Ένα άνευ προηγουμένου οπλοστάσιο οικονομικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας έχει αναπτύξει η Ευρώπη, σε μια προσπάθεια να αποδυναμώσει τη ρωσική οικονομία και να αναγκάσει τον Βλαντιμίρ Πούτιν να βάλει τέλος στον πόλεμο στην Ουκρανία.
Ωστόσο, η Μόσχα θα αρχίσει να αναζητεί «απαγορευμένα» αγαθά που είναι απαραίτητα για τη στρατιωτική και την εγχώρια οικονομία της. Παράλληλα, το Κρεμλίνο θα προσπαθήσει να ξαναγεμίσει το πολεμικό του σεντούκι με έσοδα από πωλήσεις προϊόντων που υπόκεινται σε κυρώσεις – από άνθρακα και πετρέλαιο μέχρι χαβιάρι – σε πρόθυμους αγοραστές στο εξωτερικό.
Αυτό σημαίνει ότι, αργά ή γρήγορα, η Μόσχα θα προσπαθήσει να παρακάμψει τις κυρώσεις, όπως αναφέρει σε σχετικό του δημοσίευμα το Politico.
«Στη χώρα μου, πιστεύουμε ότι όλα πρέπει να είναι αδιάβλητα, ώστε να μην υπάρχει καμία πιθανότητα να γίνει λαθρεμπόριο σε οτιδήποτε», δήλωσε ανώτερος διπλωμάτης της ΕΕ. «Αλλά… είμαστε ρεαλιστές και ξέρουμε ότι, εάν υπάρχουν οι κυρώσεις, τότε υπάρχουν πάντα άνθρωποι γύρω που θέλουν να τις παρακάμψουν… Δεν είναι δυνατό να διορθωθούν τα πάντα».
Τα αγαθά που έχει ανάγκη η Ρωσία
Από τότε που η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία το 2014, προκαλώντας ένα πρώτο κύμα κυρώσεων, η Μόσχα εργάστηκε για να ενισχύσει την αυτάρκειά της, αλλά δεν ήταν δυνατό σε όλους τους τομείς. Είναι πιο εύκολο να φτιάξεις το δικό σου τυρί παρά να παράγεις μόνος σου μικροτσίπ, για παράδειγμα.
Αυτό σημαίνει ότι η Ρωσία θα χρειαστεί τεχνολογία και μηχανήματα δυτικής κατασκευής καθώς οι κυρώσεις πλήττουν τις προμήθειες. Αυτά τα είδη είναι ζωτικής σημασίας τόσο για στρατιωτική όσο και για πολιτική χρήση, καθώς και για τη διατήρηση των εξαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου σε χώρες όπως η Ινδία όπου δεν απαγορεύονται.
«Η Ρωσία χρειάζεται απεγνωσμένα τσιπ, εξαρτήματα ημιαγωγών και πολλές βασικές κρίσιμες πρώτες ύλες όπως το λίθιο, για να συνεχίσει να κατασκευάζει οπλικά συστήματα και ηλεκτρικούς συσσωρευτές που απαιτούνται για στρατιωτική χρήση», δήλωσε ένας πρώην αξιωματούχος του εμπορίου της Ουκρανίας. «Χωρίς αυτές τις εξελιγμένες προμήθειες, η ρωσική στρατιωτική βιομηχανία θα είναι ουσιαστικά ανάπηρη», πρόσθεσε.
Η Ρωσία βασίζεται στη δυτική εισροή για υποδομές πετρελαίου και φυσικού αερίου, γεγονός που καθιστά την πρόσφατη απαγόρευση εξαγωγής εξοπλισμού υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) ιδιαίτερα προβληματική για τη Μόσχα. «Η εξάρτηση είναι πολύ υψηλή», είπε η Maria Shagina, η οποία είναι ερευνήτρια στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών.
Από πού θα βρει η Μόσχα όσα χρειάζεται
Η Μόσχα είναι πιθανό να προσπαθήσει να εισάγει περιορισμένα αγαθά μέσω νέων εμπορικών οδών, χρησιμοποιώντας βασανιστικές μεθόδους για να αποφύγει ή να παρακάμψει τον έλεγχο της Δύσης. Ο κατάλογος των χωρών που θεωρούνται πιθανά αδύναμα σημεία για την επιβολή και τη συμμόρφωση των κυρώσεων ποικίλλει και ο Πούτιν θα βρει πρόθυμους εταίρους βαθιά μέσα στην Ευρώπη και πέρα από αυτήν.
«Ιστορικά, υπάρχουν μερικές δικαιοδοσίες που έχουν αποδείξει ότι βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της φοροδιαφυγής των κυρώσεων», δήλωσε ένας πρώην ανώτερος αξιωματούχος στο Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ. «Η Τουρκία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είναι χώρες-κλειδιά από αυτή την άποψη», είπε.
Η Τουρκία, η οποία επωφελείται από την προνομιακή πρόσβαση στην αγορά της ΕΕ μέσω της τελωνειακής ένωσης, δεν ευθυγραμμίζεται με τις κυρώσεις της ΕΕ όπως είναι η Ελβετία και η Νορβηγία.
Στη συνέχεια, υπάρχουν οι γείτονες της Ρωσίας στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση — η οποία περιλαμβάνει τη Λευκορωσία, το Καζακστάν, την Αρμενία και την Κιργιζία. Πρώην αξιωματούχοι των δυτικών μυστικών υπηρεσιών είπαν στο Politico ότι θα μπορούσε να υπάρξει αυξημένο τακτικό εμπόριο στην περιοχή, κάτι που το Καζακστάν ενθαρρύνει δημόσια. Αλλά μια άνοδος του κανονικού εμπορίου θα μπορούσε επίσης να επέλθει με ροές παράνομων εμπορευμάτων που υπόκεινται σε κυρώσεις.
"google ad"
«Εδώ στο Κιργιστάν, Ρώσοι που εργάζονται στον τομέα της πληροφορικής έχουν φτάσει σε μεγάλους αριθμούς. Αλλά έμαθα από παρέα στα μπαρ του Μπισκέκ ότι δεν είναι όλοι εδώ για πολιτικούς λόγους. Κάποιοι έχουν φύγει με την ευλογία του εργοδότη τους για να παρακάμψουν τις κυρώσεις», έγραψε στο Twitter ο αναπληρωτής καθηγητής Kevin Limonier στο Γαλλικό Ινστιτούτο Γεωπολιτικής.
Ο Shagina πιστεύει ότι «το Καζακστάν ενδιαφέρεται για τη διεθνή του φήμη» επειδή εξακολουθεί να θέλει να προσελκύει επιχειρήσεις από την Κίνα και τη Δύση, αλλά «αν κάποια εταιρεία στο Κιργιστάν δεν ενδιαφέρεται» να αποκοπεί από την αγορά των ΗΠΑ μέσω δευτερογενών κυρώσεων, θα μπορούσε να εισέλθει στην επικερδή επιχείρηση αποφυγής κυρώσεων.
Αδύναμοι κρίκοι στην Ευρώπη
Η Μόσχα θα μπορούσε επίσης να αναζητήσει τους ευκολότερους ελέγχους εξαγωγών σε όλη την ΕΕ. Αυτό συμβαίνει επειδή εντός του μπλοκ, κάθε χώρα έχει τα δικά της εθνικά πλαίσια και κυρώσεις, επομένως ορισμένες νομοθεσίες είναι πιο ήπιες από άλλες.
Ως παράδειγμα, ο Shagina ανέφερε την Ιταλία, όπου υπήρχαν «πολλές περιπτώσεις» απαγορευμένων αγαθών που σχεδόν αποστέλλονταν στη Ρωσία μετά τις κυρώσεις του 2014. Πλοία «με συνδέσεις με τη Γερμανία, την Ιταλία, την Ελλάδα και τη Βουλγαρία» έδεσαν επίσης σε λιμένες της Κριμαίας που έχουν επιβληθεί κυρώσεις, είπε.
Και οι χώρες της ΕΕ δεν ήταν ιστορικά τόσο σκληρές όσον αφορά στην αποφυγή των κυρώσεων. Για παράδειγμα, αφού η Siemens έστειλε αεριοστρόβιλους στη Ρωσία το 2015 και το 2016 που κατέληξαν στην Κριμαία, οι εισαγγελείς φέρεται να ερεύνησαν ορισμένους υπαλλήλους της Siemens, αλλά δεν υπάρχουν δημόσιες αναφορές για τα συμπεράσματα της έρευνας.
«Δεν έχουμε ακούσει τίποτα μέχρι στιγμής για τυχόν νομικές συνέπειες αυτής της παραβίασης [της Siemens]», δήλωσε η Ευρωπαία βουλευτής Άννα Φώτυγκα, πρώην υπουργός Εξωτερικών της Πολωνίας. «Αντίθετα, η Siemens για χρόνια διατήρησε αμετάβλητες τις μετοχές της εταιρείας που ήταν υπεύθυνη για την εγκατάσταση… Αυτές οι τακτικές ήταν δυνατές επειδή συνέκλιναν πλήρως με την πολιτική του Βερολίνου για τη Ρωσία». Πρόσθεσε ότι η Επιτροπή ήταν «πολύ καλοσυνάτη στην αξιολόγηση αυτής της υπόθεσης».
Ένας εκπρόσωπος της Siemens απάντησε λέγοντας ότι «ως εταιρεία, δεν θεωρούμαστε κατηγορούμενοι και δεν ήμασταν ποτέ», προσθέτοντας ότι «οι διαδικασίες… αφορούν άτομα (εν μέρει πρώην υπαλλήλους)» και η εταιρεία υποστηρίζει τις κυρώσεις.
Λαθρέμποροι στις θάλασσες
Εκτός από τη διακοπή των προμηθειών, οι κυρώσεις αποσκοπούν στη συρρίκνωση της ευρωπαϊκής αγοράς για ρωσικές εξαγωγές. Η Μόσχα θα χρειαστεί να συνεχίσει να εξάγει εμπορεύματα όπως πετρέλαιο, άνθρακας, ορυκτά και σιτηρά για να τροφοδοτήσει την πολεμική της οικονομία και να χρηματοδοτήσει την εισβολή της στην Ουκρανία. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι ο Πούτιν θα μπορούσε να βρει πανούργους τρόπους για να συνεχίσει να πουλάει βενζίνη ή άλλα προϊόντα που υπόκεινται σε κυρώσεις, όπως ο άνθρακας, στο ευρωπαϊκό μπλοκ.
Οι χώρες της ΕΕ συμφώνησαν στις 3 Ιουνίου να μπλοκάρουν τις αποστολές ρωσικού πετρελαίου στην ΕΕ μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους, πράγμα που σημαίνει ότι ο χρόνος τρέχει για τη Ρωσία να αναδιατάξει τις εξαγωγές πετρελαίου της.
Τα «κόλπα» της Ρωσίας με τα δεξαμενόπλοια
Ένα κοινό «τρικ» είναι η μεταφορά από πλοίο σε πλοίο, όπου, για παράδειγμα, ένα ρωσικό σκάφος σε διεθνή ύδατα εκφορτώνει πετρέλαιο σε ένα δεύτερο δεξαμενόπλοιο, το οποίο στη συνέχεια ελλιμενίζεται σε ένα λιμάνι της ΕΕ και επισημαίνει ότι το πετρέλαιο προέρχεται από μια χώρα που δεν είναι υπό κυρώσεις. Ένα άλλο τέχνασμα περιλαμβάνει τα σκάφη που απενεργοποιούν τους εντοπιστές θέσης για να κρύψουν τις δραστηριότητές τους. Σημειώθηκε απότομη αύξηση αυτής της πρακτικής, η οποία είναι νόμιμη, από ρωσικά τάνκερ μετά την εισβολή στην Ουκρανία.
Και παρόλο που οι επιστήμονες μπορούν, καταρχήν, να προσδιορίσουν από πού προέρχεται το πετρέλαιο με βάση τη γεωχημική ανάλυση, «αν αναμειγνύετε πράγματα και κρύβετε από πού προέρχεται, υπάρχει σίγουρα ένα εύλογο ζήτημα άρνησης», είπε ο πρώην ανώτερος αξιωματούχος των κυρώσεων. «Το πετρέλαιο του Καζακστάν και το ρωσικό πετρέλαιο είναι αρκετά παρόμοια, δεν αποτελεί έκπληξη».
Ιστορικά, η επιβολή των κυρώσεων από την ΕΕ ήταν πολύ πιο αδύναμη από ό,τι στις ΗΠΑ, αλλά τον Μάρτιο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε μια διαδικτυακή πύλη καταγγελιών για να ενθαρρύνει τους ανθρώπους να αναφέρουν ύποπτες παραβιάσεις.
Έγκλημα και τιμωρία: «Επιχείρηση Όσκαρ»
Το μπλοκ έχει επίσης εκπονήσει σχέδια για να καταστήσει έγκλημα την παραβίαση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας, για να διευκολύνει τις κυβερνήσεις της ΕΕ να κατάσχουν τα περιουσιακά στοιχεία εταιρειών και ατόμων που αποφεύγουν τους κανόνες. Μια νέα πρωτοβουλία βρίσκεται επίσης σε εξέλιξη για τον συντονισμό των τελωνειακών καθεστώτων σε ολόκληρο το μπλοκ, με την ονομασία «Επιχείρηση Όσκαρ». Ο στόχος είναι να συμμετάσχει στο έργο της Europol, η Frontex και η Eurojust, αλλά, τελικά, η επιτυχία θα εξαρτηθεί από τις προσπάθειες των αρχών επιβολής του νόμου κάθε χώρας.
Οι ειδικοί επισημαίνουν την Ουγγαρία, τη Βουλγαρία και τα Βαλκάνια εκτός ΕΕ — συμπεριλαμβανομένης της φιλικής προς τη Ρωσία Σερβίας — ως πιθανούς αδύναμους κρίκους όσον αφορά στην επιβολή.
Το POLITICO επικοινώνησε με τις τελωνειακές αρχές της Γαλλίας, της Πολωνίας, της Αυστρίας, του Βελγίου, της Μάλτας και της Βουλγαρίας. Κανένας δεν απάντησε στις ερωτήσεις του, εκτός από τα βουλγαρικά τελωνεία, τα οποία είπαν ότι «αυτή τη στιγμή δεν γίνονται συχνά προσπάθειες αποφυγής των κυρώσεων» και «η βουλγαρική τελωνειακή διοίκηση εφαρμόζει αυστηρά τις κυρώσεις όπως επιβάλλονται σήμερα».
Παρά τις ανανεωμένες προσπάθειες για τον περιορισμό της φοροδιαφυγής, οι πιθανότητες είναι ότι οι συνένοχες κυβερνήσεις και επιχειρήσεις θα συνεχίσουν να παρέχουν στον Πούτιν αυτό που θέλει.
Αλλά ακόμα κι αν η Ρωσία συνεχίσει να εισάγει απαγορευμένα αγαθά, η Μόσχα θα πρέπει να πληρώσει για να βρει κατάλληλες λύσεις. Οι χώρες που διευκολύνουν τις εμπορικές ροές της Ρωσίας «ξέρουν πώς να κάνουν business», δήλωσε ο Francesco Giumelli, ειδικός σε θέματα κυρώσεων στο Πανεπιστήμιο του Groningen στην Ολλανδία.