Συνέντευξη: Γιάννης Αγγελάκης
Εντύπωση προκάλεσε η είδηση σχετικά με την επιστολή που έστειλε η καθηγήτρια Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Ειρήνη Αθανασάκη προς την Περιφέρεια Κρήτης με την οποία ζητά χρηματοδότηση της τάξεως των 80-100.000 ευρώ για την τελειοποίηση και εφαρμογή εξατομικευμένου εμβολίου ενάντια στον κορωναϊό.
Όπως σημείωνε στην επιστολή:
“Είμαστε πρωτοπόροι, αλλά επειδή η τεχνολογία που προτείνουμε δεν περιλαμβάνει «φάρμακο», οι εταιρίες δεν δείχνουν το απαραίτητο ενδιαφέρον.”
Στη συνέντευξη που μας έδωσε εξήγησε ότι το “εμφυτεύσιμο εμβόλιο” είναι ουσιαστικά εμβόλιο χωρίς φαρμακευτική ουσία. Ως τεχνολογία έχει ήδη δοκιμασθεί στη σαλμονέλα και στον τύφο σε επίπεδο πειραματικών μοντέλων με εξαιρετικά αποτελέσματα.
Όπως λέει στη συνέντευξη που μας έδωσε:
“…αυτή η τεχνολογία υπερέχει των υπολοίπων λύσεων. Αλλά ήταν στο συρτάρι γιατί ακριβώς δεν είχε ζήτηση”
Η ζήτηση για τέτοιες τεχνολογίες και λύσεις προκύπτει από την έκτακτη ανάγκη που δημιουργεί η επιδημία του κορωνοϊού που πρέπει να αντιμετωπιστεί.
Πρόκειται για τεχνολογίες οι οποίες μπορούν να τοποθετηθούν σε υγειονομικές δομές, δημόσιες ή ιδιωτικές, και τις οποίες θα μπορούν να χρησιμοποιούν οι ασθενείς δίχως κόστος ή με κάποιο αντίτιμο. To εμφύτευμα που τοποθετείται στον ασθενή είναι μια ειδικά διαμορφωμένη με λέιζερ υπέρστενων παλμών, μη βιοδιασπούμενη επιφάνεια πυριτίου, που δεν έχει παρενέργειες και μπορεί να αφαιρεθεί 5-6 μήνες μετά την εμφύτευση.
Είναι σίγουρα μία πρωτοποριακή προσέγγιση στην αντιμετώπιση ασθενειών η οποία ήδη έχει επιδείξει πολύ ελπιδοφόρα αποτελέσματα.
Σύμφωνα με την κ. Αθανασάκη εφόσον γίνουν οι κοστοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες – για τις οποίες ζήτησε και τη σχετική χρηματοδότηση από την Περιφέρεια Κρήτης με την επιστολή που είδε το φως της δημοσιότητας – θα μπορούν να περάσουν στο στάδιο των κλινικών μελετών όπου η τεχνολογία θα εφαρμοστεί σε ασθενείς και από εκεί και πέρα, σε εύλογο χρονικό διάστημα και στη βάση της αποτελεσματικότητας της τεχνολογίας, θα εφαρμόζεται σε όλο και περισσότερους ανθρώπους.
Διαβάστε τη συνέντευξη που έδωσε στην εφημερίδα μας:
ΕΡ.: Πιστεύετε ότι είστε κοντά στην ανακάλυψη κάποιας λύσης. Αυτό μπορούμε να το αποκαλέσουμε εμβόλιο; Λέτε ότι είναι “εμβόλιο χωρίς φαρμακευτική ουσία”. Τι ακριβώς εννοείται; Τι ακριβώς είναι αυτή η τεχνολογία;
Ειρήνη Αθανασάκη: Μιλάμε ακριβώς για τεχνολογία. Δίνει τη δυνατότητα στον οργανισμό να ενεργοποιηθεί ενάντια στον όποιο μολυσματικό παράγοντα και στην περίπτωσή μας είναι ο Covid 19. Τώρα, μπορούμε να έχουμε πιστοποιημένο δείγμα από εταιρείες και γι’ αυτό βέβαια λέω ότι μπορεί πλέον η δοκιμασία να γίνει και τοπικά, και στον τόπο μας.
ΕΡ.: Εδώ λέτε ότι είναι μία έρευνα που έχει διάρκεια 10 χρόνια. Έχει χρησιμοποιηθεί η τεχνολογία σε κάποιον άλλο ιό με αποτελέσματα θετικά; Έχετε αποτελέσματα ώστε να έχετε βάσιμες ελπίδες;
Ειρ.Αθ.: Έχει δοκιμαστεί στη σαλμονέλα, στον τύφο. Είναι σε επίπεδο πειραματικών μοντέλων. Τώρα για να πας στο επόμενο βήμα που είναι ο άνθρωπος χρειάζεται να κάνεις κλινική μελέτη. Μέχρι τώρα επειδή δεν υπήρχε κάποιος λόγος – όλα αυτά ήταν στο συρτάτι. Όταν υπάρχουν εταιρείες που βγάζουν άλλα εμβόλια δεν υπήρχε λόγος να προχωρήσει κανείς μία τέτοια διαδικασία παρόλο – εξηγώ – αυτή η τεχνολογία υπερέχει των υπολοίπων λύσεων. Αλλά ήταν στο συρτάρι γιατί ακριβώς δεν είχε ζήτηση. Τίποτα όμως δε μένει για πάντα στο συρτάρι και η δουλειά που έχει γίνει σίγουρα δεν ακυρώνεται. Και αυτή τη στιγμή θα δώσει μία λύση στην προκείμενη επιδημία που υπάρχει.
ΕΡ.: κ. Αθανασάκη αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι πρόκειται για μία τεχνολογία την οποία είναι πιθανό και άλλοι επιστήμονες στον κόσμο να έχουν γνώση αυτής, οπότε σημαίνει ότι μπορούμε να δούμε ένα νέο τρόπο αντιμετώπισης ασθενειών;
Ειρ.Αθ.: Ακριβώς. Είναι μία τεχνολογία την οποία έχουμε πατεντάρει από το 2014, οπότε καταλαβαίνετε ότι για να έχουμε φθάσει να δημοσιεύουμε πατέντα το 2014 πόσο χρόνια δουλειάς πρέπει να έχουν γίνει. Δυστυχώς η πατέντα είναι ελληνική μόνο, δεν έχει βγει από τα σύνορά μας γιατί δεν είχα την οικονομική άνεση να το πάω σε διεθνή πατέντα. Αλλά είναι πατενταρισμένο. Δε μπορεί ο οποιοσδήποτε να το πάρει να το χρησιμοποιήσει. Η πατέντα έχει βγει από το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Και το Πανεπιστήμιο είναι γνώστης αυτής της δουλειάς.
ΕΡ.: Θεωρείτε ότι αυτή η τεχνολογία δεν έχει χρησιμοποιηθεί ακόμα από φαρμακευτικές εταιρείες λόγω του ότι δεν παράγει κέρδος;
Ειρ.Αθ.:Δεν έχει χρησιμοποιηθεί, όχι. Και επειδή την έχουμε αυτή τη στιγμή επεκτείνει και θέλουμε να εφαρμόσουμε στην μάχη ενάντια στον καρκίνο, αυτό που προσπαθώ τα τελευταία χρόνια είναι τουλάχιστον να μπορέσει να μπει στην αγορά για τον καρκίνο. Δεν έχει χρησιμοποιηθεί. Είναι καθαρά δική μας πρωτοποριακή προσέγγιση.
ΕΡ.: Θέλουμε να το διευκρινήσουμε λιγάκι. Εσείς υποστηρίζετε ότι μία τέτοιου τύπου τεχνολογία ουσιαστικά εφόσον έβγαινε στην αγορά δε θα παρήγαγε το ίδιο ύψος κερδών για εταιρείες οπότε ίσως είναι και αυτός ένας λόγος που δεν έχει προχωρήσει. Δεν υπάρχει κάποιο φαρμακευτικό προϊόν προς εκμετάλλευση.
Ειρ.Αθ.: Ουσιαστικά είναι μία εφαρμογή, όχι ένα χάπι. Δεν υπάρχει φάρμακο. Αν κάποιος μπορεί να εκμεταλλευθεί κάτι είναι μέσω της δημιουργίας δομών – κέντρα σε διάφορα σημεία του κόσμου – στα οποία θα μπορεί να πηγαίνει ο κόσμος και να υποβάλλεται σε αυτή την τεχνική. Είναι τεχνική, τεχνολογία, δεν είναι φάρμακο.
ΕΡ.: Ο φορέας για την εφαρμογή μίας τέτοιας αντιμετώπισης ασθενειών δεν μπορούν να είναι φαρμακευτικές εταιρείες. Μπορεί να είναι το κράτος ας πούμε με δομές που θα δημιουργήσει σε διάφορα σημεία;
Ειρ.Αθ.:Ακριβώς. Ή μπορεί να είναι ιδιωτικές κλινικές ή φορείς. Μπορεί να μην είναι δημόσιοι, μπορεί να είναι ιδιωτικοί φορείς. Αλλά δεν μπορούν να είναι οι γνωστές επιχειρήσεις – φαρμακευτικές εταιρείες που ξέρουμε μέχρι σήμερα.
ΕΡ.: Δε μπορεί να γίνει μέσω του δικτύου των φαρμακευτικών εταιρειών.
Ειρ.Αθ.: Ναι, δεν μπορεί.
ΕΡ.: Εφόσον λάβετε μία χρηματοδότηση – αυτή που χρειάζεστε για να προχωρήσετε – εσείς πόσο καιρό περιμένετε ότι χρειάζεστε για να έχετε προχωρήσει αρκετά ώστε να δείτε τα αποτελέσματα που προσδοκάτε να δείτε; Γιατί απ’ ότι κατάλαβα δεν είμαστε στο τελικό στάδιο, υπάρχουν όμως πολλά ελπιδοφόρα μηνύματα και ελπίζετε ότι εφόσον έχετε τη χρηματοδότηση θα φτάσετε εκεί που θέλετε. Σωστά δεν έχω καταλάβει;
Ειρ.Αθ.: Η χρηματοδότηση είναι για την κατάθεση του φακέλου. Υπάρχουν ειδικά γραφεία που κάνουν τις κλινικές μελέτες. Εγώ έχω προσπαθήσει αλλά δεν τα καταφέρνω. Δεν είναι ο χώρος μου. Υπάρχουν ειδικά γραφεία για τις κλινικές μελέτες τα οποία όμως δουλεύουν επί πληρωμή. Μου έχουν δώσει κόστος για τη συλλογή των χαρτιών, υπάρχει μία γραφειοκρατία που προσωπικά με ξεπερνάει. Οπότε χρειάζεται να πληρωθεί η εταιρεία που αναλαμβάνει τέτοιες μελέτες όπως πρέπει και να αγοραστούν τα αναλώσιμα που είναι αναγκαία για την εφαρμογή της τεχνολογίας.
ΕΡ.: Οπότε αυτό που λέτε εσείς είναι πως η τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί άμεσα απλά χρειάζεται κάποιος χρόνος για να γίνουν γραφειοκρατικές διαδικασίες; Αυτό μας λέτε;
Ειρ.Αθ.: Ναι, εννοείται. Γιατί μέσα σε αυτά υπάρχουν ειδικές συμβάσεις για την ασφάλεια των ασθενών. Υπάρχουν οι φόρμες που πρέπει να υπογράψουν οι ασθενείς για την ενήμερη συγκατάθεση. Ναι, υπάρχει μία γραφειοκρατία η οποία πρέπει να γίνει. Είναι στους κανόνες μας. Στην κλινική μελέτη θα δοκιμάσουμε την τεχνολογία στον ασθενή.
ΕΡ.: Είσαστε λοιπόν στο στάδιο να βρεθεί ο τρόπος να γίνει κλινική μελέτη.
Ειρ.Αθ.: Κάπως πρέπει να γίνει. Αυτή τη στιγμή θα μπορούσαν τα πράγματα να έχουν έρθει πολύ πιο στρωτά. Όταν μίλησα για πρώτη φορά ότι μπορούμε να βοηθήσουμε με τον ιό ήδη από τον Γενάρη, τότε υπήρχε ακόμα πολύς χρόνος, θα μπορούσε να είχε προχωρήσει πιο στρωτά. Τώρα παίρνουν τα πράγματα τον δρόμο τους, απλά πρέπει να γίνουν πλέον όλα υπό πίεση. Από τη στιγμή που το μαθαίνει ο κόσμος, ο κόσμος θέλει και γρήγορα αποτελέσματα και πρέπει να τρέξουμε όσο πιο πολύ μπορούμε.
ΕΡ.: Επειδή υπάρχει αυτή η πίεση του χρόνου εφόσον προχωράνε οι κλινικές μελέτες, εφόσον και οι κλινικές μελέτες αποδειχθεί ότι φέρνουν τα αποτελέσματα που εσείς προσδοκάτε, πόσο καιρό περιμένετε ότι θα πάρει για να τεθεί αυτή η τεχνολογία σε εφαρμογή.
Ειρ.Αθ.: Οι κλινικές μελέτες έχουν διάφορες φάσεις και περνάνε από τη φάση 1 στη φάση 2 και από τη φάση 2 στη φάση 3 και σε κάθε φάση αυξάνεται ο αριθμός των ανθρώπων που δοκιμάζονται. Οπότε, είναι θέμα αν συμπληρωθεί ο αρχικός αριθμός της μελέτης με τα 10 άτομα που έχουμε πει στην αρχή, από εκεί και μετά αυτομάτως περνάμε σε ανάλυση των αποτελεσμάτων και μετά στη δεύτερη φάση κ.ο.κ. και κάθε φορά αυξάνεται ο αριθμός των ανθρώπων που μπορούν να χρησιμοποιήσουν την τεχνολογία. Να φαντασθείτε ότι υπάρχουν φάρμακα αυτή τη στιγμή που κυκλοφορούν και δεν είναι ακόμα στη φάση 4, δεν έχουν ακόμη εγκριθεί, αλλά παρόλα αυτά κυκλοφορούν. Υπάρχουν κάποιοι κανόνες στο διεθνή χώρο που ακολουθούνται σε αυτές τις περιπτώσεις. Πάντως, σε 2 – 3 εβδομάδες μπορούμε να έχουμε αποτελέσματα και να προχωράμε.
Δηλαδή μετά από 2 βδομάδες θα μπορούμε να προχωρήσουμε στο επόμενο στάδιο που θα είναι η εφαρμογή σε μεγαλύτερο αριθμό πληθυσμού.
ΕΡ.: Για μαζική εφαρμογή πόσος χρόνος υπολογίζεται ότι χρειάζεται; 1 μήνας; 2 μήνες;
Ειρ.Αθ.: Τα χρονικά όρια δεν είναι ξεκάθαρα. Όπως καταλαβαίνετε από ένα σημείο και μετά ξεφεύγει από τον δικό μας έλεγχο. Εμείς έχουμε τη γνώση, γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε. Από εκεί και μετά υπάρχει η γραφειοκρατία και οι διαδικασίες που πρέπει να ακολουθηθούν και όλα τα σενάρια είναι ανοικτά οπότε δε μπορώ να ξέρω τι εμπόδιο μπορεί να συναντήσει όλη αυτή η διαδικασία και γι’ αυτό δε θέλω να βάλω και χρονικά όρια και να μιλήσω για ημερομηνίες. Για όλα αυτά που δεν είναι στο χέρι μου δε μπορώ να κάνω κάτι. Δε μπορώ να πω ότι τότε θα εφαρμοστεί μαζικά και να μην ανταποκριθεί αυτό που θα πω στην πραγματικότητα.
Τι είναι η τεχνολογία των εμφυτεύσιμων εμβολίων
Για τη συγκεκριμένη τεχνολογία η κ. Ειρήνη Αθανασάκη είχε δώσει και τον Ιανουάριο του 2020 συνέντευξη στην “Εφημερίδα των Συντακτών“.
Η τεχνολογία έχει πατέντα σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης ενώ τα αποτελέσματα της έρευνας του Εργαστηρίου Ανοσολογίας του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης με τη συμμετοχή και ερευνητών του ΙΤΕ Κρήτης έχουν παρουσιαστεί ήδη από το 2016.
Πρόκειται για σύστημα εξατομικευμένων εμφυτεύσιμων εμβολίων το οποίο εξασφαλίζει τη -χωρίς παρενέργειες- βέλτιστη ανταπόκριση του κάθε οργανισμού σε ξένα αντιγόνα.
Όπως αναφέρεται στη συνέντευξη που είχε δώσει στην “Εφημερίδα των Συντακτών”:
Η αρχική ανάπτυξη εμβολίων πραγματοποιήθηκε με απλές ουσίες (αντιγόνα), και στη συνέχεια οι μελέτες επεκτάθηκαν με επιτυχία σε μολυσματικούς μικροοργανισμούς και στη συνέχεια στον καρκίνο. Τα ευρήματα έχουν δημοσιευτεί στο διεθνές περιοδικό Vaccine1 και έχουν παρουσιαστεί σε πολλά διεθνή συνέδρια, ενώ η τεχνολογία έχει κατοχυρωθεί με δυο πατέντες (GR1008652B και 20190100297 σε εξέλιξη έκδοσης του διπλώματος).
Η τεχνολογία που έχει αναπτυχθεί μπορεί να χρησιμοποιηθεί στον εξατομικευμένο εμβολιασμό των ευπαθών πληθυσμών ενάντια στον κοροναϊό, βοηθώντας στην καταπολέμηση του μολυσματικού αυτού παράγοντα.
Η τεχνολογία στοχεύει στην ανάπτυξη εξατομικευμένων εμφυτευμάτων που φέρουν τα κύτταρα του ξενιστή ενεργοποιημένα με τον αντιγονικό διεγέρτη (στην παρούσα περίπτωση επενεργοποιημένο κοροναϊό) σε καλλιέργεια, εκτός οργανισμού, τα οποία μετά την υποδόρια εμφύτευση διεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστημα του ξενιστή ενάντια στον μολυσματικό παράγοντα. Το εμφύτευμα είναι μια ειδικά διαμορφωμένη με λέιζερ υπέρστενων παλμών, μη βιοδιασπούμενη επιφάνεια πυριτίου, που δεν έχει παρενέργειες και μπορεί να αφαιρεθεί 5-6 μήνες μετά την εμφύτευση”.
Η τεχνολογία των εμφυτεύσιμων εμβολίων βασίζεται στην επιστημονική βάση των εμβολίων «πρώτης γενιάς» τα οποία χρησιμοποιούν ολόκληρο τον μολυσματικό παράγοντα μετά από απενεργοποίηση/ αποδυνάμωση της μολυσματικής του ικανότητάς τους. Ωστόσο, μολονότι τα εμβόλια «πρώτης γενιάς» είναι τα πιο αποτελεσματικά, ο κίνδυνος μολυσματικότητας έχει ωθήσει τους επιστήμονες στην ανάπτυξη των εμβολίων «δεύτερης γενιάς».
Σύμφωνα με την κ. Αθανασάκη “η τεχνολογία των εμφυτεύσιμων εμβολίων σχεδιάστηκε ώστε να εκμεταλλεύεται τα οφέλη της «πρώτης γενιάς» εμβολίων όπου δεν χρειάζεται η χρήση ανοσοενισχυτικών, ενώ ταυτόχρονα να αποφεύγει την πιθανή μολυσματικότητα από τους μικροοργανισμούς που έχουν διαφύγει την απενεργοποίηση, με το να διενεργεί την ανοσολογική διέγερση του ξενιστή εκτός οργανισμού, σε καλλιέργεια στο εργαστήριο. Με αυτόν τον τρόπο, εξασφαλίζεται το ότι τα κύτταρα του ξενιστή ενεργοποιούνται ενάντια στον μικροοργανισμό ακολουθώντας τις αρχές των εμβολίων «πρώτης γενιάς», αλλά πλέον το εμφύτευμα δεν φέρει τον μολυσματικό παράγοντα και έτσι είναι ασφαλές”.
Σε άλλο σημείο σημειώνει ότι:
“Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην ανάπτυξη ενός εμβολίου, είναι η μοναδικότητα του κάθε ατόμου ως προς την ιστοσυμβατότητά του, διότι αυτή καθορίζει την ικανότητα του κάθε ατόμου να αποκρίνεται στα διάφορα τμήματα του μολυσματικού (αντιγονικού) παράγοντα. Το κάθε άτομο έχει τον δικό του τρόπο να επιλέγει τα βέλτιστα γι’ αυτό αντιγονικά τμήματα του παθογόνου και να αναπτύσσει την προστατευτική του απόκριση.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν, ότι όσο πιο μεγάλος είναι ο μικροοργανισμός που προσβάλει τον οργανισμό, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να βρεθεί κάποιο παθογόνο τμήμα που να ταιριάζει με την ιστοσυμβατότητά του, ώστε να μπορεί να το καταπολεμήσει. Αυτός είναι ο λόγος που τα εμβόλια πρώτης γενεάς είναι πιο αποτελεσματικά. Αντιθέτως, στη δεύτερη γενιά εμβολίων, αυτή η πιθανότητα είναι περιορισμένη λόγω του μικρότερου αριθμού αντιγονικών τμημάτων που παρέχονται στον οργανισμό. Σε αυτή τη περίπτωση υπάρχουν άτομα που δεν καταφέρνουν να αναπτύξουν ανοσολογική απόκριση και οδηγούνται σε απάθεια”.
Οι εμφυτεύσιμες δομές που χρησιμοποιούνται αποτελούνται από τρισδιάστατες επιφάνειες πυριτίου μικροδομημένες με λέιζερ υπέρστενων παλμών.
Η προτεινόμενη δόμηση του πυριτίου με λέιζερ, επιτρέπει την ελεγχόμενη και υψηλής ανάλυσης δημιουργία δομών. Η επιλογή της κατάλληλης τραχύτητας και χημείας της επιφάνειας, έγινε με βάση την προσκόλληση των δραστικών κυττάρων και την ικανότητα παραγωγής ειδικού αντισώματος και αυξητικών παραγόντων μετά την ενεργοποίηση.
Κατά την εφαρμογή των εμφυτεύσιμων εμβολίων στον άνθρωπο υπολογίζεται η βέλτιστη ποσότητα του παράγοντα για το κάθε άτομο πριν την εφαρμογή του στην εμφυτεύσιμη επιφάνεια, γεγονός που εξασφαλίζει την εξατομικευμένη αποτελεσματικότητα της διαδικασίας. Μετά την υποδόρια εμφύτευση των δομών, σε πειραματικό επίπεδο, έχει ήδη διαπιστωθεί ότι η δομή αυτή προκαλεί την απαραίτητη ανοσοδιέγερση για την αποτελεσματική παραγωγή ειδικού αντισώματος και ανάπτυξη ειδικών κυττάρων. Το σύστημα του εμφυτεύσιμου εμβολίου έχει λειτουργήσει αποτελεσματικά in vivo στο μοντέλο του ποντικού για τα αντιγόνα human serum albumin (HSA) και το βακτηριακό στέλεχος Salmonella typhimurium.
Ποια είναι η Ειρήνη Αθανασάκη:
Η Ειρήνη Αθανασάκη είναι Καθηγήτρια του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης (Π.Κ.).
Απέκτησε πτυχίο Βιοχημείας (Maitrise en Biochimie) από το Πανεπιστήμιο Pierre Marie Curie το 1982 και διδακτορικό στην Ανοσολογία από το Τμήμα Ανοσολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Alberta, Canada (1988). Έκανε τη μεταδιδακτορική της θητεία στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (1988-1991) και κατόπιν εκλέχθηκε σαν Επίκουρος Καθηγήτρια στο Τμήμα Βιολογίας του Π.Κ. το 1991, σαν Αναπληρώτρια Καθηγήτρια το 1997 και Καθηγήτρια το 2007.
Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στη ρύθμιση του μηχανισμού αντιγονοπαρουσίασης, τα εκκρινόμενα τάξης Ι και ΙΙ αντιγόνα ιστοσυμβατότητας, τη μελέτη μηχανισμών ανοχής/καταστολής, τις λευχαιμίες τους μηχανισμούς προστασίας του ημι-αλλογενετικού εμβρύου από το ανοσοποιητικό σύστημα της μητέρας, την ανοσολογία σπέρματος τη μελέτη εμβρύων προ-εμφυτευτικού σταδίου και εμφυτεύσιμα εμβόλια.
Το ερευνητικό της έργο περιλαμβάνει 106 δημοσιεύσεις σε περιοδικά με κριτές και βιβλία, 55 προσκεκλημένες ομιλίες, 164 εργασίες σε διεθνή συνέδρια, 60 σε εθνικά συνέδρια, 1 διεθνή και 2 εθνικές πατέντες. Έχει επιβλέψει 10 διδακτορικές διατριβές, 29 πτυχιακές ΜΤΕ και 82 πτυχιακές προπτυχιακών φοιτητών. h-index=21, co-authors=151, RG score=36.35, 1442 citations
