Πριν από λίγες μέρες, στις 14 Ιουλίου, πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά στα Χανιά ένα συμμετοχικό εργαστήριο με θέμα την καθημερινή ζωή, τη ζωντανή κληρονομιά και τις αλλαγές στην Παλιά Πόλη των Χανίων. Η πρωτοβουλία αυτή εντάσσεται στη διδακτορική έρευνα της της Αρετής Κοτσώνη, υποτρόφου του Ιδρύματος Ωνάση, στο MIT (Massachusetts Institute of Technology).

Στόχος του εργαστηρίου ήταν να δημιουργηθεί ένα ανοιχτό πλαίσιο μέσα από το οποίο να ακουστούν οι φωνές των κατοίκων και των εργαζομένων της Παλιάς Πόλης και να αποτυπωθούν συλλογικά πάνω σε χάρτες. Οι συμμετέχοντες κατέγραψαν πώς βιώνεται σήμερα η ιστορική πόλη, πώς έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια και πώς οραματίζονται το μέλλον της.

Η μεθοδολογία βασίστηκε στη συμμετοχική χαρτογράφηση: με απλά μέσα όπως post-it και στυλό, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να σκεφτούν, να συζητήσουν και να γράψουν τις απόψεις και εμπειρίες τους, τοποθετώντας τες πάνω σε συλλογικούς χάρτες. Το εργαστήριο ξεκίνησε με ένα σύντομο ερωτηματολόγιο, με ερωτήσεις όπως:

– Τι έχει αλλάξει στην Παλιά Πόλη τα τελευταία δέκα χρόνια;

– Πώς επηρεάζεται η καθημερινότητά σας από τον τουρισμό;

– Τι έχει χαθεί που χαρακτήριζε τον τόπο;

– Τι σας αρέσει σήμερα και τι θα θέλατε να αλλάξει;

αναδείχθηκαν δεκάδες ιστορίες – άλλες νοσταλγικές, άλλες ανήσυχες, άλλες ελπιδοφόρες.

Το ερωτηματολόγιο παραμένει ανοιχτό για όσες και όσους επιθυμούν να συμμετάσχουν — ακόμη κι αν δεν παρευρέθηκαν. (Μπορείτε να το συμπληρώσετε εδώ: https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfbEVsr8QqFe4PmvRz6wOfVz-a91rKLlgqhZEedPumN-qNT7A/viewform)

Η συμμετοχή στο εργαστήριο ξεπέρασε κάθε προσδοκία: πάνω από 40 άτομα παρευρέθηκαν, και περισσότεροι από 30 συμμετείχαν ενεργά για περισσότερες από τρεις ώρες. Πολλοί τόνισαν ότι η καθημερινότητα των ανθρώπων που ζουν και εργάζονται στην Παλιά Πόλη συχνά μένει στο περιθώριο και δεν λαμβάνεται υπόψιν στα έργα βιώσιμης ανάπτυξης της πόλης και οι συμμετέχοντες εξέφρασαν την επιθυμία να διοργανωθούν περισσότερα τέτοια εργαστήρια. Το αποτέλεσμα του εργαστηρίου ήταν η δημιουργία δύο μεγάλων συλλογικών χαρτών, καθώς και επιπλέον ατιμικών χαρτογραφήσεων και σύντομων ερωτηματολογίων, με σκοπό να αποτυπωθεί η εμπειρία σε περισσότερα επίπεδα.

Το επόμενο βήμα είναι η ψηφιοποίηση και η ανάλυση των δεδομένων που συλλέχθηκαν: συγκεκριμένα, θα δημιουργηθεί ένας ενιαίος ψηφιακός χάρτης ως αποτέλεσμα των δύο επιμέρους συλλογικών χαρτών που δημιουργήθηκαν κατά την διάρκεια του εργαστηρίου, φιλοδοξώντας να αναδείξει όχι μόνο τα προβλήματα και τις ελλείψεις, αλλά και τις αόρατες ποιότητες που δίνουν στην Παλιά Πόλη τον χαρακτήρα και τη ζωντάνια της. Παράλληλα, σχεδιάζεται η συνέχιση της δράσης με νέα, πιο στοχευμένα εργαστήρια, σε συνεργασία με τοπικούς φορείς και κοινότητες.

Το συγκεκριμένο εγχείρημα αποτελεί ένα μικρό αλλά ουσιαστικό βήμα προς μια πιο συμμετοχική και ευαίσθητη προσέγγιση στον σχεδιασμό ιστορικών πόλεων. Το εργαστήριο αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία σήμερα, καθώς η Μινωική Κυδωνία, που βρίσκεται στον λόφο Καστέλι εντός της Παλιάς Πόλης, εντάχθηκε πρόσφατα στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Πρόκειται για έναν αρχαιολογικό χώρο που βρίσκεται στην καρδιά μιας ζωντανής γειτονιάς — και αυτή η αναγνώριση, αν και σημαντική, ενδέχεται να φέρει αλλαγές στην καθημερινότητα των κατοίκων. Πριν από κάθε σχεδιασμό ή παρέμβαση, είναι κρίσιμο να δοθεί φωνή στους ανθρώπους που ζουν, φροντίζουν και συνδιαμορφώνουν τον τόπο καθημερινά.

Το εργαστήριο έγινε σε συνεργασία με το Πολυτεχνείο Κρήτης και την Καθηγήτρια Δέσποινα Διμέλλη, με την χρηματοδότηση από το DUSP-PKG Policy Fellowship και το Center for International Studies (CIS) του MIT. Ο χώρος του Κέντρου Αρχιτεκτονικής Μεσογείου (ΚΑΜ) παραχωρήθηκε δωρεάν από το Δήμο Χανίων.

Bio: Η Αρετή Κοτσώνη γεννήθηκε, μεγάλωσε και σπούδασε Αρχιτέκτονας Μηχανικός στα Χανιά, πριν συνεχίσει με μεταπτυχιακές σπουδές στο Harvard των Η.Π.Α. Η ακαδημαϊκή της έρευνα επικεντρώνεται στον αστικό και πολεοδομικό σχεδιασμό σε συνθήκες συγκρούσεων (conflict urbanism), στην κριτική χαρτογραφία, στον τουρισμό και τη μετανάστευση και έχει διεξαγάγει έρευνα και επιτόπια εργασία σε διάφορες χώρες, όπως η Ελλάδα, η Κύπρος, η Τυνησία, η Ιταλία και η Σαουδική Αραβία. Από το 2024, έχει ξεκινήσει το διδακτορικό της στο MIT ως υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση.