Στο SOUTH space for photography στα Χανιά, ο καταξιωμένος Κρητικός φωτογράφος Μιχάλης Πολυχρονάκης επιστρέφει με μια νέα έκθεση που διερευνά το αποτύπωμα της φωτιάς.

Μετά από τριάντα χρόνια δημιουργικής πορείας, ο Μιχάλης Πολυχρονάκης επιστρέφει εκεί όπου ξεκίνησε την καλλιτεχνική του διαδρομή. Από 1 έως 30 Νοεμβρίου, η νέα του ατομική έκθεση με τίτλο «Πυρο[γραφίες]» φιλοξενείται στον χώρο SOUTH space for photography (Ηρώων Πολυτεχνείου 7), αποτελώντας μια ωδή όχι στη φωτιά καθαυτή, αλλά στο αποτύπωμά της – στο ίχνος που αφήνει.

Με αφορμή την έκθεση μιλήσαμε με τον Μιχάλη Πολυχρονάκη για την φωτογραφική του αφήγηση.

Δεν πρόκειται για καταγραφή της φωτιάς ως φυσικού φαινομένου ή καταγγελία της καταστροφής που αυτή προκαλεί. «Το κεντρικό σημείο αναφοράς είναι το ίχνος της φωτιάς. Όχι η ίδια η φωτιά. Αυτό που αφήνει πίσω της», λέει ο καλλιτέχνης.

Όταν ρωτήθηκε ποιος είναι ο συνεκτικός άξονας της έκθεσης, ο Πολυχρονάκης απάντησε:

«Ο συνδετικός κρίκος μπορεί να είναι αυτό (το ίχνος της φωτιάς) από άποψη τίτλου της εργασίας. Αλλά, κανονικά, ο συνδετικός κρίκος πρέπει να είναι η ματιά μου. Και αυτό δεν πρέπει να το πω εγώ – πρέπει να το πουν οι θεατές. Ότι, δηλαδή, διακρίνουν μια ομοιομορφία βλέμματος· ότι το ίδιο μάτι τα έχει δει αυτά».

Οι φωτογραφίες της έκθεσης προέρχονται από διάφορες περιοχές των Χανίων και συγκεντρώθηκαν μέσα σε μια περίοδο δέκα ετών. Παρουσιάζεται μόνο ένα μικρό δείγμα αυτής της δουλειάς, με τον ίδιο τον Πολυχρονάκη να επισημαίνει ότι η συλλογή παραμένει ανοιχτή και σε εξέλιξη. Όπως τονίζει, «η δουλειά δεν έχει τελειώσει· συνεχίζω να συγκεντρώνω υλικό και θα συνεχίσω για πολύ καιρό ακόμη».

Σκοπός του δεν είναι να αναπαραστήσει την τραγωδία ή την εγκατάλειψη, αλλά να χαρτογραφήσει την ποιητική υφή των χώρων που άλλοτε κατοικήθηκαν και τώρα φέρουν τα σημάδια της φωτιάς αλλά και του χρόνου.

Η τεχνική του φωτογράφου είναι εντελώς λιτή: φυσικός φωτισμός, χωρίς φλας, χωρίς παρεμβάσεις. «Αυτό που βλέπω, αυτό φωτογραφίζω», λέει. Το αποτέλεσμα όμως κάθε άλλο παρά πρόχειρο ή αυθόρμητο μοιάζει. Κάθε κάδρο στήνεται σαν θεατρικό σκηνικό, με εσωτερική συμμετρία και ατμόσφαιρα. «Η σκηνικότητα υπάρχει μέσα στο βλέμμα μου. Μέσα στο μυαλό μου», εξηγεί ο ίδιος.

Σε αντίθεση με άλλες σειρές φωτογραφιών που αποτυπώνουν τις συνέπειες φυσικών καταστροφών με έντονο κοινωνικό ή πολιτικό περιεχόμενο, ο Πολυχρονάκης διατηρεί συνειδητά αποστάσεις από οποιαδήποτε καταγγελτική πρόθεση. «Δεν καταγγέλλω κάτι. Σε κάποιους χώρους, δεν ξέρω καν πώς μπήκε η φωτιά. Πού να ξέρω;», σημειώνει.

Η έκθεση «Πυρο[γραφίες]» δεν επιχειρεί να εξηγήσει ή να καταγγείλει, αλλά να κοιτάξει. Να σταθεί με σεβασμό απέναντι στα ίχνη που αφήνει η φωτιά και να αναγνωρίσει σε αυτά τη σιωπηλή δύναμη της εικόνας.

Ο θεατής καλείται να δει, να αισθανθεί και –ίσως– να αναγνωρίσει μέσα στις λεπτομέρειες μια ταυτότητα: του καλλιτέχνη που βλέπει τον χώρο που κάηκε και μεταμορφώθηκε.

Διαβάστε τη συνέντευξη του Μιχάλη Πολυχρονάκη στον “Α.τ.Κ.”:

ΕΡ.: Κύριε Πολυχρονάκη, ποια έκθεση είναι αυτή που κάνετε; Πόσες εκθέσεις έχετε κάνει μέχρι τώρα;

Μιχ. Πολυχρονάκης: Ε, να σου πω την αλήθεια, δεν τις μετράω. Αυτή είναι η έβδομη ατομική.

ΕΡ.: Το κεντρικό σημείο αναφοράς είναι η φωτιά;

Μιχ. Πολυχρονάκης: Το κεντρικό σημείο αναφοράς είναι το ίχνος της φωτιάς. Όχι η ίδια η φωτιά. Αυτό που αφήνει πίσω της. Δηλαδή, αποκαΐδια –ας το πούμε έτσι.

ΕΡ.: Και πώς εμπνευστήκατε αυτό το θέμα; Καταρχάς, αυτές οι φωτογραφίες είναι από ένα συγκεκριμένο σημείο ή είναι από διαφορετικές περιοχές;

Μιχ. Πολυχρονάκης: Είναι από διαφορετικές περιοχές. Όλα εδώ γύρω-γύρω στα Χανιά είναι. Βρέθηκα σε αυτούς τους χώρους, όπως εξηγώ και στο κείμενό μου, εξαιτίας της φωτογράφησης ερειπίων. Κάποια ερείπια ήταν καμένα και, σιγά-σιγά, κατάλαβα ότι ένα καμένο σπίτι ή χώρος δεν είναι απλώς ερείπιο. Είναι κάτι διαφορετικό και αυτό πρέπει να το υπηρετήσω. Να μην έχω παραπομπές προς το παρελθόν, προς την εγκατάλειψη και τα λοιπά, αλλά να ανοίγονται καινούργια κεφάλαια. Επομένως, το έβαλα σε ξεχωριστή ενότητα και το υπηρέτησα με αυτό τον τρόπο, ως κάτι ξεχωριστό.

ΕΡ.: Εδώ, για παράδειγμα, αυτή η συγκεκριμένη φωτογραφία δείχνει ένα κρεβάτι, σωστά;

Μιχ. Πολυχρονάκης: Ιατρικό κρεβάτι.

ΕΡ.: Σε ποιο χώρο είναι αυτό;

Μιχ. Πολυχρονάκης: Στο παλιό ΠΙΚΠΑ, που έχει καεί δύο φορές. Αυτή είναι από την πρώτη φορά. Τώρα, με τη δεύτερη, έγινε ολόμαυρο και τελείωσε.

ΕΡ.: Τι τεχνικές χρησιμοποιείτε για να τραβήξετε αυτές τις φωτογραφίες; Είναι φυσικός ο φωτισμός;

Μιχ. Πολυχρονάκης: Ναι. Είναι φυσικός φωτισμός. Απολύτως καμία τεχνική. Αυτό που βλέπω, αυτό φωτογραφίζω.

ΕΡ.: Δηλαδή δεν χρησιμοποιείτε φλας ή κάτι άλλο;

Μιχ. Πολυχρονάκης: Όχι, το αποφεύγω το φλας. Έχω, βέβαια, έναν φακό – φανάρι εννοώ – με τον οποίο μπορεί να φωτίσω κάτι ή να σκοτεινιάσω κάτι. Αλλά ως εκεί. Τίποτα παραπέρα.

ΕΡ.: Ποιος είναι ο συνδετικός κρίκος που ενώνει όλες αυτές τις φωτογραφίες; Προφανώς είναι το αποτύπωμα της φωτιάς, αλλά συνολικά;

Μιχ. Πολυχρονάκης: Ο συνδετικός κρίκος μπορεί να είναι αυτό από άποψη τίτλου της εργασίας. Αλλά, κανονικά, ο συνδετικός κρίκος πρέπει να είναι η ματιά μου. Και αυτό δεν πρέπει να το πω εγώ – πρέπει να το πουν οι θεατές. Ότι, δηλαδή, διακρίνουν μια ομοιομορφία βλέμματος· ότι το ίδιο μάτι τα έχει δει αυτά. Γιατί σε αυτούς τους χώρους μπορεί να μπει και κάποιος άλλος. Αν όμως δεν διαφέρει το βλέμμα, τότε κάτι δεν έχω κάνει καλά. Δηλαδή ουσιαστικά όταν λέμε ότι είμαι ο υποκείμενος στις φωτογραφίες μου εννοούμε ότι είμαι αυτός που υπογράφει.

ΕΡ.: Είναι ξεκάθαρο. Πως βλέποντας τις φωτογραφίες υπάρχει μία ταυτότητα στις φωτογραφίες που συνδέονται όλες αυτές μεταξύ τους. 

Μιχ. Πολυχρονάκης: Μου αρέσει γιατί μου το χουν πει και φωτογράφοι αυτό. Ότι “αναγνωρίζω έναν κοινό παρονομαστή”. Είναι το καλύτερο κομπλιμέντο που μπορεί να μου πει κάποιος: ότι “σε βλέπω μέσα στις εικόνες”.

ΕΡ.: Έχει ξαναφωτογραφηθεί έτσι; Εγώ δεν έχω ξαναδεί κάτι παρόμοιο. Δηλαδή έχω δει εγκαταλελειμμένους χώρους φωτογραφημένους, αλλά καμένους, όχι με αυτό τον τρόπο.

Μιχ. Πολυχρονάκης: Έχω δει ένα λεύκωμα για το Μάτι. Το οποίο όμως είχε καταγγελτικό χαρακτήρα. Ήταν περισσότερο φωτορεπορτάζ· δηλαδή “κοιτάξτε τι έπαθαν οι άνθρωποι”. Εξυπηρετούσε κάτι άλλο.

ΕΡ.: Εδώ δεν υπάρχει ίχνος καταγγελίας.

Μιχ. Πολυχρονάκης: Δεν καταγγέλλω κάτι. Σε κάποιους χώρους, δεν ξέρω καν πώς μπήκε η φωτιά. Πού να ξέρω;

ΕΡ.: Γι’ αυτό σας το λέω. Γιατί, όταν ένας φωτογράφος πάει σε έναν καμένο χώρο, συνήθως το κάνει για να αποτυπώσει την καταστροφή. Εδώ δεν βλέπουμε αυτό.
Μιχ. Πολυχρονάκης: Ναι.

ΕΡ.: Το κάθε φωτογραφικό κάδρο στέκεται μόνο του, σαν σκηνικό. Γιατί μοιάζουν πράγματι σαν σκηνικά – τόσο προσεκτικά καδραρισμένα και με τόσο συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.

Μιχ. Πολυχρονάκης: Η σκηνικότητα υπάρχει μέσα στο βλέμμα μου. Μέσα στο μυαλό μου. Με αυτή την έννοια. 

ΕΡ.: Άρα, ένας Χανιώτης που έρθει να δει την έκθεση, τι θα πρέπει να περιμένει;

Μιχ. Πολυχρονάκης: Δύσκολη ερώτηση. Δεν ξέρω. Να εκπλαγεί, θα περίμενα να πω. Να δει κάτι το οποίο δεν θα περίμενε – ακόμα και αν έχει βρεθεί σε παρόμοιους χώρους. Γιατί, όπως είπαμε, υπογράφω με το βλέμμα μου. Άρα, κανονικά, πρέπει να δει κάτι άλλο. Το κάτι άλλο.

ΕΡ.: Πράγματι, μπαίνοντας στην αίθουσα, αυτό που ξεχωρίζεις είναι ότι δεν βλέπεις απλώς έναν καμένο χώρο. Πολλές φορές, ούτε καν καταλαβαίνεις ότι είναι καμένος. Κάποιες φωτογραφίες μοιάζουν σχεδόν ονειρικές.

Μιχ. Πολυχρονάκης: Ναι.

ΕΡ.: Εστιάζετε, δηλαδή, σε ένα συγκεκριμένο σημείο του χώρου. Όχι σε μια γενική άποψη που να δείχνει την καταστροφή. Τι είναι αυτό που σας τραβάει και επιλέγετε πού να εστιάσετε;

Μιχ. Πολυχρονάκης: Πολλές φορές έχω φανταστεί τον εαυτό μου να στέκεται δίπλα σε έναν πραγματογνώμονα της Πυροσβεστικής. Και λέω μέσα μου: “Με αυτόν τον άνθρωπο, ως προς το βλέμμα, δεν πρέπει να έχω καμία σχέση.” Αυτός είναι ο μπούσουλάς μου: να μη φωτογραφίζω ως πραγματογνώμονας – να φωτογραφίζω ως ποιητής.

ΕΡ.: Από την άλλη, και η φωτιά ως φαινόμενο δημιουργεί εντυπωσιακές εικόνες. Το αποτέλεσμα της φωτιάς σε συνδυασμό με κάποια υλικά μπορεί να είναι πολύ δυνατό, ακόμα και για έναν πυροσβέστη.

Μιχ. Πολυχρονάκης: Ναι, αλλά για εκείνον είναι περιοδικό, εργαλειακό. Χάνεται η ποιητικότητα.

ΕΡ.: Ενώ εσείς εστιάζετε στο αποτύπωμα. Όχι στο γεγονός. Και γι’ αυτό οι φωτογραφίες έχουν αυτή την ενότητα και ταυτότητα. Πιστεύετε ότι το καμένο –το αποτύπωμα της φωτιάς– έχει κάποια ευρύτερη σημασία για την εποχή μας, ειδικά στην Ελλάδα, ή είναι καθαρά προσωπικό βίωμα;

 Μιχ. Πολυχρονάκης: Δεν θέλω να το συνδέσω. Όχι. Δεν θέλω να το συνδέσω με κάτι ευρύτερο.

Η έκθεση «Πυρο[γραφίες]» στην οδό Ηρώων Πολυτεχνειου 7, στο SOUTH space for photography θα διαρκέσει μέχρι τις 30 Νοεμβρίου 2025. Οι ώρες λειτουργίας είναι Δευτέρα – Σάββατο 10:00 – 14:00 και Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή 18:00 – 21:00.

(Στις φωτογραφίες ο Μ. Πολυχρονάκης σε συζήτηση με μαθητές του τμήματος φωτογραφίας του ΔΙΕΚ Χανίων στον χώρο της έκθεσης)