Του Κώστα Ντουντουλάκη
Μιας και πολύς ο λόγος προχτές για το χειμερινό ηλιοστάσιο, μα …αυστηρά αυτολογοκριμένο συνήθως το πότε και πώς καθιερώθηκαν τα …Μιθρούγεννα ως Χριστούγεννα από τους λίγους γνωρίζοντες – άγνωστο από τους πλείστους λόγω επιλεκτικά, με μισές αλήθειες, πολιτειακά παρεχόμενης ιστορικής “γνώσης”:
Μέχρι το 353 μ.Χ. η εκκλησία εόρταζε τα Χριστούγεννα την 6η ημέρα του έτους, στις 6 Ιανουαρίου, συμβολικά επειδή κατά την εβραϊκή βίβλο ο Γιαχβέ έπλασε τον άνθρωπο κατά την 6η ημέρα της δημιουργίας. Ο λόγος που έκανε τον πάπα Ιούλιο Α΄ το 354 μΧ να προσδιορίσει τον εορτασμό των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου είναι η προσπάθεα, όπως αναφέρει ο Πάπας Γρηγόριος Α΄ «να μετατραπούν βαθμιαίως αι εορταί των εθνικών εις Χριστιανικάς», αφού η 25η Δεκεμβρίου ήταν για τη Ρώμη η κεντρική εορτή των Σατουρναλίων και της γέννησης του «αήττητου ηλίου», η γνωστή ως Dies Natalis Invicti Solis. (Δηλαδή η ημέρα που προσδιόριζαν οι αρχαίοι, αντί για την με ακριβέστερες μετρήσεις προσδιορισμένη σήμερα 22 Δεκ, πως συμβαίνει το χειμερινό ηλιοστάσιο, ημέρα που συμβολίζει ότι θα τελειώσει ο Χειμώνας αφού μεγαλώνουν πια οι μέρες, έρχεται Άνοιξη, η Αναγέννηση της ζωής.)
Οι δε Ασυροβαβυλώνιοι γιόρταζαν τότε την γέννηση (σε σπήλαιο…) του Θεού-Ήλιου Μίθρα, λατρεία ευρύτατα διαδεδομένη στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, αφού ως και ο μέγας Κωνσταντίνος τιμούσε τον Μίθρα όσο ζούσε και είδε στον χριστιανισμό μια νεότερη εκδοχή των ίδιων συμβολισμών και λατρευτικών δοξασιών, την οποία συνέζευξε για πολιτικούς λόγους, αυτοκρατορικά ελεγχόμενης θρησκευτικής ενοποίησης και πνευματικού ελέγχου των υπηκόων μιας αχανούς αυτοκρατορίας με πανσπερμία γλωσσών, θρησκειών, κοσμοαντιλήψεων…
Οι αρχαίοι Έλληνες γιόρταζαν στις 25 Δεκεμβρίου τα Κρόνια (αφιερωμένα στον Κρόνο) και τα Διονύσια, καθώς επίσης και τα Θεοφάνεια ή Επιφάνεια του ηλιακού θεού Φοίβου-Απόλλωνα. Τα Σατουρνάλια ήταν η αρχαιότερη γιορτή των Ρωμαίων και την απέδιδαν στον Ρωμύλο ή στους Πελασγούς. Ξεχώρισε όμως από τις άλλες αγροτικές γιορτές τους το 217 π.Χ.
Οι γιορτές αυτές έπαιρναν πανηγυρικό χαρακτήρα και είχαν κατακτήσει ολόκληρο τον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Άρχιζαν με τα Βρουμάλια από τις 24 Νοεμβρίου έως τις 17 Δεκεμβρίου και ακολουθούσαν τα Σατουρνάλια από τις 18 έως τις 24 Δεκεμβρίου. Κατά την κεντρική ημέρα της γιορτής του «αήττητου ηλίου» στις 25 Δεκεμβρίου, εορταζόταν το γεγονός της τροπής του ηλίου, που άρχιζε και πάλι να ανεβαίνει στον ουρανό, να μεγαλώνουν οι ημέρες, και μαζί τους οι ζωογόνες ακτίνες του ήλιου ξανάκαναν τη Γη να καρποφορήσει.
Ο εορτασμός όμως των Χριστουγέννων την ίδια ημέρα που οι εθνικοί γιόρταζαν τα δικά τους Σατουρνάλια ή Κρόνια είχε και μη αρεστές στην ηγεσία της εκκλησίας επιπτώσεις.
Σταδιακά, ιδιαίτερα μεταξύ του 5ου και 8ου αιώνα, πολλά από έθιμα των αρχαίων εορτασμών πέρασαν και στην χριστιανική εορτή, ειδικά στην αποκαλούμενη τότε ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία την οποία εμείς σήμερα αποκαλούμε Βυζάντιο, «όπου ο λαός τα ακολουθούσε με υπερβολή και γι’ αυτό οι Πατέρες της Εκκλησίας ή οι Κανόνες των Συνόδων τα πολεμούσαν»…
Το 729 μ.Χ. μάλιστα ο Πάπας Ζαχαρίας απαγόρευσε με αυστηρότητα τους εορτασμούς των Χριστουγέννων του τύπου των αρχαίων Καλενδών. Εντούτοις πολλά από τα έθιμα αυτά των Σατουρναλίων και των Καλενδών, που διαρκούσαν 12 συνολικά ημέρες, διατηρούνται ακόμη και σήμερα στους εορτασμούς του «Δωδεκαημέρου» του χρονικού δηλαδή διαστήματος μεταξύ των δυο μεγάλων ακινήτων εορτών των Χριστουγέννων στις 25 Δεκεμβρίου, και των Θεοφανίων στις 6 Ιανουαρίου.