Του Σπύρου Δαράκη *
Πρώτη του Μάη! Μια μέρα κόκκινη, μια μέρα ελπίδας, μια μέρα για την περηφάνια της τάξης μας, για τους αγώνες της, για τους νεκρούς της. Το Σικάγο, η Θεσσαλονίκη, η Καισαριανή ενώνονται με το ίδιο κατακόκκινο νήμα.
138 χρόνια από τον απεργιακό αγώνα των εργατών του Σικάγο για «8 ώρες εργασία – 8 ώρες ανάπαυση – 8 ώρες για ό,τι θέλουμε», είναι πολλές οι «Πρωτομαγιές» και οι «Μάηδες» που σημάδεψαν την Ιστορία του εργατικού κινήματος στη χώρα μας και σε όλο τον κόσμο. Παρακάτω καταγράφουμε ορισμένες από αυτές τις στιγμές…
1886 – Σικάγο
«Θέλουμε να τ’ αλλάξουμε τα πράγματα
Βαρεθήκαμε να μοχθούμε από τα χαράματα
Ίσα – ίσα μόνο για να ζούμε
Και να μην έχουμε μια ώρα να σκεφτούμε»
Οι παραπάνω στίχοι που τραγουδούσαν οι Αμερικανοί εργάτες («Τραγούδι του Οκταώρου») αποδίδει γλαφυρά το περιεχόμενο του αγώνα για το 8ωρο, που είχε ως αφετηρία την απόφαση που πήρε το Συνέδριο της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Εργασίας το 1884. Τότε αποφασίστηκε ομόφωνα να γίνει εργατική συγκέντρωση την 1η Μάη 1886 για την καθιέρωση του οκταώρου.
Η εργατική τάξη των ΗΠΑ έκανε πράξη την απόφαση αυτή. Περίπου 340.000 εργάτες κατέβηκαν στους δρόμους, 190.000 ήταν αυτοί που απέργησαν. Στο Σικάγο οι απεργοί ήταν 80.000:
«Η διαδήλωση άρχιζε, οι χιλιάδες ξεκινούσαν την πορεία και ο καθένας ένιωθε μέσα του τη δύναμη, την τεράστια δύναμη της αλληλεγγύης. Τα παιδιά συχνά έφευγαν από τους γονείς κι έτρεχαν μπροστά. Όλοι γελούσαν με μια αλλόκοτη αγαλλίαση, συνέχεια κοιτούσαν πίσω, το συμπαγή όγκο που βάδιζε, και ήταν σαν να έβλεπαν το σύμβολο της δύναμης των ενωμένων εργατών»1.
Στις 3 Μάη η αστυνομία πυροβόλησε εναντίον εργατών που διαδήλωναν – κατά των απεργοσπαστών – έξω από το εργοστάσιο θεριστικών μηχανών «Μακ Κόρμικ». Ένας διαδηλωτής σκοτώθηκε επιτόπου και άλλοι τρεις υπέκυψαν στα τραύματά τους αργότερα, ενώ πολλοί τραυματίστηκαν.
Την επόμενη μέρα έγινε διαδήλωση διαμαρτυρίας στην πλατεία Χεϊμάρκετ. Κάποια στιγμή, λίγο μετά την εμφάνιση της αστυνομίας, ακούστηκε μια τρομερή έκρηξη, καθώς κάποιος είχε ρίξει μια βόμβα:
«Ακολούθησε φοβερή σύγχυση. Η αστυνομία πυροβολούσε άγρια προς όλες τις κατευθύνσεις, άνθρωποι έπεφταν στη γη, πολλοί είχαν τραυματιστεί, άλλοι έτρεχαν, βογκούσαν καθώς τους ποδοπατούσαν ή τους χτυπούσαν με τα κλομπς οι μανιασμένοι αστυνομικοί, ένας από τους οποίους είχε σκοτωθεί και 7 ήταν βαριά τραυματισμένοι»2.
Η καταστολή συνεχίστηκε με εκατοντάδες συλλήψεις, επιδρομές σε γραφεία συνδικάτων, εφόδους σε σπίτια κ.ά. Κορύφωση της επίθεσης στην εργατική τάξη ήταν η εκτέλεση των συνδικαλιστών Αλμπερτ Πάρσονς, Τζρτζ Ενγκελ, Ογκαστ Σπάις και Αντολφ Φίσερ.
Ο σκληρός και αιματηρός αγώνας απέδωσε καρπούς: Υπολογίζεται ότι 185.000 εργάτες που απέργησαν για το οκτάωρο κέρδισαν το αίτημα αυτό την 1η του Μάη και τις επόμενες μέρες. Επίσης, για τουλάχιστον 200.000 εργάτες μειώθηκε ο χρόνος εργασίας τους από 12 σε 10 ή 9 ώρες τη μέρα3.
1924 – Αθήνα
«Υπερήφανοι για τον αγώνα μας,
ας δείξουμε την οργανωμένη δύναμή μας»4
Η Πρωτομαγιά στην Ελλάδα γιορτάστηκε για πρώτη φορά το 1891, από τον Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο του Σταύρου Καλλέργη. Το 1894 η Πρωτομαγιά γιορτάστηκε από όλες τις τάσεις των σοσιαλιστών μαζί, με τους συγκεντρωμένους εργάτες να φτάνουν ίσως και τους 1.000, ενώ ανάμεσά τους ήταν πολλές γυναίκες. Τα δύο πρώτα αιτήματα του ψηφίσματος της συγκέντρωσης ήταν:
«α. Την Κυριακήν να κλείωνται τα καταστήματα καθ’ όλην την ημέραν και οι εργάται ν’ αναπαύωνται.
β. Οι εργάται να εργάζωνται επί 8 ώρας την ημέραν και ν’ απαγορευθή η εργασία εις τους ανηλίκους»5.
Η πρώτη όμως Πρωτομαγιά στην Ελλάδα που βάφτηκε στο αίμα ήταν αυτή του 1924. Η συγκέντρωση στην Αθήνα πραγματοποιήθηκε μπροστά στο Εργατικό Κέντρο και δέχτηκε την άγρια καταστολή της κυβέρνησης Παπαναστασίου. Η επίθεση ξεκίνησε με υδραντλίες και ακολούθησαν πυροβολισμοί. Ο 24χρόνος εργάτης Σωτήρης Παρασκευαΐδης, μέλος της ΟΚΝΕ, έπεσε νεκρός, ενώ άλλοι 12 εργάτες τραυματίστηκαν. Η αστική καταστολή διέλυσε απότομα τις όποιες ψευδαισθήσεις είχαν αναπτυχθεί στους κόλπους της εργατικής τάξης αναφορικά με τη «δημοκρατική κυβέρνηση». Έγραψε χαρακτηριστικά ο «Ριζοσπάστης» την επόμενη χρονιά:
«Μήπως με την αλλαγή του πολιτεύματος άλλαξε και η κοινωνία; Μήπως έλειψαν οι εκμεταλλευτές και οι τύραννοι; Κάθε άλλο. Η περυσινή πρωτομαγιά απέδειξε πως και οι Δημοκράτες τουφεκάνε τους εργάτες, πως και κάτω από την αστική Δημοκρατία οι αντλίες ρίχνουνε νερό επάνω τους και τα πολυβόλα σκορπάνε το θάνατο στους κολασμένους της γης…»6.
1936 – Θεσσαλονίκη
«Εμείς ταγίζουμε τη ζωή στο χέρι: περιστέρι,
κ’ εμείς ούτ’ ένα ψίχουλο δεν έχουμε στο χέρι.
Εμείς κρατάμε όλη τη γης μες στ’ αργασμένα μπράτσα
και σκιάχτρα στέκουνται οι Θεοί κι αφέντη έχουνε φάτσα»7.
Στις 29 Απρίλη 1936, οι καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης, του Βόλου, της Ξάνθης, της Δράμας και της Καβάλας κατέβηκαν σε απεργία διαρκείας, ζητώντας την εφαρμογή της Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας. Στις 2 του Μάη, η απεργία είχε επεκταθεί ήδη σε όλη την Ελλάδα. Στις 8 Μάη η Χωροφυλακή, με τη συνδρομή των φασιστών της ΕΕΕ, επιτέθηκε σε εργατική συγκέντρωση στη Θεσσαλονίκη, συνέλαβε περίπου 100 και τραυμάτισε 70 απεργούς. Την επόμενη μέρα, τα τρία Εργατικά Κέντρα της Θεσσαλονίκης προκήρυξαν 24ωρη απεργία:
«Ξημερώνοντας η 9η του Μάη παρουσίαζε όψη πολιορκημένης πολιτείας. Περίπολοι στρατού και χωροφυλακής, αντλίες και θωρακισμένα αυτοκίνητα ανεβοκατέβαιναν στους δρόμους»8.
Παρά την τρομοκρατία, οι απεργοί είναι χιλιάδες. Η χωροφυλακή επιτέθηκε με δολοφονική διάθεση, χτυπούσε στο ψαχνό τους άοπλους διαδηλωτές. Σφαγή. Με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία οι νεκροί ήταν 17 και περίπου 280 οι τραυματίες9.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας, ακολούθησε νέα μεγάλη διαδήλωση. Οι χωροφύλακες κλείστηκαν στα αστυνομικά τμήματα και η κυβέρνηση Μεταξά έστειλε στη Θεσσαλονίκη ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις.
Στις 10 Μάη έγινε η κηδεία των θυμάτων, που πήρε χαρακτήρα λαϊκού ξεσηκωμού, στον οποίο σημαντικός ήταν ο ρόλος της ΚΟ Θεσσαλονίκης του ΚΚΕ. Στην πορεία προς το νεκροταφείο, το λαϊκό πλήθος ενώθηκε με στρατιώτες και αξιωματικούς. Οι συγκεντρωμένοι έφτασαν τους 150.000.
Στις 11 Μάη κηρύχθηκαν απεργίες και σε άλλες πόλεις, ενώ την ίδια μέρα υπογράφτηκε συμφωνία για τα οικονομικά αιτήματα των καπνεργατών, η οποία τελικά δεν τηρήθηκε από τους καπνέμπορους10. Ακολούθησε στις 13 Μάη πανελλαδική απεργία.
Ο ηρωικός αγώνας του Μάη του 1936 στη Θεσσαλονίκη αποτελεί μια από τις πιο λαμπρές σελίδες στην Ιστορία του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα, παρακαταθήκη στην ανάπτυξη ιστορικών δεσμών του ΚΚΕ με την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα11.
Συγκλονισμένος από τα γεγονότα ο Ρίτσος γράφει τον «επιτάφιο»
Ο «Επιτάφιος», πανθομολογουμένως, αποτελεί ιερό κειμήλιο της Νεοελληνικής Ποίησης, το ποιητικό μέγεθος του οποίου έχουν αποτιμήσει πολλοί μελετητές της λογοτεχνίας μας. Ο «Επιτάφιος» όμως, αποτελεί και κειμήλιο της πολιτικής Ιστορίας μας.
Και στις 9 του Μάη (Σάββατο ήταν) η Χωροφυλακή χτυπά τον άοπλο λαό. Πρώτος νεκρός ο κομμουνιστής αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης. Σύντροφοί του, ξηλώνουν μια πόρτα και μεταφέρουν πάνω της το νεκρό κορμί του. Ένα τανκ τους σταματά. Νεκροί άλλοι οχτώ εργάτες και μια εργάτρια. Εκατοντάδες οι τραυματίες. Η μάνα του Τάσου Τούση, μέσα στο χαλασμό, ψάχνει τις εργάτριες κόρες της. Ξάφνου, μπρος της, ο σκοτωμένος γιος της. Σωριάζεται. Σπαράζει. Θρηνεί το γλυκύ της έαρ, το γλυκύτατό της τέκνο. Ένας φωτογράφος αποτυπώνει την εικόνα.
Κυριακή, 10 του Μάη, ο «Ριζοσπάστης» δημοσιεύει τη φωτογραφία της θρηνούσας μάνας στην πρώτη του σελίδα, κάτω από εκτενέστατο ρεπορτάζ με τίτλο «Η χτεσινή άγρια σφαγή του λαού της Θεσσαλονίκης» και σε μέσα σελίδα.
Ο Γιάννης Ρίτσος -μέλος του ΚΚΕ και από το 1934 συνεργάτης του «Ρ», όπου πρωτοδημοσίευσε ποιήματά του («Γράμματα για το μέτωπο», «Γράμματα από το μέτωπο»), με το ψευδώνυμο I. Σοστίρ (πρόκειται για αντιστροφή του ονόματός του)- συγκλονίζεται διαβάζοντας το ρεπορτάζ του «Ρ» και βλέποντας τη φωτογραφία της μάνας. Ο βασανισμένος από τη φυματίωση Ρίτσος, κλείνεται στη σοφίτα του, στην οδό Μεθώνης 30, και μένοντας άυπνος σχεδόν δυο μερόνυχτα και κάνοντας συνεχώς αιμοπτύσεις, γράφει τον «Επιτάφιο». Δεκατέσσερα θρηνητικά ποιήματα.
Η έκδοση του «Επιταφίου» από το «στις 9 Ιούνη», κυκλοφόρησε σε 10.000 αντίτυπα, αριθμός ρεκόρ για τα εκδοτικά δεδομένα της εποχής.
Η δεύτερη έκδοση του «Ρ» ματαιώνεται, με την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά την 4η Αυγούστου. Τα «κοράκια» της συντάσσουν πάραυτα τον πρώτο κατάλογο απαγορευμένων βιβλίων, κατάσχουν τα τελευταία 250 αντίτυπα της πρώτης έκδοσης του «Επιταφίου» από το «Λαϊκό Βιβλιοπωλείο» και τα καίνε δημόσια. Τα ρίχνουν στην πυρά, μπροστά στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, μαζί με βιβλία του Μαρξ, του Μαξίμ Γκόρκι, του Ανατόλ Φρανς.
Είναι προφανές ότι η πλειοψηφία των 9.750 αντιτύπων του «Επιταφίου» που πρόλαβαν να πουληθούν πριν επιβληθεί η μεταξική δικτατορία, είχαν την «τύχη» των διωκόμενων κατόχων τους (η δεύτερη έκδοσή του έγινε το 1956 από τον «Κέδρο» και συμπεριέλαβε τα 14 ποιήματα της πρώτης έκδοσης και τα άλλα 6 που θα περιλάμβανε η δεύτερη έκδοση του «Ρ» «Ο ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ». Αποτελεί φόρο τιμής στην «Ποίηση» των αγώνων και θυσιών του λαού. Φόρο τιμής και στην αθάνατη ποίηση του Γιάννη Ρίτσου.
1944 – Καισαριανή
«Καλύτερα να πεθαίνει κανείς στον αγώνα για τη λευτεριά
παρά να ζει σκλάβος»12
Στις 28 Απρίλη 1944 εκδόθηκε ανακοίνωση του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή Ελλάδας, σύμφωνα με την οποία:
«Την 27.4.44 κομμουνιστική συμμορία παρά τους Μολάους, κατόπιν μιας εξ ενέδρας επιθέσεως, εδολοφόνησεν ανάνδρως έναν Γερμανό στρατηγό και τρεις συνοδούς του. Πολλοί Γερμανοί ετραυματίσθησαν. Ως αντίποινα θα εκτελεστούν: 1) Ο τυφεκισμός 200 κομμουνιστών την 1.5.44. 2) Ο τυφεκισμός όλων των ανδρών, τους οποίους θα συναντήσουν τα γερμανικά στρατεύματα επί της οδού Μολάοι προς Σπάρτην έξωθι των χωριών. Υπό την εντύπωσιν του κακουργήματος τούτου, Ελληνες εθελονταί εφόνευσαν αυτοβούλως άλλους 100 κομμουνιστάς».
Με βάση αυτήν τη διαταγή, η οποία ονόμαζε «κομμουνιστική συμμορία» το τμήμα του ΕΛΑΣ Πελοποννήσου που χτύπησε τη γερμανική φάλαγγα αυτοκινήτων, μεταφέρθηκαν για να εκτελεστούν την 1η Μάη στην Καισαριανή 200 κομμουνιστές. Οι «200» κρατούνταν πριν στο Χαϊδάρι και στην πλειοψηφία τους ήταν κρατούμενοι από την Ακροναυπλία επί Μεταξά, ενώ υπήρχαν και κρατούμενοι από την Ανάφη, τους οποίους επίσης είχε παραδώσει στους Γερμανούς η ελληνική κυβέρνηση.
Παρά τις προσπάθειες του ΕΛΑΣ, που κινήθηκε προς την Καισαριανή, δεν έγινε δυνατό να αποτραπεί η εκτέλεση. Οι «200» έπεσαν με το κεφάλι ψηλά, παλικαρίσια, τίμια. Συγκλονιστική ήταν η στάση του Ναπολέοντα Σουκατζίδη, που αρνήθηκε να αντικατασταθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα από άλλον σύντροφό του. Αδιάψευστα τεκμήρια του ήθους και της πίστης στον αγώνα είναι και τα σημειώματα που έγραψαν ορισμένοι από τους «200». Έγραψε ο κομμουνιστής μεταλλουργός Σάββας Σαββόπουλος:
«Ας μάθει όλη η Ελλάδα πως στιγμή δεν χάσαμε την πίστη μας στην τελική νίκη. Καμία δύναμη δεν θα μπορέσει να τσακίσει το ΚΚΕ. Θα νικήσει».
«Με τους 200 της Καισαριανής θυσιάστηκαν και 5 Κρητικοί.
Οι Χανιώτες :
Παναγιώτης Κορναράκης(Κορναρός) Αρχισυντάκτης του Ρυζοσπάστη από το Σφακοπιγάδι Κισσάμου.
Μαριακάκης Νίκος Γεωπόνος από τον Βάμο
Καλαφατάκης Θρασύβουλος αγρότης από Πλατανιά
Μαμαλάκης Γεώργιος από Ακουσελιανά Ρεθύμνου
Σουκατζίδης Ναπολέων από Αρκαλοχώρι Ηρακλείου
Πρώτοι έσυραν τον χορό στο πεντοζάλι που χώρεψαν οι μελοθάνατοι πριν την εκτέλεση τους αψηφόντας τον θάνατο και γελοιοποιώντας τον φασισμό.»
* * * * * * * * * * * * * * *
Με ορμή και έμπνευση από την Ιστορία μας, συνεχίζουμε! Συμμετέχουμε μαζικά στις απεργιακές συγκεντρώσεις της 1ης Μάη. Τιμάμε τους νεκρούς της τάξης μας, τους ηρωικούς αγώνες και τις κατακτήσεις του εργατικού κινήματος στην ασίγαστη πάλη με το κεφάλαιο. Βαδίζουμε τον δρόμο της ανατροπής, δίνουμε ταξική – μαχητική – απεργιακή απάντηση στις προσπάθειες των αστικών κυβερνήσεων να περάσουν τις «ανατροπές του αιώνα», δηλαδή την κατάργηση του 8ώρου,αλλά και τόσων άλλων που με αγώνες, θυσίες και αίμα κατακτήθηκαν.
————————————————————————
Παραπομπές:
1. Ρ. Ο. Μπόγερ – Χ. Μ. Μορέ, «Η άγνωστη ιστορία του εργατικού κινήματος των ΗΠΑ», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2020, σελ. 161
2. ό.π., σελ. 166.
3. Φίλιπ Φόνερ, «Εργατική Πρωτομαγιά», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1986, σελ. 45.
4. Από την ανακοίνωση της ΓΣΕΕ για την Πρωτομαγιά του 1924 («Ριζοσπάστης» 30/4/1924).
5. Γ. Κορδάτος, «Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος», εκδ. «Μπουκουμάνης», Αθήνα, 1972, σελ. 68-69. Βλ. και «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918 – 1939», τόμ. Α1, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 247 – 252.
6. «Ριζοσπάστης» 1/5/1925.
7. Από τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου.
8. «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918 – 1939», τόμ. Α2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 455.
9. Τα ονόματα των θυμάτων στο «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918 – 1939», τόμ. Α2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 456.
10. Βλ. αναλυτικά στο «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918 – 1939», τόμ. Α2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 457.
11. Βλ. περισσότερα στο «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918 – 1939», τόμ. Α2, εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2018, σελ. 455 – 462, και συλλογικό «Οι εργατικοί – λαϊκοί αγώνας του Μάη του ’36», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2016.
12. Σημείωμα του Νίκου Μαριακάκη, ενός από τους 200 κομμουνιστές που εκτελέστηκαν στην Καισαριανή.
* Π.πρόεδρος μαρτυρικής ΜΑΛΑΘΥΡΟΥ
Πρώην Δήμαρχος Μηθύμνης και μέλος του
Δ.Σ του Δικτύου Μαρτυρικών πόλεων και
χωριών της Ελλάδος περιόδου 40΄- 45΄
(ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΑ)