Μια ομιλία γεμάτη στοιχεία αλλά και με αίτημα την απόδοση δικαιοσύνης πραγματοποίησε ο καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής και Κοινωνικής Ιστορίας Α.Π.Θ. κ. Γεώργιος Μαργαρίτης στην εκδήλωση για τα 75 χρόνια από το Ολοκαύτωμα της Καντάνου.
Διαβάστε την:
Στις 3 Ιουνίου 1941, σε μια κρίσιμη συγκυρία του Δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, καταστράφηκε, ισοπεδώθηκε η Κάνδανος. Καταστράφηκε για να μην ξανακατοικηθεί ποτέ, όπως ήθελαν οι ναζί κατακτητές της Ελλάδας και κυρίαρχοι της Ευρώπης ολόκληρης.
Δεν ήταν μια μοναδική περίπτωση για τα καταστροφικά μέτρα και τις διαστάσεις του παγκόσμιου πολέμου. Εκατοντάδες χιλιάδες πόλεις και χωρία έγιναν παρανάλωμα σε αυτόν τον πόλεμο των ογδόντα εκατομμυρίων ίσως νεκρών. Αλλά η καταστροφή ετούτης εδώ της μικρής πόλης είχε τη δική της ιδιαίτερη σημασία.
Το τελευταίο δεκαήμερο του Μαΐου 1941, στις παραμονές της υπέρτατης μάχης – του «φυλετικού» και «ολοκληρωτικού πολέμου καταστροφής», σύμφωνα με τη ναζιστική ορολογία – της εισβολής δηλαδή στο Σοβιετική Ένωση, οι πολιτικοί και στρατιωτικοί ιθύνοντες του Γ’ Ράιχ, σχεδίασαν σκηνοθετικά υπερφίαλες επιχειρήσεις που θα πιστοποιούσαν σε φίλους και εχθρούς την παντοδυναμία και τις απεριόριστες δυνατότητες του γερμανικού στρατού. Δύο στοιχεία κυρίως έπρεπε να αναδειχθούν από αυτές. Η χωρίς τελικά όρια τόλμη του επιτιθέμενου και η χωρίς δισταγμό περιφρόνηση του μέτρου και του θανάτου: των στρατιωτών του Ράιχ, και προπαντός, των εχθρών του – όσων θα αντιστέκονταν σε αυτό. Στα στρατιωτικά σχέδια για τις επόμενες φάσεις του πολέμου είχαν ήδη αποτυπωθεί οι προθέσεις για ρασιοναλιστική εξόντωση δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων – «υπανθρώπων» στην δημογραφική μηχανική του ναζισμού.
Στη δυτική πλευρά της Ευρώπης, η επιδρομή του θωρηκτού «Βίσμαρκ», έδινε το μέτρο του εντυπωσιασμού. Στην νοτιοανατολική γωνιά της ηπείρου, το σκηνοθετικά ζητούμενο θα το έδινε η από τον αέρα κατάληψη της Κρήτης. Ετούτη η επιχείρηση οργανώθηκε με τρόπο αλαζονικό, σχεδόν παράφρονα. Οι δυνάμεις εισβολής – αλεξιπτωτιστές και αερομεταφερόμενα στρατεύματα – πραγματοποίησαν την εξ’ ουρανού έφοδό τους απευθείας πάνω στα ισχυρά σημεία της αντίπαλης άμυνας, στις τρεις πόλεις, στα τρία αεροδρόμια του νησιού αλλά και στην ισχυρή ναυτική βάση στη Σούδα. Τα τεχνικά μέσα εκείνου του καιρού – μικρά για τα σημερινά μέτρα – μεταγωγικά αεροπλάνα και ρυμουλκούμενα ανεμόπτερα – καθιστούσαν την μεταφορά επισφαλή – πόσο μάλλον την έφοδο πάνω σε οργανωμένες αμυντικές θέσεις.
Η τόλμη του εισβολέα στηριζόταν πάνω στην προηγούμενη εμπειρία του. Ολόκληρη η Ευρώπη είχε κατακτηθεί από τις στρατιές του Ράιχ χωρίς πουθενά να υπάρξει αντίσταση που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αποφασιστική. Οι πολιτικές και κοινωνικές προτάσεις του ναζισμού είχαν – από τα προπολεμικά χρόνια – γοητεύσει μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής άρχουσας τάξης, γεγονός που μεταφράστηκε σε αμηχανία και παραίτηση όταν ο εχθρός έφτασε στα σύνορα της κάθε χώρας. Ένα τέτοιο σκηνικό πίστευαν οι Γερμανοί επιτελείς ότι θα επαναλαμβανόταν και στην Κρήτη. Σε τελευταία ανάλυση τα Βαλκάνια μόλις είχαν κατακτηθεί με ασήμαντο κόστος: λιγότεροι από χίλιοι Γερμανοί στρατιώτες έχασαν τη ζωή τους στη σύντομη αυτή εκστρατεία. Ούτε η Βρετανία, ούτε η ήδη χωρίς ουσιαστικά εξουσία ελληνική βασιλική κυβέρνηση – όπως εκτιμούσαν στο Βερολίνο – θα άλλαζαν ετούτον τον κανόνα. Τον άλλαξε όμως ο λαός της Κρήτης.
Ήταν ένας «απρόσμενος παράγοντας». Ο λαός της Κρήτης βρέθηκε απορφανισμένος, καθώς τα παιδιά του – η Μεραρχία Κρήτης – αφέθηκε στο μέτωπο τη Αλβανίας και στις απέναντι ακτές, και άοπλος – είχε φροντίσει γι’ αυτό η δικτατορία των Γεωργίου και Μεταξά. Στρατεύθηκε όμως μαζικά, ξεσηκώθηκε, μόλις αγγέλθηκε η εισβολή. Αμήχανοι ως τότε, όπως και οι ηγεσίες τους, και φοβισμένοι οι άλλοι λαοί της Ευρώπης έφευγαν ή κρύβονταν περίτρομοι μόλις εμφανίζονταν οι μηχανές του ναζισμού. Εδώ στην Κρήτη πήραν τον αντίθετο δρόμο. Με μόνη «διαταγή επιστράτευσης» τις καμπάνες των εκκλησιών που τους καλούσαν, με μόνο εφόδιο το παλιό ή αυτοσχέδιο όπλο τους, ξεκίνησαν ομάδες-ομάδες – ίσως 600 να καταμετρήθηκαν – από χωριά και συνοικίες, ένοπλοι και άοπλοι, για να συναντήσουν, για να αντιμετωπίσουν τον εισβολέα. Σε πολλές περιπτώσεις περπάτησαν ώρες ατελείωτες για να φτάσουν στη μάχη. Από τα χωριά του Σελίνου ξεκίνησαν για τον κάμπο των Χανίων. Πλήθη ανθρώπων έκριναν ότι αυτοί θα αποφάσιζαν για την ελευθερία τους, για την πατρίδα τους, για τη ζωή τους την ίδια.
Με δίκρανα, κατσούνες, γκράδες πολέμησαν σκληρά στο πλευρό ετερόκλιτων συμμάχων από μακρινά μέρη – ανάμεσά τους Μαορί από τα βουνά της Νέας Ζηλανδίας. Πολέμησαν στο πλευρό των λίγων εξίσου άοπλων Ελλήνων στρατιωτών και Χωροφυλάκων οι οποίοι – στην εγκατάλειψη που γεννούσε το πολιτικό κενό – κατάλαβαν ότι μόνο στον λαό του νησιού μπορούσαν να στηριχθούν. Μόνο στο πλευρό του άξιζε να πολεμήσουν.
Για τον τρόπο που πολέμησαν οι απλοί χωρικοί της Κρήτης έχει πολλά να πει η ειδική ιστορία αυτού εδώ του τόπου. Δύο φορές αναχαιτίστηκαν, στα Φλώρια στις 23 Μαΐου, στο φαράγγι της Κανδάνου στις 24 και 25, οι επιθετικές αιχμές των εισβολέων – εκλεκτά τμήματα αλεξιπτωτιστών και ορεινών μονάδων. Οι αλλαζόνες εισβολείς ταπεινώθηκαν και πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος – σήμερα ακόμα εξορκίζουν τη ντροπή τους με το μνημείο για τους νεκρούς τους στα Φλώρια.
Μόλις πάτησαν τελικά ετούτη τη γη, οι κατακτητές, το πρώτο που σκέφτηκαν ήταν η εκδίκηση. Το πρώτο τους όπλο ήταν η συκοφάντηση: διακήρυξαν ότι συνάντησαν λαό βαρβάρων, καννίβαλους που έκοβαν μύτες και αυτιά. Ετούτες τις ιστορίες τις αναπαρήγαγαν με ζήλο οι τότε δωσίλογοι που έβλεπαν απελπισμένοι να καταρρέει ηθικά το νεόκοπο πολιτικό τους δημιούργημα: η Ελληνική Πολιτεία μέρος – φιλοδοξούσαν – της ναζιστικής Νέας Ευρώπης. Τις αναπαράγουν και σήμερα οι απολογητές του ναζισμού μη μπορώντας να συγχωρέσουν την αποκοτιά του λαού, των απλών ανθρώπων, – την πρωτοβουλία τους ν’ αντισταθούν στον εισβολέα.
Κατόπιν ήρθε η ώρα της τιμωρίας. Δασκαλεμένοι με τις θεωρίες του «φυλετικού πολέμου» οι ναζί στρατιώτες πολύ εύκολα μετατράπηκαν σε δήμιους. Την πρώτη κιόλας ημέρα της μάχης άρχισαν οι ομαδικές εκτελέσεις αμάχων, όποιου βρέθηκε σε λάθος μέρος τη λάθος στιγμή. Κατόπιν η σφαγή μεθοδεύτηκε και οργανώθηκε. Περίπου δύο χιλιάδες εκτελεσμένοι – άμαχοι – ό,τι κι αν σημαίνει η λέξη αυτή στον αστερισμό του ολοκληρωτικού ναζιστικού πολέμου, σε τρεις δόσεις, έτσι ώστε να προλάβουν να συμμετάσχουν στη σφαγή όλα τα όπλα του γερμανικού στρατού, ως τον Σεπτέμβριο του 1941, ήταν ο πρώτος βαρύς φόρος αίματος του λαού της Κρήτης.
Και τότε, στις 3 Ιουνίου, ισοπεδώθηκε η Κάνδανος, για να μη κατοικηθεί ποτέ πιά, όπως ήθελαν οι επιγραφές με τις οποίες κόσμησαν οι Γερμανοί κατακτητές το κατόρθωμά τους. Δεν το είχε σκεφτεί κανείς κατακτητής – τιμωρός ως τότε να παινευθεί για το έγκλημά του – δεν υπήρξε παρόμοιο «μνημείο του τιμωρού» στη Γκουέρνικα, ούτε στην τραγική Βαρσοβία, ούτε στη Χιροσίμα. Ποτέ πριν και μετά την Κάνδανο δεν αισθάνθηκε κανείς στρατός περήφανος για το έργο του να καταστρέψει μια πόλη.
Σήμερα, περισσότερα από εβδομήντα χρόνια μετά, σε πείσμα των ναζί η Κάνδανος ξαναχτίστηκε και υπάρχει. Δικαιοσύνη όμως δεν απονεμήθηκε. Ετούτος το τόπος καταστροφής και μαρτυρίου, όπως και τόσοι άλλοι στη χώρα μας, δεν έχουν βρει το δίκιο που τους οφείλεται. Η Γερμανία, μέσα στα σπλάχνα της οποία θέριεψε το ναζιστικό έγκλημα και αιματοκύλισε τον κόσμο, δεν έχει αποδεχθεί τις ευθύνες που της αναλογούν, δεν έχει έμπρακτα αναλάβει τις υποχρεώσεις της ως προς το έγκλημα που διέπραξε ο στρατός της.
Δεν ήταν – εκτός ελέγχου – ναζιστικές συμμορίες οι δυνάμεις που κατέστρεψαν την Κάνδανο. Τακτικός στρατός ήταν – επίλεκτες μονάδες – εμποτισμένες με το δηλητήριο του ναζισμού αλλά, παρόλα αυτά, κάτω από την ευθύνη της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας του γερμανικού κράτους. Η Ελλάδα προφανώς δεν μπορεί να πει ότι αθετεί την τάδε ή την δείνα διεθνή υποχρέωση επειδή αυτή συνομολογήθηκε από την δικτατορία των συνταγματαρχών ή από εκείνη του Μεταξά – Γεωργίου. Ποιος δίνει το δικαίωμα στη Γερμανία να αθετήσει τις δικές της υποχρεώσεις με δικαιολογία ότι το τότε καθεστώς ήταν άλλο; Να αρνείται τις υποχρεώσεις της ακόμα και στις πιο διαφανείς περιπτώσεις όπως εκείνη των υποχρεωτικών «προκαταβολών» των εξόδων κατοχής του 1941-44, το γνωστό «κατοχικό δάνειο»;
Δεν είναι θέμα «συγγνώμης» η δικαιοσύνη. Ούτε αίτημα «συμφιλίωσης» μέσα από τη λήθη, από τον μηδενισμό της ιστορίας. Η ιστορία του δικού μας λαού εξάλλου είναι πολύ μεγάλη – δεν μπορεί να μηδενιστεί. Ζήτημα αποκατάστασης αμοιβαίου σεβασμού και ουσιαστικής ισότητας είναι. Πολύ σημαντικά πράγματα σε μια Ενωμένη Ευρώπη που – όπως ισχυρίζεται στα καταστατικά της έγγραφα – είναι ένωση «ισότιμών εταίρων». Αφού το λέει στα χαρτιά, ας το αποδείξει στην πραγματικότητα: αρχίζοντας από την Κάνδανο, το Δίστομο, τα Καλάβρυτα, το Οραντούρ, τα χωριά της Σερβίας, της Ρωσίας, της Ουκρανίας.
Δεν ζητούμε τη συγγνώμη κανενός. Δεν συμψηφίζουμε το δίκιο του κατακτητή και του δημίου με το αντίστοιχο των υπερασπιστών της λευτεριάς μας. Την έμπρακτη ζητούμε αναγνώριση οφειλών και αποζημιώσεων. Όπως συνηθίζεται στον «πολιτισμένο κόσμο» τμήμα του οποίου διακηρύσσουμε πως είμαστε και εμείς οι Έλληνες και οι Γερμανοί.
