Του Μιχάλη Γιαννεσκή | Στην αρχαία Αθήνα ακτήμονες αγρότες καλλιεργούσαν χωράφια γαιοκτημόνων, δίνοντάς τους ένα ποσό αντίστοιχο με το ένα έκτον της παραγωγής τους αντί για ενοίκιο. Αν αυτοί οι αγρότες, οι λεγόμενοι εκτήμοροι, για οποιοδήποτε λόγο δεν είχαν τη δυνατότητα να πληρώσουν τα συμφωνημένα, μπορούσαν να πουληθούν ως δούλοι. Αν και ο Σόλωνας κατάργησε αυτή τη μορφή δουλείας λόγω χρέους, παρόμοιες μορφές εξάρτησης από αυτούς που κατέχουν τον πλούτο συναντούνται από τη Ρωμαϊκή εποχή και τη φεουδαρχία μέχρι σήμερα.
Βέβαια διαφορές υπάρχουν. Οι σύγχρονοι «εκτήμοροι» δεν νοικιάζουν γη, αλλά ως πολίτες κρατών χρεώνονται δάνεια, με όρους που έχουν συμφωνήσει οι κυβερνήσεις τους και όχι οι ίδιοι. Παρέχουν ποσοστό των εισοδημάτων τους, αντί της σοδειάς τους, μέσω μέτρων λιτότητας. Δεν χάνουν την ελευθερία τους, αλλά τη δυνατότητα μίας αξιοπρεπούς διαβίωσης. Και υπάγονται σε συνεχείς ελέγχους, γιατί οι δανειστές δεν έχουν εμπιστοσύνη στις κυβερνήσεις τους ή σε αυτούς, όπως υπενθυμίζουν καθημερινά πολλά εγχώρια και διεθνή μέσα ενημέρωσης.
Αλλά τι υπονοεί ο όρος «εμπιστοσύνη» σχετικά με τον έλεγχο και τα μέτρα λιτότητας; Να μη ζει μία χώρα, σαν την Ελλάδα, «πέρα από τις δυνατότητές της», όπως έχει αναφέρει το Der Spiegel; Να διοικείται από κυβερνήσεις πειθήνιες στις απαιτήσεις των δανειστών της, ώστε να μη «διαβρώνεται» η «ισχνή» εμπιστοσύνη των «εταίρων» σε κυβερνήσεις σαν τη σημερινή, όπως έχουν σχολιάσει πρόσφατα στον Guardian διάφοροι νεοφιλελεύθεροι ειδήμονες; (Ο όρος «εταίροι» σε εισαγωγικά γιατί στη συγκεκριμένη συγκυρία δεν αφορά συνεταίρους, συνεργάτες και ότι άλλα συνώνυμα αναφέρονται στα λεξικά, αλλά απλώς δανειστές.)
Μήπως έχαιραν εμπιστοσύνης από τους «εταίρους» οι προηγούμενες κυβερνήσεις που πρόθυμα υπάκουαν κάθε απαίτησή τους και επανειλημμένα αποδεχόντουσαν τις μη βιώσιμες αποπληρωμές χρέους; Σίγουρα όχι, γιατί αν οι «εταίροι» είχαν εμπιστευθεί αυτές τις κυβερνήσεις, θα ήταν αναμενόμενο να τις αφήσουν να εποπτεύουν οι ίδιες τα οικονομικά τους και να λαμβάνουν αποφάσεις χωρίς επίβλεψη και συνεχείς επισκέψεις από την Τρόικα. Διότι απαραίτητη προϋπόθεση για να υπάρχει εμπιστοσύνη μεταξύ πραγματικών εταίρων είναι η αμοιβαία αναγνώριση αξιοπρέπειας. Η οποία εμπεριέχει τη δυνατότητα να λαμβάνει ένας εταίρος μόνος του αποφάσεις, όπως αυτές οι οποίες θα καθιστούν το χρέος, και συνεπώς και την αποπληρωμή του, βιώσιμη.
Όμως, παρ’ όλες τις επιβλέψεις της Τρόικα και τις πολλαπλές τροπολογίες των μνημονιακών μηχανισμών, πολλοί διεθνείς και εγχώριοι οργανισμοί και ειδήμονες έχουν προ πολλού παραδεχτεί τη μη βιωσιμότητα του χρέους της Ελλάδας. Συνεπώς, τι στόχο μπορεί να έχουν οι απορρίψεις από τους «εταίρους» των προτάσεων για ελάφρυνση των όρων του χρέους από την παρούσα Ελληνική κυβέρνηση, που δικαιολογούνται από διεθνείς και ντόπιους απολογητές τους με συνεχείς αναφορές στην έλλειψη εμπιστοσύνης; Και πως θα μπορούσε να κερδίσει την εμπιστοσύνη των «εταίρων» ένα κράτος του οποίου το χρέος προβλέπεται να διαρκέσει δεκαετίες με τις υπάρχουσες δανειακές συμβάσεις; Η έλλειψη εμπιστοσύνης αποτελεί απλώς το άλλοθι για να καλυφθούν οι πραγματικοί στόχοι των «εταίρων».
Γνωρίζοντας από καιρό ότι η αποπληρωμή όλου του χρέους δεν ήταν εφικτή, οι «εταίροι» είχαν δύο επιλογές. Η πρώτη ήταν η παραγραφή τουλάχιστον μέρους του χρέους. Καθότι το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα βρίθει από προϊόντα αμφιβόλου αξίας, οι περισσότερες εκτιμήσεις των οποίων αποτελούν απλώς ασκήσεις επί χάρτου, μία ελάφρυνση του ελληνικού χρέους δεν θα έπληττε σημαντικά τα διεθνή οικονομικά βαλάντια. Θα τους επέστρεφε όμως μόνο ένα μέρος των δανείων και θα δημιουργούσε προηγούμενο στην Ευρώπη. Η δεύτερη επιλογή ήταν η ανατροφοδότηση των δανείων με την ταυτόχρονη εκμετάλλευση των περιουσιακών στοιχείων του ελληνικού δημόσιου με ελάχιστο κόστος, και του εργατικού δυναμικού της χώρας με χαμηλές αμοιβές. Αυτή η τακτική μακροχρόνια θα επέφερε κέρδη πολύ μεγαλύτερα από την αρχική επένδυση σε ελληνικά δάνεια. Συνδυάζοντας το τερπνό μετά του ωφελίμου, προσφέρθηκε χρηματοδότηση υπό όρους, ώστε και τα νέα δάνεια θα επιστρεφόντουσαν σε συντριπτικό ποσοστό στη πηγή τους (κυρίως για να στηρίξουν ξένες τράπεζες), και η εκμετάλλευση της ελληνικής περιουσίας και δυναμικού θα συντελούσε στη μεγέθυνση του κέρδους. Ο στόχος της επίδειξης της οικονομικής πυγμής των δανειστών δεν ήταν ποτέ η αποπληρωμή του χρέους αλλά η ιδιοποίηση του πλούτου της χώρας και η δημιουργία, μέσω σύγχρονων μεθόδων, νέου είδους εκτήμορων.
Πόσο σκληρά μέτρα θα ήταν εφικτό να επιβληθούν για την επίτευξη των παραπάνω στόχων;
Υπήρχε εμπειρία από προηγούμενες παρόμοιες περιπτώσεις. Το μέσο Ελληνικό νοικοκυριό έχασε το ένα έκτο του εισοδήματος του το 2012, ενώ διακηρύσσονταν το Ελληνικό «success story». Μάλλον δεν είναι διαβολική σύμπτωση η ετήσια πτώση των αντιστοίχων εισοδημάτων κατά ένα έκτο στην Αργεντινή κατά την κρίση του 2000-2002, όπως και στην αντίστοιχη του Μεξικού το 1994-1996. Και οι δύο αυτές χώρες βρέθηκαν εξαρτημένες από τους δανειστές τους με επιπτώσεις οι οποίες μέχρι σήμερα δεν έχουν εντελώς εξαλειφθεί. Μάλλον ξέρουν οι σύγχρονοι ημών δανειοδίαιτοι «εταίροι», όπως ήξεραν και οι αρχαίοι ημών γαιοκτήμονες πρόγονοι, πόσο ψηλά πρέπει να βάλουν τον πήχη του χρέους για να επιτύχουν το επιθυμητό επίπεδο εξάρτησης των δανειζομένων, χρησιμοποιώντας μια πολύ παλιά, δοκιμασμένη, τακτική.
Σήμερα η κυβέρνηση, στην προσπάθειά της να αποτρέψει την διαιώνιση της εξάρτησης της χώρας από τους δανειστές, έχει ένα ρόλο αντίστοιχο με αυτόν του Σόλωνα στην αρχαιότητα. Χωρίς όμως να έχει υπό τον έλεγχό της τους «εταίρους», που έχουν παρόμοιο ρόλο με τους αρχαίους γαιοκτήμονες, και ταυτόχρονα έχοντας να αντιμετωπίσει έναν αμείλικτο και βρώμικο επικοινωνιακό πόλεμο. Η κυβέρνηση έχει επιδείξει ανθεκτικότητα και επιμονή στα μέτωπα των διαπραγματευτικών και των επικοινωνιακών συγκρούσεων. Επίσης έχει επιδείξει ότι γνωρίζει τις οικονομικά οδυνηρές επιπτώσεις που θα έχει για τα την πλειοψηφία του ελληνικού λαού μία υποχώρηση από τις «κόκκινες γραμμές» της (μείωση μισθών και συντάξεων κοκ.).
Συνεπώς αν στις επόμενες μέρες η κυβέρνηση διστάσει να αντισταθεί στην επιβολή οποιωνδήποτε αντιλαϊκών μέτρων, κάθε παραχώρηση στους «εταίρους» δεν θα πηγάζει από άγνοια των επιπτώσεων για τον λαό. Σε μεγάλο βαθμό θα πηγάζει από τις αναμενόμενες αντιδράσεις σε μία πιθανή «ρήξη» που δείχνουν οι δημοσκοπήσεις. Αντιδράσεις από όσους αφελώς ή σκοπίμως ταυτίζουν την παύση πληρωμών του χρέους με έξοδο από το ευρώ ή από την ΕΕ. Και από όσους δεν έχουν αξιολογήσει το γεγονός ότι χωρίς εξωτερική χρηματοδότηση από το Αύγουστο 2014, και παρόλο που ξόδεψε 17,5 δισεκατομμύρια ευρώ για την αποπληρωμή του χρέους, η χώρα έχει αντεπεξέλθει μέχρι στιγμής με (έστω και μικρό) πρωτογενές πλεόνασμα. Και επίσης από όσους ανήκουν στους λίγο έως πολύ βολεμένους οι οποίοι προτιμούν το «κάλλιο πέντε και στο χέρι», αδιαφορώντας για το ότι οι περισσότεροι συμπολίτες τους δεν έχουν όχι πέντε αλλά ούτε ένα στο χέρι.
Κανείς δεν θα ήθελε να ήταν αυτή τη στιγμή στην εξαιρετικά δύσκολη θέση της κυβέρνησης. Αλλά όλοι θα έπρεπε να ήταν στις πλατείες υποστηρίζοντας την κυβέρνηση και απαιτώντας διαγραφή του χρέους και να μη γίνει καμία υποχώρηση, όπως έκαναν και το Φλεβάρη. Η ελπίδα έρχεται δύσκολα, αλλά φεύγει εύκολα. Ο ελληνικός λαός θα διατηρήσει την ελπίδα και θα υποστηρίξει τις κυβερνητικές ενέργειες μόνο ενόσω βλέπει ότι ο τελικός αποδέκτης των καρπών κάθε θυσίας του θα είναι ο ίδιος και όχι οι γαλλο-γερμανικές τράπεζες, τα hedge funds και όλοι οι θεσμοί που επιδιώκουν την ιδιοποίηση του δημόσιου πλούτου και τη δημιουργία σύγχρονων εκτήμορων.