Uber εμφανίστηκε στο χάρτη το 2010, στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια. Μέχρι το 2014, όταν είχε μεταξύ των επενδυτών του τον δεύτερο πιο πλούσιο κάτοικο της Γης, Τζεφ Μπέζος και την Goldman Sachs κυριάρχησε στις ΗΠΑ. Τότε άρχισε την επεκτατική πολιτική. Τον πρώτο χρόνο ‘μπήκε’ σε 31 χώρες. Έως το 2017 ‘υπήρχε’ σε περισσότερες από 80 χώρες και περιοχές.
Όπου και αν εμφανιζόταν, προέκυπταν ρυθμιστικές κρίσεις, αφού αγνοούσε νόμους και κανονισμούς (πχ την παραδοσιακή διαδικασία αδειοδότησης ή όσα ίσχυαν για ανάλογες υπηρεσίες και τα ταξί). Αντί να αλλάξει η Uber, άρχισαν να αλλάζουν οι κανονισμοί.
Ο λόγος αυτής της αλλαγής είναι εκείνος που φαντάζεσαι. Αν και μάλλον ούτε η φαντασία σου μπορεί να φτάσει εκεί όπου έφτασε η Uber, εταιρία που είχε για φιλοσοφία το “καλύτερα να ζητάς συγγνώμη, παρά άδεια”.
1) PYRAMID OF SHIT
Στην αρχή η Uber ήταν μια φανταστική, καινοτόμος ιδέα που όπως έλεγαν αυτοί που έφτιαξαν την υπηρεσία μεταφοράς με τη χρήση smartphone, μπορούσε να ευεργετήσει τους πολίτες όλου του πλανήτη -με τον έναν (βλ. πελάτες) ή τον άλλον τρόπο (βλ. οδηγοί).
Ήταν η επιχείρηση που δημιούργησε τον κλάδο “διαμοιρασμένων διαδρομών μεταξύ των χρηστών”: κάθε ιδιώτης κάτοχος αυτοκινήτου μπορούσε να γίνει οδηγός προς ενοικίαση και να ‘μοιράζεται’ το αυτοκίνητο του με τους χρήστες της εφαρμογής, κερδίζοντας χρήματα.
Στην αρχή οι οδηγοί είχαν λαμβάνειν το μεγαλύτερο ποσοστό της ‘πίτας’. Κάτι που δεν διήρκεσε για πολύ. Στο μεσοδιάστημα προέκυψαν και άλλες ευπάθειες. Όπως; Καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση, φυλετικές διακρίσεις και bullying, συν παραβάσεις τοπικών νόμων και κανονισμών.
Για αυτό και μέσα σε μόλις πέντε χρόνια, είχε δραστηριοποιηθεί σε 31 χώρες. Δεν κινήθηκε αργά και μεθοδικά, αλλά “παράτολμα” όπως ομολόγησαν οι ίδιοι οι ιθύνοντες της, σε email τους και συχνά “χωρίς καθοδήγηση” για το πώς θα λανσαριζόταν η υπηρεσία σε κάθε χώρα -ώστε να είναι νόμιμη.
Υπάρχει φωτογραφία ντοκουμέντο που έχει για τίτλο το pyramid of shit και αναφέρει τις αντιδράσεις που συνάντησε η Uber σε κάθε χώρα στην οποία ‘μπήκε’, χωρίς να δίνει δεκάρα για τους νόμους. Αφορούσε αγωγές οδηγών, έρευνες ρυθμιστικών αρχών και για τις διοικητικές διαδικασίες, όπως και άμεσες αντιδικίες.
Παρ’ όλα αυτά, δεν ίδρωσε το αυτί τους. Και για αυτό υπήρχαν πολλοί καλοί λόγοι. Για την ακρίβεια, όπως φαίνεται από τις αποκαλύψεις της Guardian μόνο το 2016, δόθηκαν 90.000.000 δολάρια για το ‘χτίσιμο’ λόμπι που θα επηρέαζε τις εξελίξεις. Συνήθως ήταν πρώην σύμβουλοι κυβερνώντων και των μεγαλύτερων οργανισμών (για παράδειγμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής). Σε κάποιους προσφέρθηκαν μετοχές, για να συμπράξουν.
Επίσης, υπήρχαν και ‘στρατηγικοί επενδυτές’, δηλαδή επιχειρηματίες με πολλά λεφτά και ακόμα περισσότερες διασυνδέσεις. Μεταξύ τους ήταν ο Μπερνάν Αρνό, συνιδρυτής, πρόεδρος και εκτελεστικός διευθυντής της μεγαλύτερης εταιρίας του κόσμου με πολυτελή αγαθά, Louis Vuitton SE-, ο Χαβιέρ Νιλ, Γάλλος μεγιστάνας των τηλεπικοινωνιών και η γερμανική εκδοτική εταιρία, Axel Springer.
2) ΟΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΘΕΛΗΣΗ, ΥΠΑΡΧΕΙ ΤΡΟΠΟΣ
Μεταξύ των όσων αποκάλυψε η Guardian, αφότου έλαβε από whistle blower περί τα 124.000 έγγραφα (emails, SMS, παρουσιάσεις, τιμολόγια, ενημερώσεις κλπ) που αντάλλαξαν στελέχη της Uber και χρονολογούνται από το 2013 έως το 2017, σε αυτό το διάστημα εκπρόσωποι της εταιρίας είχαν κάνει
- 34 συναντήσεις εκπροσώπων της εταιρίας με επισήμους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
- 19 με Υπουργούς
- 14 με άλλους αξιωματούχους κυβερνήσεων
- 13 με πολιτικούς
- 9 με Ευρωπαϊκό Επίτροπο
- 7 με πρόεδρο ή Πρωθυπουργό
- 4 με υψηλόβαθμο στέλεχος της δημόσιας ζωής
- 4 με αντιπρόεδρο ή αναπληρωτή Πρωθυπουργό
- 3 με μέλη Κοινοβουλίου και
- 1 με γενικό διευθυντή της Ευρώπης
Πριν την επέκταση στην Ευρώπη (το 2014) υπήρχε λίστα με περισσότερους από 1.850 ‘μετόχους’ από διαφορετικούς τομείς, που μπορούσαν να επηρεάσουν τις καταστάσεις σε 29 χώρες, μαζί με εκπροσώπους θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγκεκριμένα, η λίστα είχε
"google ad"
- 758 πολιτικούς
- 590 αξιωματούχους της δημόσιας ζωής
- 236 στελέχη ή μέλη διοικητικών συμβουλίων (δεξαμενών σκέψης, γκρουπ καταναλωτών και εμπορίου)
- 91 αξιωματικούς
- 64 δημοσιογράφους ή ανθρώπους των media
- 62 στελέχη επιχειρήσεων
- 42 ακαδημαϊκοί
- 26 στελέχη επιχειρήσεων
Η εταιρία είχε έλθει σε επαφή με ολιγάρχες της Ρωσίας και είχε στρατολογήσει πρώην δημόσιους αξιωματούχους των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων πολλών πρώην βοηθών του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα και είχε καλέσει τους δημόσιους αξιωματούχους να σταματήσουν τις έρευνες, να αλλάξουν πολιτικές για τα δικαιώματα των εργαζομένων, να συντάξουν νέους νόμους για τα ταξί και να χαλαρώσουν τους ελέγχους ιστορικού στους οδηγούς.
Έγινε γνωστό και ότι το 2016, ο τότε αντιπρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν επεδίωξε συνάντηση με τον Τράβις Καλάνικ (εκ των συνιδρυτών της Uber και πρώτο CEO), στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, στο Νταβός της Ελβετίας. Σε αυτό το ραντεβού ο νυν Πλανητάρχης είχε καθυστερήσει και ο Κάλανικ είχε βάλει τους ανθρώπους του να τον ενημερώνουν πως “για κάθε λεπτό που αργεί, θα έχει ένα λεπτό λιγότερο μαζί μου”.
Ο Μπάιντεν εμφανίστηκε κάποια στιγμή στη σουίτα του πεντάστερου ξενοδοχείου, όπου τον περίμενε ο Κάλανικ. Στη συζήτηση τον έπεισε για τον τρόπο που μεταμορφώνει η Uber τις πόλεις και το εργασιακό τοπίο προς το καλύτερο, τόσο που ο τότε αντιπρόεδρος άλλαξε την ομιλία του, ώστε να διαφημίσει τον παγκόσμιο αντίκτυπο της Uber.
Παρένθεση: κάθε φορά που η υπηρεσία έμπαινε σε διαφορετική πολιτεία των ΗΠΑ, χρειαζόταν βοήθεια, αφού πάντα κατηγορείτο για ‘παραβίαση των κανόνων’. Αυτό που έκανε η Uber ήταν να ζητά από τους πελάτες της να λειτουργήσουν ως ‘λομπίστες’ για ‘τη σωτηρία της Uber’. Όπου χρειαζόταν επιστημονική ώθηση, εμφανιζόταν και μια έρευνα που τόνιζε τα θετικά της υπηρεσίας. Ναι, είχε γίνει με το αζημίωτο, καθώς όπως αποδεικνύεται τώρα, είχε ανθρώπους και στους ακαδημαϊκούς κύκλους.
Όσα διάβασες έως εδώ και όσα ακολουθούν, δημοσιεύθηκαν αφότου η Guardian ζήτησε και έλαβε τη βοήθεια της Διεθνούς Κοινοπραξίας Ερευνητών Δημοσιογράφων (International Consortium of Investigative Journalists-ICIJ), ως προς την επικύρωση των στοιχείων. Η ICIJ διέθεσε περισσότερους από 180 δημοσιογράφους, από 40 άλλα media/μέλη της.
Με την ολοκλήρωση της δουλειάς, αποκαλύφθηκε πως η Uber κατάφερε να μπει σε πολλές αγορές χωρίς να αγχώνεται για τους τοπικούς νόμους και κανονισμούς, τους φόρους ή το αργό ‘θάνατο’ των ταξί.
Ήταν ο ίδιος τρόπος με εκείνον που της επέτρεπε να παραμείνει στις αγορές, παρά τις παρατυπίες και τα σκάνδαλα που άρχισαν να ξεσπούν το ένα μετά το άλλο (για σεξισμό και σεξουαλικές παρενοχλήσεις στο χώρο εργασίας). Τι έκανε; ‘Λάδωνε’ τις μηχανές της παγκόσμιας επιρροής. Έτσι κέρδισε την στήριξη πολιτικών και ρυθμιστικών αρχών.
3) ΤΟ YOU ‘VE GOT SMS ΣΤΟΥΣ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥΣ
Στα μέσα του 2015 οι οδηγοί ταξί στη Μασσαλία (δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Γαλλίας) είχαν δημιουργήσει χάος. Ανέτρεψαν οχήματα, έκαψαν λάστιχα, μπλόκαραν την πρόσβαση για το αεροδρόμιο και το σιδηροδρομικό σταθμό και όλα αυτά τα έκαναν για να διαμαρτυρηθούν για το Uber. Υποστήριξαν πως η startup παραβίαζε νόμους, όπως απειλούσε το βιοπορισμό τους.
Κατόπιν επαναλαμβανόμενων συρράξεων, στις 20/10 του 2015 οι αρχές τιμώρησαν μερικώς την πιο δημοφιλή υπηρεσία του Uber, που φυσικά και προσπάθησε να βρει τρόπο να ξεπεράσει αυτό το εμπόδιο. Ανέθεσε αυτό το έργο στον κορυφαίο λομπίστα που δούλευε για εκείνη στην Ευρώπη. Το όνομα του ήταν Μαρκ ΜακΓκαν.
O πτυχιούχος πολιτικών και οικονομικών επιστημών, ηγετικό στέλεχος πολλών ευρωπαϊκών οργανισμών (πχ διευθυντής δημόσιας πολιτικής της Ευρώπης) και επικεφαλής δημόσιας πολιτικής στην Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική της Uber από το 2014 έως το 2016 -πριν γίνει Σύμβουλος του ΔΣ και αποσυρθεί επτά μήνες αργότερα, για να ασχοληθεί με άλλες προκλήσεις- αποτάθηκε στο νέο Γάλλο πολιτικό που ήταν σε άνοδο: τον Εμανουέλ Μακρόν.
Τότε ο Μακρόν ήταν Υπουργός Οικονομίας, Βιομηχανίας και Ψηφιακών Υποθέσεων. Είχε συνάψει εξαιρετική σχέση με τον πρώην επικεφαλής του γραφείου του Ομπάμα, Τζιμ Μεσίνα, ο οποίος τον γνώρισε με τον ΜακΓκαν. Παρεμπιπτόντως, ο Μεσίνα είχε συστήσει τον ΜακΓκαν και με πολλούς άλλους Αμερικανούς διπλωμάτες. Για παράδειγμα, με τον πρέσβη στη Γερμανία, Τζον Έμερσον -χώρα που έβαλε αρχικά πολλά εμπόδια στην Uber.
Η ICIJ δημοσίευσε ανταλλαγή SMS μεταξύ του ΜακΓκαν και του Μακρόν, που δείχνουν πώς συνήθιζε να κινείται ο κολοσσός -για να κάνει ό,τι θέλει.
Στις 21/10 του 2015 ο ΜακΓκαν έγραψε στον Μακρόν μήπως θα μπορούσε να ζητήσει από το Υπουργικό Συμβούλιο να εξηγήσει τι συμβαίνει, ώστε να καταλάβει καλύτερα το πρόβλημα (των αναταραχών) η Uber. Ο Υπουργός είχε απάντησε “θα το δω προσωπικά. Στείλε μου όλα τα δεδομένα και θα πάρουμε απόφαση έως το βράδυ. Ας μείνουμε ψύχραιμοι στην παρούσα φάση. Σε εμπιστεύομαι”.
Λίγες ώρες μετά, οι αρχές ανακοίνωσαν πως θα αναθεωρούσε την απόφαση του αποκλεισμού, με τον Μακρόν να πιέζει τις ρυθμιστικές αρχές να είναι πιο επιεικείς στην Uber.
Στις 22/10 ο ΜακΓκαν έγραψε στον Μακρόν πως “είχαμε πολύ καλή συνεργασία με το γραφείο σου και εκείνο του Μποβό (εκεί βρίσκεται το Υπουργείο Εσωτερικών της χώρας, μεταξύ άλλων). Η τοπική κυβέρνηση του Μπους ντου Ρον επίσης, θα τροποποιήσει την απόφαση της και στην ανακοίνωση Τύπου θα ξεκαθαρίζει τις δηλώσεις που προκάλεσαν τόση σύγχυση. Σε ευχαριστώ για την στήριξη σου. Μαρκ”. Ο Μακρόν του είχε απαντήσει “κανένα πρόβλημα. Σε ευχαριστώ για την συγκρατημένη απάντηση σου”.
Όπως γίνεται σήμερα γνωστό, αυτή η επικοινωνία ήταν μια από τις δεκάδες μεταξύ των συγκεκριμένων. Ο Μακρόν είχε και τουλάχιστον τέσσερις εκ του σύνεγγυς συναντήσεις με εκπροσώπους της Uber, όπως η εταιρία αντιμετώπιζε καταγγελίες και είχε γίνει αντικείμενο ερευνών. Δηλαδή όταν ‘πάλευε’ να κρατηθεί στη Γαλλία, που προφανώς δεν ήταν η μόνη χώρα που έκανε τα ‘στραβά μάτια’.
Τα έγγραφα ενημερώνουν πως υπήρχαν συναντήσεις με τον τότε πρωθυπουργό του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, τον τότε πρωθυπουργό της Ιρλανδίας, Έντα Κένι και τον τότε πρόεδρο της Εσθονίας, Τομάς Χέντρικ Ιλβές, μεταξύ άλλων παγκόσμιων ηγετών.
Πάντα σύμφωνα με τα έγγραφα, σε άλλες περιπτώσεις οι κατ’ ιδίαν συναντήσεις ανθρώπων της Uber με σημαίνοντα πρόσωπα γίνονταν σε σάουνες, σε ιδιωτικούς (VIP) χώρους κέντρων διασκέδασης και όπου αλλού μπορούσε να συνδυαστεί η δουλειά με τη διασκέδαση αυτών που καλούνταν να ευνοήσουν την αμερικανική startup.
4) Η ΒΙΑ ΗΤΑΝ “ΕΓΓΥΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ”
Τα “Uber Files” αποκαλύπτουν την επικοινωνία μεταξύ του Κάλανικ και του Πρωθυπουργού της Ολλανδίας, Μαρκ Ρούτε, το 2016. Ο τελευταίος ενημέρωνε ότι “αυτήν την στιγμή σε αντιμετωπίζουν ως επιθετικό. Άλλαξε τον τρόπο με τον οποίον κοιτούν οι άνθρωποι την εταιρία σου, εστιάζοντας στα θετικά. Αυτό θα σε κάνει να φανείς στοργικός”.
Γιατί φαινόταν επιθετικός ο Κάλανικ; Επειδή κατά την προσφιλή του συνήθεια, είχε εισβάλει σε μια αγορά, χωρίς να έχει εξασφαλίσει προηγουμένως την έγκριση της κυβέρνησης. Αυτή η πάγια τακτική είχε πάντα το ίδιο αποτέλεσμα: οι οδηγοί ταξί εξοργίζονταν, καθώς έβλεπαν να απειλείται η δουλειά τους και ξεσπούσαν στους οδηγούς της Uber -οι οποίοι δεν έπαιζαν το ‘παιχνίδι’ με τους ίδιους όρους -γενικά, δεν υπήρχαν όροι για αυτούς.
Στις αποκαλύψεις διαπιστώνεται ότι από ένα σημείο κι έπειτα, οι επικεφαλής της Uber έπαψαν να βλέπουν ως πρόβλημα τα επεισόδια μεταξύ οδηγών ταξί και οδηγών Uber. Αποφάσισαν
- να χρησιμοποιήσουν υπέρ τους το χάος (με διαρροή των πιο τραγικών συμβάντων -πχ το σχεδόν θανατηφόρο μαχαίρωμα οδηγού τους) και
- να ωθήσουν τους οδηγούς τους στην καταγγελία -στην αστυνομία- των επιθέσεων που δέχονταν, ώστε να τεθεί στο επίκεντρο των αρνητικών σχολίων η βιομηχανία των ταξί.
Κατά τις διαδηλώσεις στη Γαλλία, ο ΜακΓκαν πρότεινε στον Κάλανικ να ενθαρρύνει η εταιρία τους οδηγούς τους να συμμετέχουν στις διαδηλώσεις, προσθέτοντας ότι “θα εξετάσουμε την αποτελεσματική πολιτική ανυπακοή και ταυτόχρονα θα κρατήσουμε τους ανθρώπους ασφαλείς”. Το αφεντικό είχε απαντήσει το εξής:
“Νομίζω ότι αξίζει τον κόπο. Η βία εγγυάται την επιτυχία. Και πρέπει να αντισταθούμε σε αυτούς τους τύπους, σωστά;”.
Εκπρόσωπος του Κάλανικ διόρθωσε πως ο πρώην CEO δεν πρότεινε ποτέ πως η Uber πρέπει να εκμεταλλευτεί τη βία, σε βάρος της ασφάλειας των οδηγών και δεν εξουσιοδότησε “οποιεσδήποτε ενέργειες ή προγράμματα που θα παρεμπόδιζαν τη δικαιοσύνη σε οποιαδήποτε χώρα”. Τα έγγραφα ωστόσο, αποδεικνύουν άλλα.
5) ΟΙ ‘ΠΕΙΡΑΤΕΣ’ ΚΑΙ ΤΟ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ‘ΑΥΤΟΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ’
Από τις πρώτες εφόδους των αρχών στα ‘αρχηγεία’ της Uber σε κάθε χώρα -για έρευνες, σχετικές με τη φοροδιαφυγή, μεταξύ άλλων-, η εταιρία ανέπτυξε ένα παγκόσμιο σύστημα σωτηρίας: α) δημιουργήθηκε ‘εγχειρίδιο’ για όσα έπρεπε να κάνουν οι υπάλληλοι σε περίπτωση εφόδου στα γραφεία της εταιρίας, για συλλήψεις και β) δόθηκε η οδηγία να γίνεται χρήση του ‘διακόπτη ασφαλείας’ που έκανε αδύνατη -στο δευτερόλεπτο- την πρόσβαση στη βάση δεδομένων, σε περίπτωση έρευνας.
Την ίδια ώρα, για να ‘θολώσουν’ τα νερά, τα γραφεία δήλωναν στις αρμόδιες αρχές πως προσφέρονται εθελοντικά να βοηθήσουν στην είσπραξη του φόρου εισοδήματος των οδηγών.
Όπως και άλλες επιχειρήσεις που έχουν την έδρα τους στις ΗΠΑ και δραστηριοποιούνται εκτός αυτών, η Uber χρησιμοποίησε πρωτόκολλα τεχνολογίας για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και του απορρήτου των πελατών και των οδηγών, ώστε να είναι ΟΚ σε περίπτωση ελέγχου. Μέχρι σήμερα οι άνθρωποι της επιμένουν ότι “αυτά τα δεδομένα είναι ασφαλή. Τα πρωτόκολλα δεν διαγράφουν δεδομένα ή πληροφορίες και όλες οι σχετικές αποφάσεις σχετικά με τη χρήση τους, έχουν ελεγχθεί και εγκριθεί από τα νομικά και ρυθμιστικά τμήματα της Uber”.
Σε email που έχει στη διάθεση της η Guardian, ένα ανώτερο στέλεχος της εταιρίας είχε γράψει πως “δεν είμαστε νόμιμοι σε πολλές χώρες και για αυτό θα πρέπει να αποφεύγουμε να κάνουμε ανταγωνιστικές δηλώσεις”. Μεταξύ των χωρών που είχαν τεθεί σε εφαρμογή “τρόποι ενεργής μη συμμόρφωσης με τους κανονισμούς” ήταν οι Τουρκία, η Νότια Αφρική, η Ισπανία, η Τσεχία, η Σουηδία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ρωσία.
Σχολιάζοντας αυτές τις τακτικές, το ανώτερο στέλεχος είχε γράψει πως “έχουμε γίνει επίσημα πειρατές”. Έγγραφα επιβεβαιώνουν και ότι οι υπάλληλοι της Uber ήξεραν πως έκαναν παράνομη εργασία. Και δεν φάνηκε να επηρεάζονται από το γεγονός -μολονότι δηλώνουν μέχρι σήμερα ότι δεν ήξεραν τίποτα.