Της Βάννας Σφακιανάκη
Έχει μια ιδιαίτερη αξία η δημοσίευση άρθρου του Δ. Καρδοματέα, (Σεπτέμβριος2024), με τίτλο «Γιατί το target model απέτυχε και πρέπει να αναθεωρηθεί – Αναλυτική παρουσίαση». Κι αυτό για δύο λόγους: επειδή ο συντάκτης του άρθρου είναι ο Πρόεδρος του Δ.Σ. & Γενικός Διευθυντής του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας (KAΠE), του εθνικού φορέα για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, την Ορθολογική Χρήση Ενέργειας και την Εξοικονόμηση Ενέργειας, αλλά και επειδή ο ίδιος επικαλείται την πολυσυζητημένη «έκθεση Ντράγκι», αναφέροντας ότι ο Mario Draghi προτείνει την αναμόρφωση του μοντέλου λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρισμού (target model) με απο-χρηματιστηριοποίηση της ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ και πυρηνικά.
Ο Δ. Καρδοματέας σε προηγούμενο άρθρο του (Σεπτέμβριος 2022[1]) έγραφε ότι το μοντέλο της απελευθέρωσης των αγορών ενέργειας που εφαρμόσθηκε στην ΕΕ, αποτελεί ιστορικό λάθος που απειλεί την οικονομική ανάπτυξη της ΕΕ αλλά και την ίδια την ενεργειακή μετάβαση και εξηγούσε γιατί την κύρια ευθύνη για την άνοδο των τιμών της ενέργειας έχει η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση που προώθησε τη δημιουργία χρηματιστηριακής αγοράς για το φυσικό αέριο και την ηλεκτρική ενέργεια.
Ειδικότερα ανέφερε: «Είναι […] ένα από τα πρώτα μαθήματα που διδάσκονται οι φοιτητές των οικονομικών σχολών: Ο νόμος της προσφοράς και ζήτησης για τη διαμόρφωση της τιμής ενός αγαθού, προϋποθέτει μεγάλο πλήθος πωλητών και αγοραστών. Αν αυτή η συνθήκη δεν πληρούται, οδηγούμαστε σε μονοπωλιακές ή ολιγοπωλιακές καταστάσεις, που είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί σε μια κοινωνία. Και όμως, η ΕΕ προώθησε τη δημιουργία χρηματιστηριακής αγοράς για το φυσικό αέριο, ενώ η εξάρτησή της από λίγους προμηθευτές και μάλιστα εκτός των συνόρων, ήταν γεγονός (εις εξ αυτών μόνο, η ρωσική Gazprom, κατείχε μερίδιο 40% της κατανάλωσης!). […] Ως αποτέλεσμα, παρατηρούμε από τα μέσα του 2021 μια παράνοια στις τιμές του φυσικού αερίου. […]
Οι εξωφρενικές τιμές φυσικού αερίου οδήγησαν στη συνέχεια στις εξωπραγματικές τιμές ηλεκτρισμού. Όχι όμως κατά το ποσοστό συμμετοχής του ΦΑ στην ηλεκτροπαραγωγή, αλλά κατά 100%! Για τη μεγέθυνση αυτή του προβλήματος, ευθύνεται το, επίσης άστοχο, μοντέλο απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (target model). Το οποίο μετέτρεψε τον ηλεκτρισμό σε χρηματιστηριακό είδος, όπου η τιμή του αποσυνδέεται πλήρως από το κόστος παραγωγής και μεγεθύνεται πάντα προς τα πάνω, μέσω του μηχανισμού της οριακής τιμής (τιμολόγηση με βάση την ακριβότερη προσφορά κάθε ώρας) και μέσω του μηχανισμού σύζευξης των αγορών.».
«Γιατί το target model απέτυχε και πρέπει να αναθεωρηθεί – Αναλυτική παρουσίαση».
Παραθέτουμε σε σημεία το αρχικό τμήμα του μακροσκελούς αυτού άρθρου[2] για την ανάλυση του ζητήματος και όχι τις προτάσεις που ακολουθούν. Με τις προτάσεις επιδιώκεται ο περιορισμός της χρηματιστηριοποίησης της αγοράς ενέργειας αλλά δεν θίγεται η ιδιωτικοποίηση της ενέργειας.
Ιστορική αναδρομή
«Ιανουάριος 2009: κατόπιν διενέξεως της Ρωσίας με την Ουκρανία για τις ποσότητες που η τελευταία κρατούσε από το διερχόμενο ρωσικό φυσικό αέριο (από τότε είχαν αρχίσει οι αψιμαχίες), διεκόπη η ροή φυσικού αερίου για μερικές μέρες προς Τουρκία, Βουλγαρία, Βόρεια Μακεδονία και Ελλάδα. […] Καμία επίπτωση δεν υπήρξε στις τιμές φυσικού αερίου και ρεύματος.
Δεκέμβριος 2016-Φεβρουάριος 2017: κατόπιν μαζικής απόσυρσης των πυρηνικών σταθμών της Γαλλίας για έλεγχο δικλείδων ασφαλείας λόγω απειλών, μειώθηκε η προσφορά ρεύματος από πυρηνικά στην Κεντρική/Δυτική Ευρώπη με αποτέλεσμα να αυξηθεί ξαφνικά η ζήτηση για φυσικό αέριο για ηλεκτροπαραγωγή. […] Η επίδραση στις τιμές ΦΑ της Ελλάδος ήταν ελάχιστη λόγω των μακροχρόνιων συμβολαίων αγοράς ΦΑ, ενώ οι τιμές ρεύματος δεν επηρεάσθηκαν καθόλου.
Οκτώβριος 2021- Μάρτιος 2023: οι προετοιμασίες επίθεσης της Ρωσίας στην Ουκρανία, η εισβολή του Φεβρουαρίου 2022 και η συνέχεια των εχθροπραξιών, οδήγησαν στην εκτίναξη των τιμών φυσικού αερίου και ρεύματος στην Ευρώπη. […]
Ποιες ήταν οι διαφορές μεταξύ των περιστατικών αφ’ ενός του 2009 και 2016-2017 και αφ’ ετέρου 2022-2023 που οδήγησαν σε τόσο διαφορετικά αποτελέσματα; Μια μόνο: η λειτουργία του target model στη δεύτερη περίπτωση (στην Ελλάδα από τον Νοέμβριο 2020). Με το μοντέλο αυτό της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, καθιερώθηκε η χρηματιστηριοποίηση του ρεύματος. Είχε προηγηθεί η λειτουργία του ευρωπαϊκού χρηματιστηρίου φυσικού αερίου TTF, η οποία αμέσως συνδέθηκε με τη λειτουργία των χρηματιστηρίων ρεύματος, ολοκληρώνοντας τη μετατροπή όλης της ενέργειας σε χρηματιστηριακό προϊόν.
Όταν καθιερώθηκε το target model, χαιρετίσθηκε ως το μέσον για να πέσουν οι τιμές ρεύματος και για να διεισδύσουν οι ΑΠΕ με επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα χωρίς κρατικές ενισχύσεις ή εγγυήσεις. Και τα δύο διαψεύσθηκαν παταγωδώς.».
To target model οδήγησε σε μόνιμα αυξημένες τιμές ρεύματος
«Ως προς τις τιμές ρεύματος, το target model δημιούργησε 2 σοβαρά προβλήματα: (α) αποσυνέδεσε τις τιμές από το κόστος παραγωγής (όπως συμβαίνει σε όλα τα χρηματιστηριακά προϊόντα) και επέτρεψε τη διακύμανσή τους σε ακραία όρια: οι προσφορές μπορεί να φθάσουν μέχρι τα 4.000 €/MWh (πρόσφατα άγγιξαν τα 1.000 €/MWh). Μια απλή αφορμή που οδηγεί σε ανατιμητική κερδοσκοπία, ακόμα και μια φήμη, αρκεί προς τούτο. Ακόμα και αν δεν επηρεάζει στην πραγματικότητα την κάλυψη της ζήτησης ηλεκτρισμού και το κόστος παραγωγής αυτού. […]
Οι μόνιμα υψηλές τιμές ρεύματος όμως, ενεργούν εις βάρος της ενεργειακής μετάβασης σε ένα μεγάλο εύρος εφαρμογών: ηλεκτροκίνηση, αντλίες θερμότητας, κλπ. Επίσης, υπονομεύουν την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας.
Η μόνιμη αύξηση των τιμών ενέργειας μετά τη χρηματιστηριοποίησή της στην Ευρώπη επιβεβαιώνεται και στην έκθεση του Mario Draghi που πρόσφατα δημοσιοποιήθηκε. […]».
To target model δεν χρειαζόταν τελικά για τη διείσδυση των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή
«Στην Ελλάδα, οι ιδιώτες επενδυτές ΑΠΕ απεδείχθη ότι δεν μπορούν να διαχειρισθούν το ρίσκο της στοχαστικότητας της παραγωγής και των περικοπών, και επενδύουν μόνο όταν τους παρέχονται εγγυήσεις απόληψης της παραγωγής σε συγκεκριμένες τιμές, ώστε να καλύπτεται το μέσο κόστος παραγωγής συν το περιθώριο κέρδους (feed-in tariffs, contracts for differences). […]».
Με το target model οι Έλληνες καταναλωτές επιδοτούν τις εξαγωγές ΑΠΕ
«[…] Όταν οι ΑΠΕ υπερπαράγουν σε σχέση με τη ζήτηση, οι τιμές που εκκαθαρίζονται είναι πολύ χαμηλές έως μηδενικές, και όταν μέρος της παραγωγής αυτής εξάγεται, οι ξένοι αγοραστές πληρώνουν την τιμή εκκαθάρισης και η διαφορά και πάλι καλύπτεται τελικά από τον ΕΛΑΠΕ, αυξάνοντας το ΕΤΜΕΑΡ. Δηλ. για τον Έλληνα καταναλωτή είναι προτιμότερες οι περικοπές από τις εξαγωγές. Η στρέβλωση αυτή προέρχεται από τη συμμετοχή στο χρηματιστήριο ηλεκτρισμού που καλύπτεται από συμβάσεις εγγυημένης τιμής.».
To target model διευκολύνει τη διασυνοριακή διάχυση κρίσεων
«[…] Ένα τέτοιο περιστατικό διάχυσης συνέβη τον Ιούλιο 2024 στην Ελλάδα, οπότε η ζήτηση για εισαγωγές ρεύματος από την Ουκρανία σε συνδυασμό με περιορισμούς στις εξαγωγές ρεύματος από Γερμανία και Αυστρία, οδήγησε σε υψηλή ζήτηση και υψηλές τιμές ρεύματος στην Ουγγαρία (λόγω χρηματιστηριακής διόγκωσης καθώς οι τιμές του ΦΑ και επομένως το κόστος παραγωγής ηλεκτρισμού δεν αυξήθηκε) και επέκεινα σε όλη τη Βαλκανική συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδος. […]
Πολλές χώρες εφαρμόζουν σε αυτές τις περιπτώσεις περιορισμούς στις εξαγωγές (συνήθως επικαλούμενες τεχνικό πρόβλημα στις διασυνδέσεις), προτιμώντας να περιορίσουν τις εξαγωγές των φθηνών τους μονάδων – π.χ. από πυρηνικά (αφθονούν στη Γαλλία) ή υδροηλεκτρικά (αφθονούν στη Σκανδιναβία) – και παράλληλα να περιορίσουν τη ζήτηση των ακριβών τους μονάδων (συνήθως αερίου), με σκοπό να μην αυξηθούν οι εγχώριες τιμές ρεύματος. Δηλ. το target model οδηγεί τελικά στην αποθάρρυνση της αύξησης της δυναμικότητας των διασυνδέσεων και στην απομόνωση των αγορών.»
To target model επιτρέπει την εμφάνιση και διάχυση αρνητικών τιμών
«[…] Αποδεικνύεται […] η αποτυχία του μοντέλου αυτού. Πρώτον διότι σε κανένα άλλο χρηματιστήριο προϊόντων δεν υπάρχουν αρνητικές τιμές, επομένως αποδεικνύεται η ακαταλληλότητα του ηλεκτρισμού ως χρηματιστηριακού προϊόντος. Δεύτερον διότι οι αρνητικές τιμές εκκαθάρισης είναι ισχυρό αντικίνητρο για τους επενδυτές ΑΠΕ καθώς η παραγωγή τους όχι μόνο δεν αποζημιώνεται από τα σχετικά συμβόλαια (δημόσια ή ιδιωτικά) τύπου Contracts for Differences, αλλά δημιουργεί και σχετική χρέωση σε αυτούς. Τρίτον διότι οι αρνητικές τιμές που απολαμβάνουν περιστασιακά οι προμηθευτές ουδέποτε μεταφέρονται στα τιμολόγια των τελικών καταναλωτών.».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Μπορούν οι προτάσεις της Ευρώπης να ρίξουν τις τιμές ενέργειας;, energypress.gr
[2] Γιατί το target model απέτυχε και πρέπει να αναθεωρηθεί – Αναλυτική παρουσίαση, energypress.gr
[1] Μπορούν οι προτάσεις της Ευρώπης να ρίξουν τις τιμές ενέργειας;, energypress.gr
[2] Γιατί το target model απέτυχε και πρέπει να αναθεωρηθεί – Αναλυτική παρουσίαση, energypress.gr