά υλικά, τη διαχείριση της αεροπορίας, τη ρύθμιση των φαρμάκων και πολλά άλλα.
Πρακτικά ένα no deal Brexit μπορεί να έχει σοβαρές και ορατές στον απλό πολίτη συνέπειες. Ακόμα και ελλείψεις σε απαραίτητα φάρμακα και προμήθειες, επιβάτες να ξεμένουν σε αεροδρόμια, φορτηγά με εμπορεύματα να μην μπορούν να κάνουν τα δρομολόγια από και προς τη Γαλλία. Τέτοιες καταστάσεις ρίχνουν κυβερνήσεις και υπονομεύουν την πίστη στις δημοκρατικές πολιτικές.
Επιπλέον γαλλικοί έλεγχοι
Η Γαλλία έχει ήδη εκπονήσει σχέδια για την τοποθέτηση 700 επιπλέον τελωνειακών υπαλλήλων και την επιβολή αυστηρών ελέγχων στο Καλαί σε οποιοδήποτε αγαθό έρχεται από το Ντόβερ. Η εμπορική κίνηση στον συγκεκριμένο εμπορικό κόμβο είναι τόσο φρενήρης ώστε το Imperial College του Λονδίνου υπολόγισε ότι μόνο δύο λεπτά επιπλέον ελέγχων ανά φορτηγό μεταφράζεται στη δημιουργία συμφόρησης 47 χλμ.
Άλλες σοβαρές «παρενέργειες»
Και το εμπόριο εκτός Ε.Ε. θα επηρεαστεί αν γίνει ένα «χαοτικό» Brexit, αφού όλες οι ήδη υπάρχουσες εμπορικές συμφωνίες της Βρετανίας είχαν συναφθεί μέσω της Ε.Ε. και τίθεται νομικό θέμα να μην ισχύουν με το Brexit. Κάποιες χώρες άρχισαν να γκρινιάζουν ακόμη και για το στάτους της Βρετανίας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, καθώς μπήκε ως μέλος της Ε.Ε.
Ρεύμα – φυσικό αέριο
Οι συνδέσεις ηλεκτρισμού και οι αγωγοί φυσικού αερίου δεν υπόκεινται σε συνοριακούς ελέγχους. Υπόκεινται, όμως, σε νομοθεσίες. Η μεγάλη λονδρέζικη νομική εταιρεία Hogan Lovells εκτιμά ότι «σε περίπτωση μη συμφωνίας δεν θα υπάρχει καμία νομική βάση για να συνεχιστεί η ροή του ηλεκτρισμού».
Στην πράξη, όμως, το μπλακ άουτ στη Βρετανία θα ήταν ένα αποκαλυπτικό, αν και παρατραβηγμένο, σκηνικό και όλες οι πλευρές ενδιαφέρονται να μην ξεπεράσουν την κοινή λογική. Όμως, όποια λύση κι αν βρεθεί, εκτιμάται ότι θα εκτοξεύσει τις τιμές για τον καταναλωτή.
Πληθωρισμός – λίρα
Δασμοί και περιορισμοί στις εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών θα μειώσουν τα κέρδη των βρετανικών εταιρειών. Παρόμοιοι δασμοί – περιορισμοί στις εισαγωγές θα αυξήσουν τις τιμές των αγαθών στη Βρετανία. Αυτός είναι ο ένας λόγος που σε μια Βρετανία χωρίς συμφωνία θα υπάρξει άνοδος του πληθωρισμού. Ο δεύτερος είναι η αναπόφευκτη πτώση της λίρας. Οι χρηματιστές εκτιμούν ότι μπορεί να πέσει τόσο, ώστε να φθάσει την ισοτιμία με το ευρώ ή ακόμα και το δολάριο.
Βασικά αγαθά – τροφοδοσία
Τα μεγάλα σούπερ μάρκετ της Βρετανίας δηλώνουν ότι παγίως διαθέτουν στην αλυσίδα τροφοδοσίας τους φρέσκα τρόφιμα που φτάνουν για μιάμιση μέρα. Λένε ότι δεν έχουν τη δυνατότητα να αποθηκεύσουν περισσότερα. Αυτό θα μεταφραστεί σε έλλειψη το λιγότερο κάποιων αγαθών σε διάφορες περιοχές. Οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ εκτιμούν ότι τελικώς θα συνεργαστούν με την κυβέρνηση για να καθοριστεί πού θα δίνεται προτεραιότητα και θεωρούν ότι μια μορφή καθορισμένης διανομής θα καταστεί αναπόφευκτη.
Παρεμπιπτόντως ο «Economist» αποκάλυψε στο τελευταίο του τεύχος ότι ήδη κάνει «στοκ 30 τόνων χαρτιού για τα εξώφυλλα της βρετανικής του έκδοσης, αφού το χαρτί έρχεται από την Ολλανδία».
Στοκάρουν φάρμακα
Ένα Brexit χωρίς συμφωνία θα διαταράξει την προμήθεια φαρμάκων. Ο Μάικ Τόμσον, πρόεδρος της Εταιρείας Βρετανικής Φαρμακευτικής Βιομηχανίας, δήλωσε στον «Economist» ότι η φαρμακοβιομηχανία στη χώρα ενημερώθηκε από τον Ιούλιο να επιταχύνει τις προετοιμασίες της για ενδεχόμενο μη συμφωνίας.
Τα στοκ φαρμάκων αυξήθηκαν, φαρμακευτικές εταιρείες διπλασιάζουν το στοκ ινσουλίνης ώστε να μπορούν να εγγυηθούν εφοδιασμό για τουλάχιστον 16 εβδομάδες. Αλλά τον Οκτώβριο ενημέρωσαν τους βουλευτές ότι δεν υπάρχουν αρκετές ειδικές αποθήκες για να εξασφαλιστεί η παροχή φαρμάκων που χρειάζονται αποθήκευση σε μια σταθερή θερμοκρασία.
Στις φαρμακευτικές εταιρείες που συνεργάζονται με την κυβέρνηση επιβλήθηκαν πρόσφατα ειδικές ρήτρες εμπιστευτικότητας για να μην δημοσιοποιήσουν τους σχεδιασμούς τους. Το Nuffield Trust (think tank) υπολόγισε ότι η περίπτωση μη συμφωνίας θα κοστίσει στο Εθνικό Σύστημα Υγείας της Αγγλίας επιπλέον 2,3 δισ. λίρες μόνο έως το 2020.
Πολιτική Αεροπορία
Αν η Βρετανία φύγει από την Ε.Ε. χωρίς συμφωνία, οι αεροπορικές εταιρείες δεν θα μπορούν να πετάνε μεταξύ των δύο χωρίς κάποια καινούργια συμφωνία. Όταν αυτή επιτευχθεί, πιθανότατα θα απαγορεύει σε βρετανικές εταιρείες να πετάνε μεταξύ δυο προορισμών εντός της Ε.Ε. των 27, ενώ στις εταιρείες της Ε.Ε. δεν θα επιτρέπεται πρόσβαση σε εσωτερικές διαδρομές στη Βρετανία.
Βρετανοί σε έδαφος Ε.Ε.
Χωρίς συμφωνία, παύει η ελεύθερη μετακίνηση. Πρακτικά διαφορετικές χώρες θα μπορούν να αποφασίσουν διαφορετικές προσεγγίσεις για το νομικό πλαίσιο Βρετανών υπηκόων που ζουν κι εργάζονται εκεί, κάνοντας τη ζωή εξαιρετικά περίπλοκη για εργαζόμενους και πολυεθνικούς εργοδότες. Η Γαλλία λέει ότι νομικά, σε περίπτωση no deal Brexit, όλοι οι Βρετανοί που ζουν στο έδαφός της θα χρειαστούν άδειες εργασίας και όσοι παρέχουν δουλειά σε Βρετανούς χωρίς άδειες θα είναι ποινικώς υπεύθυνοι.
Ασφάλεια – αστυνόμευση
Η Βρετανία, πάντα σε περίπτωση no deal Brexit, θα αποκλειστεί από τις ευρωπαϊκές υπηρεσίες κατά του εγκλήματος, θα της απαγορευθεί η πρόσβαση στις υπηρεσίες δεδομένων (data bases) που περιέχουν ποινικά μητρώα και DNA data και δεν θα μπορεί να χρησιμοποιεί το Ευρωπαϊκό Ένταλμα Σύλληψης.
Μόνο πέρυσι η βρετανική αστυνομία έψαξε ποινικά μητρώα στο σύστημα Σένγκεν 539 εκατ. φορές. Το 1960 εγκληματίες από την Ευρώπη που ήθελαν να αποφύγουν την έκδοση κατέφευγαν στην Ισπανία του Φράνκο. Μια μη συμφωνία μπορεί να καταλήξει να συρρέουν εγκληματίες μαζικά στη Βρετανία.
Ο φόβος και η αλλαγή στάσης
Οι υποστηρικτές του Brexit με κάθε κόστος τείνουν να χαρακτηρίζουν δημοσίως όλα τα παραπάνω, αλλά και κάθε αντίθετη γνώμη, ως μια ρητορική του «Project Fear», μιας προσπάθειας, όπως λένε, των υποστηρικτών της παραμονής να σπείρουν αβάσιμους φόβους στους Βρετανούς. Όμως, σιωπηρώς, συχνά αλλάζουν γνώμη ξαφνικά, τουλάχιστον όσοι είναι σε πόστο που ρισκάρουν να υποστούν πολιτικές συνέπειες.
Παράδειγμα ο Μάικλ Γκόουβ, εκ των ηγετών της καμπάνιας του Brexit και σήμερα αρμόδιος υπουργός για το περιβάλλον, τα τρόφιμα και τον αγροτικό τομέα. Του δόθηκαν επίσημες εκτενείς αναφορές για το τι ακριβώς θα σημάνει ένα no deal Brexit στον τομέα της έλλειψης τροφίμων και τιμών στα σούπερ μάρκετ. Έκτοτε ξαφνικά, από σκληρός επικριτής της συμφωνίας της Μέι, δήλωσε ότι τάσσεται υπέρ της συμφωνίας.