Οι απόψεις του ρώσου προέδρου για τον ιστορικό ρόλο της χώρας του και το ιδεολογικό του υπόβαθρο – οι θέσεις του για το ουκρανικό, η απέχθεια προς τον φιλελευθερισμό, η εξιδανίκευση του τσαρικού παρελθόντος και η θεωρία του εγγύς εξωτερικού
«Ο Βλαντίμιρ Πούτιν ζει σε φούσκα» δήλωσε πρόσφατα ανώτερος δυτικός αξιωματούχος επιχειρώντας να περιγράψει το περιβάλλον που έχει διαμορφωθεί γύρω από τον πρόεδρο της Ρωσικής Ομοσπονδίας αλλά και το πώς λειτουργεί το σύστημα λήψης αποφάσεων στη Μόσχα. Η δημόσια συνομιλία μεταξύ του Πούτιν και του επικεφαλής των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών Σεργκέι Ναρίσκιν, με τον δεύτερο να τραυλίζει και να αλλάζει διάφορες απόψεις μέχρι να «ασπαστεί» την προεδρική, φαίνεται να επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό.
Η δυτική «φούσκα», εν τούτοις, είναι αυτή που ενίοτε δεν επιτρέπει την ορθή ανάγνωση του Πούτιν και των μηνυμάτων που εκπέμπει. Δυτικοί πολιτικοί και αναλυτές εκτιμούσαν ότι η Ρωσία δεν θα πράξει το αδιανόητο (unthinkable) να επιτεθεί στην Ουκρανία. Η μαζική ρωσική εισβολή από ξηρά, θάλασσα και αέρα στην ουκρανική γη τους διέψευσε κατηγορηματικά.
Ο ρώσος πρόεδρος είχε αποτυπώσει με σαφήνεια τις θέσεις του για το Ουκρανικό πολύ πριν από το διάγγελμα της εισβολής αλλά και αυτό που προηγήθηκε για την αναγνώριση των Ντονέτσκ και Λουχάνσκ ως αυτόνομων Δημοκρατιών. Αυτό που δεν είχε ξεκαθαρίσει ήταν το επιχειρησιακό κομμάτι, δηλαδή την υλοποίηση του σχεδιασμού του.
Ρωσικό «Long telegram»
Στις 12 Ιουλίου του 2021 η ρωσική προεδρία δημοσίευσε ένα άρθρο του Πούτιν με τίτλο «Για την ιστορική ενότητα Ρώσων και Ουκρανών». Σε 5.300 λέξεις περιγράφεται, με ή χωρίς ιστορικές αναφορές, ότι η Ρωσία δεν θέλει την Ουκρανία ως ανεξάρτητη και κυρίαρχη χώρα. «Η πραγματική κυριαρχία της Ουκρανίας είναι δυνατή μόνο σε συνεργασία με τη Ρωσία» υπογραμμιζόταν, ενώ μεταξύ άλλων γινόταν λόγος ότι Ρώσοι και Ουκρανοί «ήταν ένας λαός, ένα ενιαίο σύνολο», ότι οι δύο χώρες είναι τμήματα του ίδιου «ιστορικού και πνευματικού χώρου» και ότι το Κίεβο, η ουκρανική πρωτεύουσα, «αποτελεί τη μητέρα των ρωσικών πόλεων».
Οι αναφορές σε «σκόπιμες προσπάθειες δυνάμεων που πάντα προσπαθούσαν να υπονομεύσουν την ενότητα» των δύο χωρών θεωρούνται αναμενόμενες. Οι επισημάνσεις περί συνόρων και αλλαγών είναι πιο «βαριές». Στο πλαίσιο αυτό, η σύγχρονη Ουκρανία χαρακτηρίζεται «προϊόν της σοβιετικής εποχής», με την επεξήγηση ότι επί ΕΣΣΔ τα σύνορα μεταξύ των δημοκρατιών ήταν ονομαστικά και ποτέ δεν θεωρούνταν κρατικά. «Αλλά το 1991 όλα αυτά τα εδάφη και οι άνθρωποι βρέθηκαν στο εξωτερικό σε μία νύχτα. Αφαιρέθηκαν από την ιστορική τους πατρίδα» τονίζεται στο άρθρο σχετικά με τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης. Η προσθήκη είναι ενδεικτική. «Τα πράγματα αλλάζουν. Οι χώρες και οι κοινότητες δεν αποτελούν εξαίρεση». Αυτή την αλλαγή επιχειρεί τώρα η Ρωσία με την εισβολή στην Ουκρανία. Και κανείς στη Δύση δεν δικαιούται να λέει ότι δεν γνώριζε.
Στον δρόμο του Μεγάλου Πέτρου;
Το «ερώτημα του ενός εκατομμυρίου» αφορά το τι θα επιδιώξει από εδώ και στο εξής ο Πούτιν, o οποίος το 2005 χαρακτήρισε την κατάρρευση Σοβιετικής Ενωσης ως «τη μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του 20ού αιώνα». Θα επιχειρήσει τη δημιουργία μιας νέας «αυτοκρατορίας»; «Ο Πούτιν προσπαθεί να αναστήσει την τσαρική Ρωσική Αυτοκρατορία. Ο Μέγας Πέτρος είναι ο ήρωάς του, πολύ περισσότερο από τον Στάλιν» υπογραμμίζει ο παγκοσμίου φήμης ιστορικός Νιλ Φέργκιουσον σε άρθρο του στο βρετανικό περιοδικό «Spectator».
Το όραμα του Μεγάλου Πέτρου, λέει ο ίδιος, ήταν να καταστεί η Ρωσία «ευρωπαϊκή μεγάλη δύναμη, ικανή να ταιριάξει με την Αυστρία, τη Βρετανία, την Πρωσία και τη Γαλλία τόσο σε στρατιωτική ισχύ όσο και σε οικονομικά και γραφειοκρατικά θεμέλια. Η Ρωσία υπό τον Πούτιν» συνεχίζει ο ιστορικός, «έγινε για άλλη μια φορά μεγάλη δύναμη. Γι’ αυτό ακριβώς μπόρεσε να πολεμήσει και να κερδίσει πολέμους στη Γεωργία, στην Ουκρανία και στη Συρία. Αυτός είναι ο λόγος που βρίσκεται σήμερα σε θέση για μια πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία».
Διπλή καταστολή
Καθιστώντας τη σε μια «Λευκορωσία του Νότου», η Ρωσία απομακρύνει άπαξ διά παντός αυτό που η ίδια επικαλούνταν ως απειλή, δηλαδή την προσχώρηση της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Ταυτόχρονα, «σκοτώνει» αυτό που φοβάται: την ανάπτυξη μιας κανονικής δυτικού τύπου Δημοκρατίας στον μετασοβιετικό χώρο και συγκεκριμένα μια «ανάσα» από τα σύνορά της. «Η Ουκρανία είναι Δημοκρατία. Δεν ήταν τέλεια, αλλά ήταν Δημοκρατία» σημείωνε πρόσφατα με έμφαση ξένος διπλωμάτης.
Μένος
Πέραν των ιστορικών αναφορών, της επίκλησης περί δήθεν κινδύνων από ενδεχόμενη εισδοχή της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ (σενάριο που στην πράξη ποτέ δεν στήριξαν ουσιαστικά οι Δυτικοί) και τη ρωσική θεωρία του εγγύς εξωτερικού, υπάρχει κάτι που στον λειτουργικό κώδικα του Πούτιν χτυπά «κόκκινο».
«Η Ουκρανία, ως η πολυπληθέστερη Δημοκρατία μετά τη Ρωσική Ομοσπονδία, έπαιξε τον βασικό ρόλο όχι μόνο στη δημιουργία της ΕΣΣΔ αλλά και στη διάλυσή της. Ηταν το ουκρανικό δημοψήφισμα της 1ης Δεκεμβρίου 1991 στο οποίο πάνω από το 90% των συμμετεχόντων ψήφισαν υπέρ της αποχώρησης από την ΕΣΣΔ, που σήμανε το τέλος της υπερδύναμης του Ψυχρού Πολέμου» υπογράμμιζε πρόσφατα σε εκτενή ανάλυσή του στους «Financial Times» ο ιστορικός Σέρχιι Πλόκχι, συγγραφέας του έξοχου βιβλίου «The Gates of Europe: A History of Ukraine».
«Οι Ουκρανοί είχαν απαντήσει στο ερώτημα εάν ήθελαν η χώρα τους να είναι ανεξάρτητη – όχι εάν ήθελαν να διαλύσουν την ΕΣΣΔ» πρόσθεσε ο ίδιος, εξηγώντας ότι και η ίδρυση της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ) στη θέση της ΕΣΣΔ ήταν «ένας συμβιβασμός που επιβλήθηκε στον Γέλτσιν από την Ουκρανία». Ενας άνθρωπος όπως ο Πούτιν, που υπηρέτησε από κρίσιμα πόστα την ΕΣΣΔ, όπως αυτό των μυστικών υπηρεσιών, είναι δύσκολο να ξεχάσει.
Ιδεολογία
Το ιδεολογικό υπόβαθρο με το οποίο κινείται ο πρόεδρος Πούτιν (αν και για πολλούς είναι ένας κυνικός ρεαλιστής) έχει ιδιαίτερο αμάλγαμα. Ιδεολογικός «γκουρού» του θεωρείται ο Αλεξάντερ Ντούγκιν, ο οποίος συνθέτει τον σοσιαλισμό, την Ακροδεξιά και τον ευρασιατισμό. Το 2014, με την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία και τον ακρωτηριασμό της Ανατολικής Ουκρανίας, ο Ντούγκιν και οι ομοϊδεάτες του στήριξαν απολύτως τον Πούτιν, ζητώντας του να… προχωρήσει ακόμα περισσότερο. Η ταύτιση των απόψεων Πούτιν – Ντούγκιν άπτεται και εσωτερικών ζητημάτων, όπως η εναντίωση στον φιλελευθερισμό, η μισαλλοδοξία για την ομοφυλοφιλία και φυσικά η καθοριστική σημασία της ορθόδοξης χριστιανοσύνης στη ρωσική αναγέννηση.
