Το «ριφιφί» που γίνεται από γενέσεως ελληνικού κράτους εις βάρος των δημόσιων δασικών εκτάσεων, αλλά και την αποκαρδιωτική, χαώδη κατάσταση της κρατικής διοίκησης που συχνά εξισώνει νόμιμους και παρανομούντες φέρνει στο φως η μαζική ανάρτηση δασικών χαρτών. Το πρώτο μεγάλο crash test αναδεικνύει πλήθος προβλημάτων, από τις –συχνά επιδοτούμενες– καταπατήσεις μέχρι τα σοβαρά λάθη και τις χρόνιες παραλείψεις των υπηρεσιών.
Η σταδιακή ανάρτηση του 36,6% των δασικών χαρτών από τα μέσα Ιανουαρίου έως τα μέσα Φεβρουαρίου, με δίμηνη προθεσμία υποβολής αντιρρήσεων, ήταν επόμενο να αναδείξει… σε χρόνο-ρεκόρ τις παθογένειες της ιδιοκτησίας γης και της προστασίας του περιβάλλοντος στη χώρα μας. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα που μετέφεραν από όλη την Ελλάδα την προηγούμενη Τρίτη οι διευθυντές Δασών και οι δασικοί υπάλληλοι σε υπηρεσιακή συνάντηση στο υπουργείο Περιβάλλοντος.
Το «ριφιφί» που γίνεται από γενέσεως ελληνικού κράτους εις βάρος των δημόσιων δασικών εκτάσεων, αλλά και την αποκαρδιωτική, χαώδη κατάσταση της κρατικής διοίκησης που συχνά εξισώνει νόμιμους και παρανομούντες φέρνει στο φως η μαζική ανάρτηση δασικών χαρτών. Το πρώτο μεγάλο crash test αναδεικνύει πλήθος προβλημάτων, από τις –συχνά επιδοτούμενες– καταπατήσεις μέχρι τα σοβαρά λάθη και τις χρόνιες παραλείψεις των υπηρεσιών.
Η σταδιακή ανάρτηση του 36,6% των δασικών χαρτών από τα μέσα Ιανουαρίου έως τα μέσα Φεβρουαρίου, με δίμηνη προθεσμία υποβολής αντιρρήσεων, ήταν επόμενο να αναδείξει… σε χρόνο-ρεκόρ τις παθογένειες της ιδιοκτησίας γης και της προστασίας του περιβάλλοντος στη χώρα μας. Χαρακτηριστική είναι η εικόνα που μετέφεραν από όλη την Ελλάδα την προηγούμενη Τρίτη οι διευθυντές Δασών και οι δασικοί υπάλληλοι σε υπηρεσιακή συνάντηση στο υπουργείο Περιβάλλοντος.
«Κάθε ημέρα γυρίζουμε στις 12 το βράδυ και το επόμενο πρωί στις 7 μας περιμένουν 10 άνθρωποι στο γραφείο», λέει ο διευθυντής Δασών Μεσσηνίας Γιώργος Σωτηρόπουλος. «Σιγά σιγά ο κόσμος καταλαβαίνει ότι ο δασικός χάρτης μπορεί να έχει κάποια πράγματα που τον ενοχλούν, αλλά δεν είναι ο “μπαμπούλας”. Εξάλλου, οι περισσότεροι γνωρίζουν αν οι εκτάσεις που καλλιεργούν προέρχονται από “ξελόγγωμα” (σ.σ. εκχέρσωση), ανεξαρτήτως αν αυτό έγινε πριν από δέκα χρόνια ή τη δεκαετία του ’50. Οσοι έχουν παραχωρητήριο από το Δημόσιο είναι σήμερα εντάξει. Οσοι, όμως, δεν έχουν θα πρέπει να υποχρεωθούν στην εξαγορά του οικοπέδου, όπως προβλέπει ο νόμος. Ωστόσο, δεν θέλουν να διαθέσουν το ποσό που προβλέπεται (το ένα τρίτο της αντικειμενικής αξίας του οικοπέδου) γιατί είναι… σήμερα ακριβότερο από την πραγματική αξία ενός “καθαρού” οικοπέδου».
Οι εποικισμοί
Το πρόβλημα, βέβαια, δεν είναι μόνον οι καταπατήσεις. Ενα ενδιαφέρον παράδειγμα είναι η περίπτωση των εποικισμών. Πριν από μερικά χρόνια, οι χάρτες των εποικισμών (που βρίσκονται στη δικαιοδοσία του υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης) ψηφιοποιήθηκαν από την «Αγρογή». Ωστόσο, όπως επισημαίνουν οι δασικοί, ουδέποτε… κυρώθηκαν! Επομένως δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην κατάρτιση των δασικών χαρτών. Ενδεικτικό είναι το πώς αντιμετώπισε το θέμα η Διεύθυνση Δασών Κοζάνης: «Πήραμε τα στοιχεία και απομονώσαμε τα σημεία που στον δασικό χάρτη εμφανίζονταν να ήταν δασικά ή χορτολιβαδικά παλιά και να έχουν αλλάξει χρήση σήμερα. Αντιστοιχούσαν σε περίπου 13.000 οικόπεδα», εξήγησε ο προϊστάμενος Χαρτογραφήσεων Σπ. Μπούσιος. «Επί 4 μήνες αναζητήσαμε τους τίτλους ιδιοκτησίας στο τμήμα Εποικισμού, βρήκαμε για τα 10.000 από αυτά. Για όσα βρήκαμε τίτλους, άρα αποδεικνυόταν ότι είχαν αλλάξει νόμιμα χρήση, πήραμε την ευθύνη και τα διορθώσαμε στον δασικό χάρτη. Αλλιώς, θα είχαμε 10.000 αντιρρήσεις».
Ψειρίζοντας…
Βέβαια, η ανάληψη πρωτοβουλίας στο Δημόσιο είναι εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση. «Στις πράξεις χαρακτηρισμού καθόμασταν και “ψειρίζαμε τη μαϊμού”. Σε ένα οικόπεδο 4 στρεμμάτων μπορεί πέντε “σκλήθρες” να τις κηρύσσαμε δασικές και το υπόλοιπο αγροτικό. Σε μεγαλύτερη κλίμακα (1:5.000 αντί 1:500) τι θα γίνουν αυτές οι “σκλήθρες”; Εγώ δεν μπορώ να πάρω την ευθύνη και να τις διορθώσω μόνος, θα βρεθώ μπλεγμένος σίγουρα», ανέφερε ο Αντώνης Μιχαλάκης, από τη Διεύθυνση Χαρτογραφήσεων Κορινθίας.
Τα προβλήματα ποικίλλουν ανάλογα με τις περιοχές. Για παράδειγμα, στις Κυκλάδες, που είναι πολύ συχνή η δάσωση αγρών, μεγάλος αριθμός ιδιοκτητών κατοικεί στο εξωτερικό. Στη Μακεδονία και τη Θράκη υπάρχουν πολλοί εποικισμοί και διανομές. Στην Κρήτη δεν υπάρχουν συμβόλαια.
Επιπλέον, όπως ανέφερε η Πολ. Σκλαβάκη, διευθύντρια Δασών Χανίων, συχνό φαινόμενο είναι πολίτες που είχαν πάρει επί χούντας έγκριση για την εκχέρσωση μιας μικρής έκτασης τελικά να έχουν τελικά εκχερσώσει πολλαπλάσια. «Ο δασικός χάρτης έχει φορτωθεί όλα τα κακά της δημόσιας διοίκησης», ανέφερε ο Αριστ. Μίχος από τη Διεύθυνση Δασών Ηλείας. «Από τα “ξεχειλωμένα” σχέδια πόλης, που οι πολεοδομίες αρνούνται να καταθέσουν για να μην αποκαλυφθεί πού έδιναν οικοδομικές άδειες, τα αυθαίρετα στα δάση που δεν αντιμετωπίσαμε έγκαιρα, τις εποικιστικές εκτάσεις που δεν έχουμε ακριβή όρια. Τώρα όλα έρχονται στο φως».
«Εκμετάλλευση» από ειδικούς!
Πεδίον δόξης λαμπρόν, είτε επαγγελματικό είτε πολιτικό, δημιούργησε η μαζική ανάρτηση δασικών χαρτών. Από τη μια πλευρά, μηχανικοί και ιδιώτες δασολόγοι έσπευσαν με εκδηλώσεις να τονίσουν την αναγκαιότητα της συμμετοχής τους στο έργο, συχνά δημιουργώντας ανασφάλεια, εκμεταλλευόμενοι πραγματικές ή μεγεθυμένες αδυναμίες της διαδικασίας. «Πολλοί επαγγελματίες βρήκαν την ευκαιρία να ασχοληθούν», ανέφερε στην υπηρεσιακή συνάντηση της περασμένης Τρίτης ο κ. Παναγιώτης Αγγελόπουλος, από το τμήμα δασικών χαρτογραφήσεων Μεσσηνίας. «Πληροφορηθήκαμε ότι γίνονται ενημερωτικές εκδηλώσεις σε καφενεία και σχολεία, χωρίς την παρουσία της δασικής υπηρεσίας! Μαζεύουν χωριά ολόκληρα διάφοροι επαγγελματικοί κλάδοι και κατευθύνουν τον κόσμο να διατυπώσει αντιρρήσεις –με την τεχνική τους βοήθεια βέβαια– επί παντός επιστητού!». Την αναστάτωση που έχει προκληθεί εκμεταλλεύθηκαν, όπως ήταν φυσικό, και πολλοί βουλευτές. Μόνο την προηγούμενη εβδομάδα κατατέθηκαν στη Βουλή περί τις 10 επερωτήσεις από σχεδόν όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης, που περιγράφουν την ανάρτηση των δασικών χαρτών ως «πηγή δεινών» και ζητούν την αναστολή της. Χαρακτηριστικό είναι ότι ανάμεσα στους επερωτώντες βουλευτές είναι και πρώην υπουργός Περιβάλλοντος, επί των ημερών του οποίου η υπόθεση των δασικών χαρτών ήταν «εξαφανισμένη»…
Oι πρωταθλητές στην αλλαγή χρήσης
Μικρότερο απ’ ό,τι τελικά αναμενόταν είναι το ποσοστό των δασικών εκτάσεων που εκχερσώθηκαν από το 1945 έως σήμερα. Στους δασικούς χάρτες που αναρτήθηκαν, οι εκτάσεις αυτές κυμαίνονται μεταξύ 2%-3%, ενώ μόνο σε δύο περιπτώσεις ξεπερνά το 5%. Αντίθετα σημαντικότερο είναι το ποσοστό των εκτάσεων που έχουν δασωθεί. Το υπουργείο Περιβάλλοντος πάντως υποστηρίζει ότι δεν θα δοθούν παρατάσεις στη διαδικασία αντιρρήσεων, ενώ εστιάζει την προσοχή του στο «ξεκαθάρισμα» των αγροτικών εκτάσεων, ιδίως όσων επιδοτούνται.
Από τα μέσα Ιανουαρίου έως τα μέσα Φεβρουαρίου αναρτήθηκαν δασικοί χάρτες σε 22 περιοχές όλης της χώρας. Οι μεγαλύτεροι από αυτούς είναι στη Λάρισα (4,9 εκατ. στρέμματα), την Αρκαδία (4,1 εκατ. στρέμματα) και την Εύβοια (3,9 εκατ. στρέμματα). Σύμφωνα με στοιχεία της εταιρείας Εθνικό Κτηματολόγιο και Χαρτογράφηση (ΕΚΧΑ), που παρακολουθεί και βοηθά τη διαδικασία, το υψηλότερο ποσοστό αλλαγής χρήσης δασικών εκτάσεων καταγράφεται στη Φθιώτιδα (9,63%, περίπου 4.000 στρέμματα). Σε πραγματικούς αριθμούς, όμως, καταγράφεται στη Λάρισα: 160.522 στρέμματα (ή το 3,62%). Ακολουθεί η Ηλεία, όπου άλλαξαν χρήση 150.359 στρέμματα δασικών εκτάσεων (6% του χάρτη που αναρτήθηκε), η Λακωνία με 96.558 στρέμματα, η Μεσσηνία με 81.988 στρέμματα, η Αχαΐα με 80.147 στρέμματα και η Κοζάνη με 68.550 στρέμματα.
Αξιοσημείωτο είναι ότι σε πολλές περιοχές είναι σημαντικές οι εκτάσεις που ακολούθησαν την αντίστροφη διαδρομή, δηλαδή δεν ήταν δασικές το 1945 και σήμερα εμφανίζονται να έχουν δασική βλάστηση (επομένως προστατεύονται πλέον από τη δασική νομοθεσία). Οι μεγαλύτερες εκτάσεις είναι στη Μεσσηνία (294.955 στρ.) και ακολουθεί η Λακωνία (221.709 στρ.), η Εύβοια (221.079 στρ.), η Αχαΐα (183.549 στρ.). Στη Θεσσαλονίκη, όπου αναρτήθηκε δασικός χάρτης 3 εκατ. στρεμμάτων, οι εκτάσεις που δασώθηκαν είναι διπλάσιες από αυτές που εκχερσώθηκαν (88 χιλιάδες στρ. έναντι 44 χιλιάδες στρ.).
Με αυτά τα δεδομένα, η πολιτεία προς το παρόν ασχολείται με το πώς θα μειώσει τον αριθμό των αντιρρήσεων και λύνοντας εκ των προτέρων τον μεγαλύτερο αριθμό ζητημάτων. «Εχουμε δύο μεγάλα θέματα να αντιμετωπίσουμε», λέει στην «Κ» ο αναπλ. υπουργός Περιβάλλοντος, Σωκράτης Φάμελλος. «Κατ’ αρχήν, τα προβλήματα πληρότητας και επικαιροποίησης των χαρτών για τα οποία φέρει την ευθύνη το Δημόσιο. Για παράδειγμα, το θέμα με τις αναδασωτέες εκτάσεις της Ηλείας και της Μεσσηνίας (σ.σ. στις οποίες δεν διαχωρίστηκαν οι αγροτικές από τις δασικές εκτάσεις) πρέπει να το λύσουμε όσο διαρκεί η ανάρτηση.
Οι αγρότες
Στη συνέχεια, πρέπει να αντιμετωπίσουμε τα θέματα που συνδέονται με τον ΟΠΕΚΕΠΕ (σ.σ. τον οργανισμό μέσω του οποίου οι αγρότες επιδοτούνται), προκειμένου να μην αντιμετωπίσει πρόβλημα ο αγροτικός τομέας. Η νομοθεσία προβλέπει διαδικασία εξαγοράς του δημόσιου, εκχερσωμένου οικοπέδου εφόσον καλλιεργείται. Μια πρόταση λοιπόν που εξετάζουμε είναι να προχωρούν οι αιτήσεις για εξαγορά των καταπατημένων και από αυτές να εξαρτάται η πορεία της αντίρρησης».
Η πρόβλεψη Τσιρώνη, να εξαιρέσει από την ανάρτηση τους οικισμούς αυθαιρέτων σε δάση με την υπόδειξή τους από τις πολεοδομίες (ως «οικιστικές πυκνώσεις») έχει συναντήσει ελάχιστη ανταπόκριση. Χαρακτηριστικό είναι ότι μόλις 3 δήμοι σε όλη τη χώρα έχουν κάνει χρήση της διάταξης. «Στη Χαλκιδική δεν έχει δηλώσει οικιστικές πυκνώσεις ούτε ένας δήμος», λέει ο κ. Φάμελλος. «Δεν γνωρίζω γιατί δεν θέλουν να συμμετέχουν. Πάντως συζήτηση για χρονική παράταση δεν υπάρχει, ούτε για τις οικιστικές πυκνώσεις ούτε για τη διαδικασία αντιρρήσεων».
Οσον αφορά τη συνέχιση του έργου, ο αναπλ. υπουργός υποστηρίζει ότι θα έχουμε σύντομα ειδήσεις. «Μας απασχολεί τόσο η ανάθεση, μέσω διαγωνισμού, της εκπόνησης των υπολοίπων δασικών χαρτών, όσο και η αντιμετώπιση του θέματος των οικιστικών πυκνώσεων», λέει.
Πάντως η ΕΚΧΑ (χάρη στην οποία εκπονήθηκαν μέχρι σήμερα όλοι οι δασικοί χάρτες) αλλά και πολλοί διευθυντές δασών ανησυχούν για τη διαδικασία των ενστάσεων. «Είναι πολύ σημαντικό να προχωρήσει άμεσα η συγκρότηση των επιτροπών εξέτασης αντιρρήσεων, δεδομένου ότι ο όγκος των αντιρρήσεων θα είναι μεγάλος», αναφέρει ο Δ. Βογιατζής, υπεύθυνος για τους δασικούς χάρτες στην ΕΚΧΑ. «Δεν πρέπει ο κόσμος να μείνει όμηρος. Στην Αττική, κάποιοι χάρτες κυρώθηκαν (μερικώς) εδώ και χρόνια και δεν έχει εξεταστεί ούτε μία αντίρρηση. Ας γίνει αυτό παράδειγμα προς αποφυγήν».
1. Τι είναι ο δασικός χάρτης;
Είναι ένας χάρτης στον οποίο αποτυπώνεται ο χαρακτήρας μιας έκτασης, προκειμένου να διακριθούν και να προστατευθούν δάση, δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις. Αρα δεν περιέχει μόνον τις δασικές εκτάσεις.
2. Ποια είναι η σχέση του με το κτηματολόγιο;
Το κτηματολόγιο αποτυπώνει σε χάρτη τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα. Οι δασικοί χάρτες δεν εξετάζουν ιδιοκτησία, αλλά τον χαρακτήρα μιας έκτασης. Πρέπει, ωστόσο, να προηγούνται της κατάρτισης του κτηματολογίου, καθώς μέσα από αυτούς ξεκαθαρίζει η δημόσια περιουσία (στις περισσότερες περιοχές της χώρας οι δασικές εκτάσεις θεωρούνται δημόσιες, εκτός κι αν ο πολίτης μπορεί να αποδείξει το αντίθετο) και ξεκαθαρίζουν τυχόν καταπατήσεις.
3. Πώς χαρακτηρίζεται στον χάρτη μια περιοχή δασική;
Με βάση τη δασική νομοθεσία και τη νομολογία του ΣτΕ, ως «βάση» για τον καθορισμό των δασικών εκτάσεων χρησιμοποιούνται οι αεροφωτογραφίες του 1945 (ή του 1960, όπου αυτές του 1945 δεν είναι ευκρινείς). Οι παλαιές αεροφωτογραφίες συγκρίνονται με νεότερες (της περιόδου 2006-2008) και έτσι αποτυπώνεται ο χαρακτήρας της έκτασης (αν είναι ίδιος ή αν έχει αλλάξει).
4. Πώς μπορεί κάποιος να δει τον δασικό χάρτη;
Στην ιστοσελίδα με τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες του κτηματολογίου (www.ktimanet.gr). Ο πολίτης μπορεί να αναζητήσει το ακίνητό του εστιάζοντας στην αεροφωτογραφία ή χρησιμοποιώντας τις συντεταγμένες του (προς το παρόν η δυνατότητα εξεύρεσης του ακινήτου μέσω ΚΑΕΚ δεν έχει ενεργοποιηθεί).
5. Τι γίνεται αν δεν μπορεί να εντοπίσει το ακίνητο;
Μπορεί να απευθυνθεί για δωρεάν βοήθεια στα σημεία ανάρτησης των δασικών χαρτών. Ο κατάλογος των σημείων βρίσκεται στην ίδια ιστοσελίδα.
6. Τι γίνεται αν το οικόπεδο εμφανιστεί ως δασικό;
Ο πολίτης πρέπει να υποβάλει αντίρρηση. Το έντυπο βρίσκεται στην ίδια ιστοσελίδα. Για να κατοχυρωθεί η αντίρρηση, ο πολίτης θα πρέπει να πληρώσει ένα ποσό (που ξεκινά από τα 10 ευρώ και ξεπερνά τις 3.000 ευρώ), ανάλογα με το εμβαδόν της έκτασης. Σε κάποιες περιπτώσεις το τέλος δεν είναι απαραίτητο: σε περιπτώσεις εποικισμών, σε περιπτώσεις όπου δεν έχει καταχωριστεί μια εκκρεμής πράξη χαρακτηρισμού, σε περιοχές που βρίσκονται εντός σχεδίου.
7. Τι γίνεται αν ένα οικόπεδο όπου έχει χτιστεί σπίτι με νόμιμη οικοδομική άδεια εμφανίζεται ως δασικό;
Εφόσον είναι νόμιμη, η οικοδομική άδεια είναι ισχυρή και δεν αναιρείται. Θα πρέπει όμως να υποβληθεί (ατελώς) αντίρρηση, ώστε να τροποποιηθεί ο χάρτης.
8. Τι γίνεται αν ένα μη δασικό (λ.χ. αγροτικό) οικόπεδο εμφανίζεται μέσα στα όρια αναδασωτέας περιοχής;
Ο πολίτης θα πρέπει να απευθυνθεί στο δασαρχείο, ώστε να ζητήσει την τροποποίηση της απόφασης αναδάσωσης. Δεν έχει νόημα να υποβάλει αντίρρηση μέσω της διαδικασίας ανάρτησης του δασικού χάρτη.
9. Τι γίνεται αν ένα οικόπεδο που καλλιεργούνταν το 1945 εμφανίζεται σήμερα ως δασωμένο;
Ο ιδιοκτήτης θα πρέπει να υποβάλει αντίρρηση και να αποδείξει ότι δεν είναι δασικό.
10. Αν ένας πολίτης δεν ενημερωθεί έγκαιρα και η προθεσμία λήξει, μπορεί εκ των υστέρων να υποβάλει αντίρρηση;
Η προθεσμία για την αμφισβήτηση του δασικού χάρτη είναι αποκλειστική, δηλαδή δεν προβλέπεται παράταση. Μπορεί ωστόσο να προσφύγει κατά της πράξης κύρωσης του δασικού χάρτη στο διοικητικό δικαστήριο.
11. «Εχω χτίσει χωρίς οικοδομική άδεια σε δασική έκταση. Τι πρέπει να κάνω;»
Ο ν. 4389/16 προβλέπει ότι οι οικισμοί αυθαιρέτων μπορούν προς το παρόν να εξαιρεθούν από την ανάρτηση των δασικών χαρτών αν οι πολεοδομίες υποβάλουν τα όριά τους (οι λεγόμενες «οικιστικές πυκνώσεις»). Επικοινωνήστε με τον δήμο σας για να δείτε αν το έχουν πράξει. Οι νόμοι πάντως για τη νομιμοποίηση αυθαιρέτων εξαιρούν όλοι τα αυθαίρετα σε δάση και δασικές εκτάσεις.
12. Τι μπορεί να κάνει ένας αγρότης, που καλλιεργεί εκχερσωμένη δημόσια δασική έκταση;
Ο ν. 4280/14 προέβλεψε μια διαδικασία για την εξαγορά των εκτάσεων αυτών από τον πολίτη, έναντι τιμήματος. Η προθεσμία λήγει περίπου σε ένα έτος.
13. Πότε θα εξεταστούν οι αντιρρήσεις;
Αφού συσταθούν οι επιτροπές εξέτασης αντιρρήσεων. Τυπικά πρέπει να ξεκινήσουν το έργο τους περίπου ένα μήνα μετά τη λήξη της περιόδου υποβολής αντιρρήσεων και να το ολοκληρώσουν σε 4 μήνες.
14. Τι γίνεται με τις περιοχές για τις οποίες δεν υπάρχουν αντιρρήσεις;
Σε αυτές ο δασικός χάρτης θα κυρωθεί (δηλαδή αυτά που αναφέρει για τον χαρακτήρα των εκτάσεων θα οριστικοποιηθούν) σε 45 ημέρες.