Ρεπορτάζ: Έλλη Ζώτου
- Το φακέλωμα συνεχιζόταν και μετά τη δικτατορία. Στο στόχαστρο των χαφιέδων και ο Νίκος Καζαντζάκης
Τι μπορεί κανείς να βρει στα υπόγεια του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη; Τον φάκελο φρονημάτων του Νίκου Καζαντζάκη! Ναι, καλά διαβάσατε. “Ο συγγραφέας του Χριστού ξανασταυρώνεται”, των “Αδελφοφάδων”, του “Τελευταίου Πειρασμού” και του “Καπετάν Μιχάλη”, ο οποίος πέθανε το 1957 στη Γαλλία, είχε…”φάκελο”, όπως αποκαλύπτει στην “Αυγή” της Κυριακής καλά πληροφορημένη πηγή. Και ο φάκελος αυτός βρίσκεται μεταξύ των μόλις 2.110 φακέλων φρονημάτων που σώθηκαν από την υψικάμινο του Αυγούστου του 1989, όταν, στο όνομα της εθνικής συμφιλίωσης, προτιμήθηκε η λήθη και η φωτιά.
Και ήταν τόση η σπουδή για λήθη, που παρέμενε άγνωστο μέχρι και πριν από 14 ημέρες πόσοι τελικά ήταν οι διασωθέντες φάκελοι ή πού βρίσκονταν. Ο ακριβής αριθμός αποκαλύφθηκε από τον αναπληρωτή υπουργό Προστασίας του Πολίτη Νίκο Τόσκα, όταν έγινε γνωστή η Κοινή Υπουργική Απόφαση που “άνοιγε” τους φακέλους. Έτσι, ακυρώθηκε η απόφαση της κυβέρνησης Καραμανλή το 2009 να παραταθεί κατά 20χρόνια η φύλαξή τους μακριά από την ακαδημαϊκή έρευνα. Και κάπως έτσι οι φάκελοι βρέθηκαν στα υπόγεια του κτηρίου της Κατεχάκη, έπειτα μάλιστα από αναζήτηση, όπως μαθαίνουμε, καθώς οι “αρχικές πληροφορίες” δεν ήταν ακριβείς ως προς την τοποθεσία φύλαξης.
Οι φάκελοι δεν σταμάτησαν το 1974
Και η σπουδή αυτή δικαιολογείται αν αναλογιστεί κανείς ότι με μια ματιά σε φάκελο γνωστού πολιτικού της Αριστεράς, που δεν ζει πια, μπορεί να βρει κανείς αποκόμματα από εφημερίδες του 1981! Αυτό αποκαλύπτει καλά πληροφορημένη πηγή στην “Α”, προσθέτοντας ότι εκτός από αποκόμματα εφημερίδων, υπάρχουν και έγγραφα με τα οποία ενημερώνεται η Αστυνομία για συναντήσεις και συνομιλία γνωστών στελεχών ακόμα και μέσα σε γραφεία κόμματος, τον Απρίλιο του 1976, δηλαδή δύο χρόνια μετά από την πτώση της χούντας. Χρονιά κατά την οποία υποτίθεται -σύμφωνα τουλάχιστον με την μέχρι στιγμής κυρίαρχη αφήγηση- ότι οι φάκελοι δεν ενημερώνονταν.
Υπενθυμίζουμε ότι οι φάκελοι ατομικών φρονημάτων ξεκίνησαν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα και γνώρισαν άνθηση μεταπολεμικά, ενώ επίσημος… θεσμός έγιναν από το 1947.
Άφαντοι οι χαφιέδες από τους φακέλους
Ακόμα μία παγκόσμια πρωτοτυπία που έχουν αυτοί οι επιζώντες φάκελοι είναι ότι δεν περιέχουν ονόματα καταδοτών, των γνωστών “χαφιέδων”, σύμφωνα με την ίδια πηγή. Ωστόσο, από τους φακέλους δεν λείπουν έγγραφα που δείχνουν το πόσο μπορούσε να επεκταθεί η “έρευνα”, όχι μόνο για τον ίδιο τον κάτοχο ή όσους συναντούσε τακτικά αλλά και για συγγενείς ανθρώπων που συναντούσε. Ενδεικτική είναι η περίπτωση, όπως μας διηγούνται, που σε έγγραφο αναφέρεται η οικονομική κατάσταση μιας κάποιας συννυφάδας που συναντούσε ο κάτοχος του φακέλου φρονημάτων. Συγκεκριμένα, ο συγγραφέας της εν λόγω αναφοράς έφτανε να διευκρινίζει ότι ως ανύπαντρη κόρη συντηρείται ακόμα από τον πατέρα της, ωστόσο υπάρχουν ενδείξεις ότι βγάζει και χαρτζιλίκι μόνη της.
Σε αρκετά έγγραφα, σύμφωνα με την πηγή, εμφανίζεται αναφορά στο τμήμα Αλλοδαπών της εποχής, γεγονός που υποδεικνύει ότι βρισκόταν σε συνεχή εγρήγορση για τις κινήσεις του κατόχου του φακέλου, δεδομένου μάλιστα πως μια έξοδος από τη χώρα για κάποιον με “φάκελο” δεν ήταν το ευκολότερο πράγμα εκείνη την εποχή.
Δεξιοί, αριστεροί, δικτάτορες και παπάδες στους φακέλους
Οι ίδιες πηγές σημειώνουν ότι, εκτός από τον φάκελο του Νίκου Καζατζάκη, στους διασωθέντες φακέλους σώζονται κι εκείνοι στρατιωτικών, δικαστών, καλλιτεχνών, δημοσιογράφων ακόμα και μελών του κλήρου. Ενδεικτικά, μας αναφέρει πως υπάρχουν οι φάκελοι όλης της κεντρικής επιτροπής του ΚΚΕ – υποθέτουμε όλης της περιόδου 1945-1974. Κατά τις ίδιες πηγές, τις φλόγες γλίτωσαν οι φάκελοι του Νίκου Ζαχαριάδη, του Χαρίλαου Φλωράκη, του Μανώλη Γλέζου, του Νίκου Πλουμπίδη, του Αντώνη Αμπατιέλλου (αντιστασιακού, συνδικαλιστή ναυτεργάτη και βουλευτή του ΚΚΕ στη Μεταπολίτευση), του Νίκου Μπελογιάννη και του Νίκου Καλούμενου, που εκτελέστηκε μαζί με τον Νίκο Μπελογιάννη και στου οποίου το σπίτι στην Καλλιθέα είχε διαμορφωθεί η κρύπτη για τον ασύρματο του ΚΚΕ, καθώς επίσης και του Ευάγγελου Γιαννόπουλου, υπουργού και βουλευτή του ΠΑΣΟΚ, διοικητή τάγματος του ΕΛΑΣ στην Κατοχή και ενός από τους δικηγόρους που προκάλεσαν τη δίκη των ηγετών της χούντας των συνταγματαρχών. Ένας από τους λίγους διασωθέντες φακέλους προ του 1945, εάν δεν είναι ο μοναδικός -δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε- είναι και ο φάκελος του Άρη Βελουχιώτη ή αλλιώς Θανάση Κλάρα.
Υπάρχει ακόμα ο φάκελος του Ηλία Τσιριμώκου, βουλευτή της ΕΔΑ που μετά τα Ιουλιανά και την αποστασία έγινε πρωθυπουργός για λίγες ημέρες. Στην Κατοχή είχε αντιστασιακή δράση και ίδρυσε μαζί με τον Αλέξανδρο Σβώλο την Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας, υπήρξε μέλος της κεντρικής επιτροπής του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ, ενώ το 1943, εκπροσωπώντας το ΕΑΜ, έλαβε μέρος στις διαπραγματεύσεις με την εξόριστη κυβέρνηση Τσουδερού στο Κάιρο. Το 1944 ανέλαβε υπουργός Εθνικής Οικονομίας στη κυβέρνηση Εθνικής Ένωσης και Απελευθέρωσης του Γ. Παπανδρέου (τις περιόδους 2 Σεπτεμβρίου μέχρι 18 Οκτωβρίου και από 23 Οκτωβρίου μέχρι 2 Δεκεμβρίου του 1944) και εγκατέλειψε το ΕΑΜ μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας.
Στη λίστα των 2.110 φακέλων φρονημάτων περιλαμβάνονται, κατά τις ίδιες πληροφορίες, όχι μόνο στελέχη της Αριστεράς αλλά και της Δεξιάς, όπως ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο Ξενοφών Ζολώτας και φτάνουν και στους πρωτεργάτες της χούντας Γεώργιο Παπαδόπουλο και Νίκο Μακαρέζο, στον διορισμένο πρωθυπουργό από τη χούντα του Ιωαννίδη Αδαμάντιο Ανδρουτσόπουλο, τον ναύαρχο Κωνσταντίνο Εγκολφόπουλο και υπουργό στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας μετά την πτώση της χούντας αλλά και στον κληρικό που κυνήγησε η σούντα για την δράση του, τον παπα – Γεώργιο Πυρουνάκη.
Ερωτήσεις, κρυμμένοι ακόμα φάκελοι (;) και σκέψεις για Μουσείο Αστυνομίας
Οι φάκελοι όμως ποιων σώθηκαν τελικά; Ήταν όντως οι 40 ανά νομό που όριζε η απόφαση του 1989; Και πώς επιλέχθηκαν αυτοί οι 40; Είναι ολόκληροι αυτοί οι φάκελοι; Ή μήπως έχουν “αποψιλωθεί” από ό,τι μπορούσε να φαντάζει απειλή για τη συμφιλίωση ή για συγκεκριμένους ανθρώπους;
Στο μόνο ερώτημα που ίσως μπορέσουμε με σιγουριά να μάθουμε την απάντηση είναι το πρώτο, όταν οι ίδιοι οι κάτοχοι των φακέλων -όσοι είναι εν ζωή- ή οι συγγενείς τους και η ακαδημαϊκή κοινότητα αντικρίσουν ό,τι βρέθηκε στα υπόγεια της Κατεχάκη. Όπως μαθαίνουμε, ακόμα ούτε η πολιτική ηγεσία της Κατεχάκη δεν γνωρίζει εάν και τι ακριβώς μπορεί να υπάρχει και στις περιφερειακές αστυνομικές διευθύνσεις στην επαρχία, στα αρχεία τους ή, καλύτερα, στα υπόγειά τους.
Πρώτο μέλημα του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη είναι η σύσταση του μηχανισμού που θα επιτρέψει την πρόσβαση στους φακέλους φρονημάτων ώστε να μη θίγονται τα προσωπικά δεδομένα των κατόχων των φακέλων, όταν σε λίγες ημέρες τεθεί σε ισχύ η σχετική ΚΥΑ. Οι σκέψεις που υπάρχουν στο υπουργείο είναι η σύσταση μιας Διεύθυνσης Ιστορίας κατά τα πρότυπα της αντίστοιχης του Στρατού και μια αναβαθμισμένη Υπηρεσία Αρχείων που θα δεχθεί τόσο τους φακέλους φρονημάτων, όσο και τα αρχεία της ΕΛ.ΑΣ., αυτά που έχουν βρεθεί ήδη αλλά και αυτά που ίσως βρεθούν σε δεύτερο χρόνο σε αστυνομικές διευθύνσεις της επαρχίας. Σε δεύτερη φάση εξετάζουν και την πιθανότητα ίδρυσης Μουσείου Αστυνομίας.