Μια ξεχωριστή πολιτιστική δράση πραγματοποιείται αυτό το καλοκαίρι στην Κρήτη με τίτλο «Από το Βορρά στο Νότο – Στα Χνάρια της Μνήμης». Πρόκειται για μια σειρά φωτογραφικών εκθέσεων του εικαστικού και φωτογράφου Νίκου Μπασιά, που φιλοξενούνται στην LOTOS Open Art Gallery και σε παραδοσιακά καφενεία της υπαίθρου, κατά μήκος της διαδρομής από τα Χανιά έως τη Σούγια.

Η έκθεση εστιάζει στα εγκαταλελειμμένα δημοτικά σχολεία της Κρήτης αλλά και σε όλης της Ελλάδας, της Κύπρου και της Σμύρνης — κτίρια που αποτελούν ισχυρά σύμβολα τοπικής ταυτότητας και μνήμης. Μέσα από τον φωτογραφικό φακό του Νίκου Μπασιά, τα σχολικά αυτά κτίσματα «επανέρχονται στη ζωή», λειτουργώντας ως εικαστικά σημεία αναφοράς της συλλογικής εμπειρίας και ιστορίας.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η επιλογή των χώρων όπου εκτίθενται τα έργα. Αντί για τις καθιερωμένες γκαλερί, οι φωτογραφίες φιλοξενούνται σε καφενεία της υπαίθρου — ζωντανά κέντρα κοινωνικής συνεύρεσης, όπου η προφορική παράδοση, οι τοπικές αφηγήσεις και οι προσωπικές αναμνήσεις εξακολουθούν να διατηρούνται και να μεταδίδονται.

Ο καλλιτέχνης επιδιώκει μέσω της έκθεσης να πυροδοτήσει έναν διάλογο ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, αναδεικνύοντας τη σημασία της τοπικής ιστορίας, της μνήμης και της ανθρώπινης εμπειρίας μέσα από την τέχνη. Παράλληλα, η δράση αυτή προτείνει μια βιωματική επανασύνδεση με τον τόπο και την κοινότητα, ενισχύοντας το αίσθημα του ανήκειν και της πολιτιστικής συνέχειας.

Τα εγκαίνια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν την 10η Αυγούστου στις 20:00, στη Σούγια, στον χώρο της LOTOS Open Art Gallery.

Με αφορμή την έκθεση, είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με τον ίδιο τον φωτογράφο Νίκο Μπασιά, ο οποίος μίλησε για τις πηγές έμπνευσης, τις δυσκολίες της ερευνητικής και φωτογραφικής διαδικασίας, αλλά και για τη βαθύτερη ανάγκη να κρατήσουμε ζωντανά τα σημεία της μνήμης.

ΕΡ.: Ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Πώς σου ήρθε αυτή η ιδέα; Ποια ήταν η αφορμή για να ξεκινήσεις αυτό το φωτογραφικό ταξίδι;

Νίκος Μπασιάς: Κοίτα, αρχικά η ιδέα γεννήθηκε από τα σχολεία. Πάντα με συγκινούσε η εικόνα της εγκατάλειψης και, επειδή ήμουν και ο ίδιος καθηγητής, υπήρχε μια πιο προσωπική σύνδεση. Έτσι ξεκίνησε – στην αρχή με συναισθηματικό κίνητρο, και στη συνέχεια εξελίχθηκε και γεωγραφικά.

Αργότερα, σκέφτηκα να ασχοληθώ και με τα καφενεία, γιατί θεώρησα πως μέσα από αυτά θα μπορούσα να δημιουργήσω μια πολιτιστική διαδρομή και να προσφέρω κάτι ουσιαστικό στον τόπο. Αυτός ήταν ο βασικός λόγος. Ήθελα να υπάρξει αλληλεπίδραση με τον κόσμο, κυρίως με τους ηλικιωμένους, να πάρουμε γνώση, να μιλήσουμε μαζί τους. Να δημιουργηθεί μια διαφορετική εμπειρία — όχι κάτι που βλέπεις σε μια γκαλερί, αλλά κάτι ζωντανό.

ΕΡ.: Από ποια χωριά ξεκίνησες; Υποθέτω από περιοχές κοντά στον τόπο σου.

Νίκος Μπασιάς: Ναι, οι πρώτοι “σταθμοί” για τις εκθέσεις ήταν ο Σκινές, μετά ο Πρασές, ο Σέμπρωνας.

ΕΡ.: Έχεις ταξιδέψει σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας για να καταγράψεις εγκαταλειμμένα σχολεία, σωστά;

Νίκος Μπασιάς: Ναι, βεβαίως. Έχω πάει σε όλη την Ελλάδα, ακόμα και στην Κύπρο και στη Σμύρνη. Ουσιαστικά, από τον βορρά μέχρι τον νότο — από το Ορμένιο στον Έβρο έως τη Γαύδο.

ΕΡ.: Τι έχεις παρατηρήσει σε αυτό το ταξίδι; Υπάρχουν περιοχές πιο ερειπωμένες από άλλες; Υποθέτω ότι τα χωριά σε όλη την Ελλάδα ερημώνουν, αλλά κάποιες περιοχές θα έχουν περισσότερη ζωή από άλλες. Σε κάποιες φωτογραφίες σου βλέπουμε σχολεία που είναι ερείπια, ενώ άλλα φαίνονται πιο πρόσφατα.

Νίκος Μπασιάς: Κοίτα, υπάρχουν σχολεία που τα έχω φωτογραφίσει και λειτουργούν ακόμα – είναι εξαιρετικά και ως κτίσματα. Υπάρχουν όμως και πολλά που είναι εντελώς ερειπωμένα. Μπορώ να σου πω ότι τα περισσότερα εγκαταλελειμμένα σχολεία τα έχω βρει εδώ στην Κρήτη. Εκεί κάπου δυσκολεύτηκα και στο πώς θα το παρουσιάσω…

ΕΡ.: Νομίζω πως σε κάποιες περιοχές αποτυπώνεται πιο έντονα η εικόνα της εγκατάλειψης. Έχεις επισκεφθεί και άλλους νομούς της Κρήτης;

Νίκος Μπασιάς: Ναι, έχω πάει και στο Ρέθυμνο και στο Ηράκλειο. Η κατάσταση είναι παρόμοια. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι δήμοι έχουν ανακατασκευάσει παλιά σχολεία για να τα αξιοποιήσουν πολιτιστικοί σύλλογοι. Όμως, δυστυχώς, δεν έχουν σεβαστεί πάντα τον χώρο και την ιστορία του — πολλές φορές έχουν αλλοιώσει την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους.

ΕΡ.: Είναι γνωστό ότι στα χωριά, τρία ήταν τα βασικά σημεία αναφοράς: το σχολείο, το καφενείο και η εκκλησία. Σήμερα, όμως, τα περισσότερα σχολεία έχουν κλείσει. Τι ευελπιστείς εσύ να πετύχεις με αυτό το έργο και από ποιο χωριό ξεκινάς;

Νίκος Μπασιάς: Ξεκινάω από τη Σούγια. Εκεί θα πραγματοποιηθεί η πρώτη μεγάλη εκδήλωση. Η δεύτερη θα γίνει στον Σκηνέ, ένα επίσης μεγάλο χωριό, μετά στον Σέμπρωνα και στη συνέχεια στον Πρασέ. Σε κάθε σημείο θα τοποθετηθούν φωτογραφίες και θα παραμείνουν έως το τέλος Αυγούστου — όπως και στη Σούγια. Όλες οι εκθέσεις θα ανοίξουν και θα κλείσουν ταυτόχρονα.

Αν και τα επίσημα εγκαίνια θα γίνουν στη Σούγια, δεν θέλω να παραμελήσω τα υπόλοιπα καφενεία. Θα αφιερώσω μια ξεχωριστή βραδιά σε καθένα από αυτά. Συγκεκριμένα, στις 18 Αυγούστου θα γίνουν τα εγκαίνια στον Σκινέ, όπου θα έχουμε και μια συζήτηση με τους ηλικιωμένους του χωριού. Πιστεύω πως αυτή η καταγραφή θα έχει πολύ ενδιαφέρον.

ΕΡ.: Μια τέτοια έκθεση δεν απευθύνεται μόνο στους κατοίκους των χωριών, αλλά και στους επισκέπτες. Πολλοί τουρίστες έχουν μια επιφανειακή εικόνα για την Κρήτη – βλέπουν μόνο τα θετικά και αντιμετωπίζουν το νησί με ελαφρότητα. Εδώ όμως, μέσω της φωτογραφίας, αναδεικνύεται το βάθος της ιστορίας πίσω από την ομορφιά. Ποια είναι η ανταπόκριση;

Νίκος Μπασιάς: Φυσικά γίνεται και για αυτούς. Ίσα-ίσα, γνωρίζω ότι θα κατέβουν και αρκετοί Αθηναίοι που επισκέπτονται τα χωριά αυτή την περίοδο. Και από άλλες χώρες θα έρθουν. Όταν διαφημιστεί σωστά, θα προσελκύσει και κόσμο από τα Χανιά.

ΕΡ.: Τα σχολεία είναι ο τόπος όπου χτίζεται το μέλλον. Εσύ, με τη σειρά σου, επιλέγεις τα καφενεία. Γιατί; Τι επιδιώκεις με αυτή την επιλογή;

Νίκος Μπασιάς: Κοιτάχτε, στην γκαλερί πάει ένας συγκεκριμένος τύπος ανθρώπων οι «εκπαιδευμένοι στην τέχνη», ενώ στα καφενεία πάνε όλοι. Εγώ δε θέλω να απευθυνθώ μόνο στον εκπαιδευμένο.

Δε με ενδιαφέρει να πάω στο καφενείο να μου πει κοίτα “τι ωραία σύνθεση που έχει κάνει”. Εγώ θέλω να δημιουργήσω συγκινήσεις, να δημιουργήσω συζητηση, να ενεργοποιήσω τη μνήμη.

Αυτό είναι πολύ πιο εύκολο να γίνει σε ένα καφενείο από το να γίνει σε μία γκαλερί που θα ξέρω πάνω κάτω ποιοι θα είναι. Στην γκαλερί θα είναι οι 100 που βλέπω κάθε φορά. Δεν είναι όμως αυτό το ζήτημα. Το θέμα είναι να υπάρξει διάχυση στον κόσμο.

ΕΡ.: Βεβαίως με αυτό το άνοιγμα, επειδή θα ανοίξει ένας διάλογος, μπορεί να δημιουργήσει και προϋποθέσεις για να ασκηθεί μία πίεση στις αρχές για να δείξουν ένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον για το ζήτημα γιατί και τώρα που μιλάμε πολλά χωριά που δεν επιβιώνουν από τον τουρισμό αντιμετωπίζουν πλέον πρόβλημα ύπαρξης.

Νίκος Μπασιάς: Σίγουρά, για αυτό έχω διαλέξω και φωτογραφίες που δεν έχω δείξει σε κανένα δήμαρχο…