Στις προτεραιότητες αλλά και τις προκλήσεις που δημιουργεί και για την Ελλάδα η «Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση» στάθηκε ο Προκόπης Παυλόπουλος στην ομιλία του από το βήμα διεθνούς συνεδρίου με θέμα «Προοδευτικές πολιτικές για μια δίκαιη ψηφιακή μετάβαση».
Τα βασικότερα σημεία της ομιλίας του Προέδρου της Δημοκρατίας έχουν ως εξής:
Ι. Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, η οποία βασίζεται, πρωτίστως, στην αλματώδη ανάπτυξη των επιστημών της πληροφορίας και ιδίως της τεχνητής νοημοσύνης, θέτει μπροστά μας ένα «παλαίφατο» δίλημμα: Το πώς πρέπει ν’ αντιμετωπίζουμε την τεχνολογία και τα επιτεύγματά της. Αναφέρομαι, ειδικότερα, στο δίπολο «τεχνοφοβίας» και «τεχνοφιλίας» και στην, επέκεινα, αντιπαράθεση ανάμεσα στους «οπαδούς» των δύο αυτών «στρατοπέδων». Αντιπαράθεση, η οποία, όπως -συχνά, δυστυχώς- συμβαίνει κατά τον δημόσιο διάλογο, διεξάγεται χωρίς πλήρη και εμπεριστατωμένη γνώση του όλου ζητήματος και, έτσι, οδηγεί στην διατύπωση ακραίων εκατέρωθεν απόψεων, δηλαδή σ’ ένα είδος «μανιχαϊστικής» προσέγγισης του ζητήματος τούτου.
ΙΙ. Συνακόλουθα, η πρώτη και πολύ σημαντική συνεισφορά του Συνεδρίου σας στην ενημέρωση της Επιστημονικής Κοινότητας -και όχι μόνο, φυσικά- της Χώρας μας θα ήταν η σαφής επεξήγηση ότι οι τεχνολογίες, με τις οποίες αναμένεται να μας εφοδιάσει η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, στηρίζονται στα υψηλά επιτεύγματα του Πνεύματος.
Α. Κάπως έτσι, η ανάδειξη του πλούτου των ιδεών, που συνιστούν το επιστημονικό υπόβαθρο της σύγχρονης ηλεκτρονικής τεχνολογίας -η οποία αξιοποιεί την θεωρία των αλγορίθμων, την ανάπτυξη των κβαντικών υπολογιστών, την τεχνητή νοημοσύνη, κ.λπ.- θα βοηθήσει ν’ αναπτυχθεί ένας γόνιμος διάλογος. Διάλογος, ο οποίος θα κινηθεί πολύ πέραν των στερεοτύπων που υποστηρίζουν οι συντηρητικοί «τεχνοφοβικοί», από την μια μεριά, αλλά και οι άκριτοι υποστηρικτές των όσων επαγγέλθηκε, πριν από πολλά χρόνια, ο μελλοντολόγος Άλβιν Τόφλερ, με το βιβλίο του «Το Τρίτο Κύμα» , από την άλλη.
Β. Διότι, πράγματι, δεν έχει συνειδητοποιηθεί ευρύτερα και επαρκώς το πόσο έξυπνες και καινοτόμες ιδέες, τι υψηλές εμπνεύσεις του ανθρώπινου νου, βρίσκονται πίσω από τα κρίσιμα σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα των επιστημών της πληροφορίας. Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι υπάρχει αξιοπρόσεκτη «πνευματικότητα» πίσω από την, φαινομενικώς, «ψυχρή ηλεκτρονική τεχνολογία». Και ιδού δύο παραδείγματα, προς επίρρωση αυτού του ισχυρισμού μου:
1. Πρώτον, παρότι δεν είμαι ειδικός σ’ αυτές τις επιστήμες, ας μου επιτραπεί να επισημάνω ότι εντυπωσιάσθηκα από την μελέτη του βιβλίου του John McCormick, «Εννέα αλγόριθμοι που άλλαξαν τον Κόσμο». Στο οποίο, μεταξύ άλλων, παρουσιάζονται και οι «λεπτοφυείς» συλλογισμοί που οδήγησαν στην διανοητική σύλληψη του καινοτόμου αλγορίθμου, τον οποίο χρησιμοποίησε η Google για την κατάταξη των αποτελεσμάτων της. Ο αλγόριθμος αυτός ονομάζεται «PageRank» και παρουσιάσθηκε, για πρώτη φορά, από τους Larry Page και Sergey Brin, σ’ ένα επιστημονικό συνέδριο το 1998, μέσω της εργασίας τους με τίτλο, “The Anatomy of a Large-Scale Hypertextual Web Search Engine” (δηλαδή, «Η ανατομία μιας μεγάλης κλίμακας υπερκειμενικής μηχανής ιστοαναζήτησης»). Πάνω, λοιπόν, στον αλγόριθμο για την «ευρετηρίαση» των μηχανών αναζήτησης, στηρίχθηκε το συγκλονιστικό επίτευγμα της Google. Επίτευγμα που διευκόλυνε αφάνταστα διάφορες πτυχές της καθημερινής ζωής μας και συνίσταται στο «πώς να βρίσκουμε ψύλλους στον μεγαλύτερο αχυρώνα του κόσμου», σύμφωνα με τον εύγλωττο υπότιτλο του δευτέρου κεφαλαίου του κατά τ’ ανωτέρω βιβλίου.
2. Δεύτερον, η έρευνα για την ανάπτυξη των κβαντικών υπολογιστών -που βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα- ξαναφέρνει, όπως πιστεύουν διάφοροι ειδικοί, στην επιφάνεια το ζήτημα των θεμελίων της κβαντικής μηχανικής (π.χ., το καλούμενο πρόβλημα της «κβαντικής μέτρησης») και μπορεί να οδηγήσει σε νέες προσεγγίσεις του μέσω της προσπάθειας ανάπτυξης της εν λόγω τεχνολογίας. Για παράδειγμα, αυτό, μεταξύ άλλων θεμάτων, θίγει ο Scott Aaronson, Kαθηγητής της Επιστήμης των Yπολογιστών στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν («Uninersity of Texas at Austin»), σε βιβλίο του όπου παρουσιάζει τις δυνατότητες και τα όρια των κβαντικών υπολογιστών, και το οποίο έχει τον χαρακτηριστικό τίτλο, «Quantum Computing since Democritus” (δηλ., σε κάπως ελεύθερη μετάφραση, «Ο κβαντικός υπολογισμός από την εποχή του Δημόκριτου»). Βλέπουμε, εν προκειμένω, ότι η τεχνολογία δεν αποτελεί απλώς εφαρμογή της βασικής επιστημονικής έρευνας αλλά, ενίοτε, δημιουργεί προϋποθέσεις και παρέχει «εργαλεία» για την διάνοιξη νέων οδών, νέων μεθόδων για την επίλυση ζητημάτων που απασχολούν την ίδια την βασική έρευνα. Και αυτό δεν πρέπει να το λησμονούμε. Μάλιστα, αυτή η ενδιαφέρουσα «ανακύκλωση» αναζωογονεί και τον φιλοσοφικό στοχασμό πάνω σε θεμελιώδη ερωτήματα -π.χ., για την αιτιότητα, την τοπικότητα, τον χρόνο και τον χώρο- που θέτουν οι, lato sensu, θετικές επιστήμες.
ΙΙΙ. Μετά την παράθεση των ανωτέρω σκέψεων για την «πνευματικότητα» της σύγχρονης ηλεκτρονικής τεχνολογίας, θα ήθελα ν’ αναφερθώ, κάπως ειδικότερα, στα χαρακτηριστικά της αποκαλούμενης Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης και στις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις που αυτή αναμένεται να επιφέρει. Πράγματι, η δεύτερη και εξέχουσας σημασίας συνεισφορά των εργασιών του παρόντος Συνεδρίου στον σχετικό δημόσιο διάλογο θα ήταν ν’ αναδείξει τις μεγάλες ευκαιρίες που μπορεί να προσφέρει η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση στην οικονομική ανάπτυξη της Χώρας μας -ακόμη και πέραν αυτής- αλλά, ταυτόχρονα, και να επισημάνει και τις, άκρως δυσμενείς, συνέπειες, τις οποίες ενδέχεται να έχει στην αγορά εργασίας, στην κατανομή του πλούτου και, κατά συνέπεια, στην διάρθρωση του κοινωνικού της ιστού. Προς την κατεύθυνση αυτή καταθέτω τις ακόλουθες σκέψεις:
Α. Την πιο πλήρη, απ’ όσες τουλάχιστον ο ίδιος γνωρίζω, παρουσίαση των, ήδη υπαρχόντων αλλά και αναμενομένων, επιτευγμάτων της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, όπως και των αρνητικών της επιπτώσεων που πρέπει ν’ αντιμετωπισθούν εγκαίρως, έχουν εκθέσει οι Καθηγητές και στελέχη του Κέντρου του MIT για το Ψηφιακό Επιχειρείν, Eric Brynjolfsson και Andrew McAfee, στο βιβλίο τους, “The Second Machine Age”, τίτλος που στην ελληνική έκδοση αποδόθηκε ως «Η θαυμαστή εποχή της νέας τεχνολογίας». Η μελέτη τους, η οποία προέκυψε μέσα από εκτενείς συζητήσεις μ’ επιστήμονες, τεχνολόγους και επιχειρηματίες, οδήγησε σε αξιομνημόνευτα αποτελέσματα, από τα οποία σταχυολογώ, ενδεικτικώς, τ’ ακόλουθα:
Β. Η «δεύτερη εποχή των μηχανών», λοιπόν, την οποία οι δύο συγγραφείς αντιδιαστέλλουν την προς την «πρώτη εποχή των μηχανών», που είναι η Βιομηχανική Επανάσταση του 18ου αιώνα -η οποία και περιλαμβάνει, σύμφωνα με την ορολογία που ακολουθούν άλλοι επιστήμονες αλλά και το παρόν Συνέδριο, τις αποκαλούμενες τρεις πρώτες Βιομηχανικές Επαναστάσεις- έχει «τρία βασικά χαρακτηριστικά: είναι εκθετική, ψηφιακή και συνδυαστική». Συγκεκριμένα:
1. H εκθετική πρόοδος αποδεικνύεται από την εκπληκτική βελτίωση της υπολογιστικής ισχύος των μηχανών, αφού φαίνεται να επιβεβαιώνεται ο νόμος του Moore που προβλέπει, σε γενικές γραμμές, τον διπλασιασμό της χονδρικά ανά δεκαοκτάμηνο.
2. Παρατηρείται σταδιακή ψηφιοποίηση του μεγαλύτερου αριθμού των διαθέσιμων δεδομένων, γεγονός που οδηγεί στην μείωση του κόστους τους.
3. Tέλος, είναι καταφανής η συνεχώς αυξανόμενη και ποιοτικά βελτιούμενη συνδυαστική ικανότητα των τεχνολογικών καινοτομιών (π.χ., στον τομέα των καθημερινών τραπεζικών συναλλαγών παρατηρούμε τ’ αποτελέσματα της διευρυνόμενης εφαρμογής της ολοένα και μεγαλύτερης διασύνδεσης των ψηφιακών μηχανών, ήτοι της αποκαλούμενης Machine-to-Machine τεχνολογίας).
Γ. Όμως, όπως παρατηρούν οι προμνημονευόμενοι συγγραφείς του βιβλίου, «Η θαυμαστή εποχή της νέας τεχνολογίας», παρά την σημαντική πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης κατά την τελευταία δεκαετία, οι ερευνητές που δουλεύουν σ’ αυτόν τον κλάδο δεν έχουν καταφέρει ακόμη να «διαψεύσουν» το, διατυπωμένο ήδη από την δεκαετία του 1980, περίφημο «παράδοξο του Moravec» (από το όνομα του Hans Moravec, πρωτοπόρου στον τομέα της Ρομποτικής και Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Carnegie Mellon). Σύμφωνα με το εν λόγω παράδοξο, «είναι σχετικά εύκολο να κάνει κανείς τους υπολογιστές να έχουν ικανοποιητική επίδοση στα τεστ ευφυΐας ή στους αγώνες σκακιού, αλλά δύσκολο έως αδύνατο να καταφέρεις ν’ αποκτήσουν τις δεξιότητες παιδιού ενός έτους, όσον αφορά τις αισθητηριακές και κινητικές δεξιότητες».
ΙV. Τούτων δοθέντων, αξίζει να επισημανθεί, με την δέουσα έμφαση, ότι οι τεχνικο-επιστημονικές εξελίξεις, που έχει δρομολογήσει η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση, επηρεάζουν ήδη άμεσα τις κοινωνικο-οικονομικές εξελίξεις στις περισσότερες χώρες, κυρίως στις πιο τεχνολογικά και οικονομικά αναπτυγμένες, αλλά όχι μόνο σ’ αυτές.
Α. Η αλματώδης πρόοδος των επιστημών της πληροφορίας και των τεχνολογικών εφαρμογών τους θα προκαλέσει την εξαφάνιση ορισμένων επαγγελμάτων, προκαλώντας δομική ανεργία ή, αλλιώς, «τεχνολογική ανεργία», όπως την είχε ονομάσει ο Τζων Μέυναρντ Κέυνς. Επιπλέον, η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών φαίνεται ότι ενίοτε οδηγεί σ’ επικίνδυνο άνοιγμα της εισοδηματικής ψαλίδας, αν λάβουμε υπ’ όψιν, π.χ., ότι στις ΗΠΑ το εισόδημα του μέσου νοικοκυριού μειώνεται συνεχώς από το 1999, παρά την άνοδο του ΑΕΠ. Υπό τα δεδομένα αυτά αποκτά εξαιρετική επικαιρότητα η διαπίστωση του Yuval Noah Harari, στο τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «21 Lessons for the 21st Century» , σύμφωνα με την οποία στην σύγχρονη Φιλελεύθερη Δημοκρατία -πάντοτε με την μορφή της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας- που σίγουρα είναι το πιο συμβατό με την φύση του Ανθρώπου σύστημα διακυβέρνησης, ο μεγάλος κίνδυνος δεν είναι, βεβαίως, η κατά κυριολεξία εκμετάλλευση του Ανθρώπου, αλλά η περιθωριοποίησή του. Στην οποία τον εξωθεί, κατά κύριο λόγο, η δια της οδού της άκριτης τεχνολογικής εξέλιξης αναγκαστική έξοδος από την «αγορά εργασίας» και, συνακόλουθα, από το πεδίο της δια της προσωπικής δημιουργίας υπεράσπισης της αξίας του και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς του.
Β. Επιβάλλεται, επομένως, μια ιδιαίτερη φροντίδα για την έγκαιρη πρόβλεψη παρόμοιων καταστάσεων στην Πατρίδα μας αλλά και, γενικότερα, στην Ευρώπη, με την χάραξη των κατάλληλων πολιτικών που θ’ αποβλέπουν σε ισόρροπη ψηφιακή ένταξη της Κοινωνίας μας και της Οικονομίας μας στην εποχή της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Το τι πολιτικές αρμόζουν μελλοντικά στον τομέα της απασχόλησης, σε ποια παιδεία θα στηριχθούμε για ν’ αντιμετωπίσουν επιτυχώς οι επόμενες γενιές τις νέου τύπου προκλήσεις, όπως και τι μορφή μπορεί να πάρει η αναδιανεμητική Δικαιοσύνη στο πλαίσιο πάντοτε των πολιτικών του Κοινωνικού Κράτους Δικαίου -αυτής της μεγάλης κατάκτησης του Ευρωπαϊκού Νομικού και Πολιτικού μας Πολιτισμού- αποτελούν κρίσιμα και δυσεπίλυτα ερωτήματα, πάνω στα οποία οφείλουμε να σκεφθούμε σοβαρά, επιστρατεύοντας την τεχνοκρατική γνώση από κοινού με τον προσεκτικό πολιτικό σχεδιασμό ενός μέλλοντος που δεν αργεί.
Γ. Μάλιστα, επιτρέψατέ μου να επαναλάβω, για πολλοστή φορά -και παρά τον φόβο ότι μπορεί να γίνομαι κουραστικός- ότι πρέπει να προστατεύσουμε το Κοινωνικό Κράτος Δικαίου ιδίως στην Ευρώπη, όσες εξελίξεις και να προκύψουν στο οικονομικό και τεχνολογικό επίπεδο, οι οποίες θα μπορούσαν να δυσχεράνουν την συνέχιση της λειτουργίας του. Τα ναζιστικά και φασιστικά μορφώματα που αναπτύσσονται στην σημερινή Ευρώπη μας διδάσκουν ότι πρέπει να είμαστε πάντοτε σ’ εγρήγορση. Πρέπει να εκλείψουν οι αιτίες που δημιουργούν αυτά τα υπολείμματα και θυμίζουν τους εφιάλτες του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Πρέπει να υπερασπισθούμε την Κοινωνική Δικαιοσύνη και την Αλληλεγγύη. Γιατί μέσα από την διασφάλιση της Κοινωνικής Δικαιοσύνης και της Αλληλεγγύης θα καταπολεμηθούν και θα εκλείψουν οι αιτίες που δημιουργούν ρήξη του κοινωνικού ιστού και οδηγούν στην δυστυχία των ανθρώπων.
Συνοψίζοντας εν τέλει, πιστεύω ότι μπορούμε, σε συνεργασία με τους Εταίρους μας στην Μεγάλη Οικογένεια των Κρατών που συναπαρτίζουν την Ευρωπαϊκή Ένωση, να χρησιμοποιήσουμε τις τεχνολογίες της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης για ν’ αναπτύξουμε πολιτικές, οι οποίες αφενός θα διευρύνουν την Ελευθερία και την ατομική πρωτοβουλία των ανθρώπων ενώ, αφετέρου, θα θωρακίζουν περαιτέρω και ασφαλέστερα την Κοινωνική Δικαιοσύνη και την Αλληλεγγύη στην Ήπειρό μας. Το οφείλουμε στις γενιές των Ελλήνων και των λοιπών Ευρωπαίων που έρχονται μετά από εμάς.