«Τι είναι η Νορβηγία χωρίς τα φιόρδ και τα βουνά;» ρωτάει η Ann-Britt Bogen από την κουζίνα της που φωτίζεται από τα κεριά, τον άγριο ποταμό Gaula που κυλάει έξω από το παράθυρο, την πλαγιά του λόφου καλυμμένη από χαμηλά σύννεφα. Για αιώνες, ο ποταμός, που εκτείνεται 153 χιλιόμετρα (95 μίλια) από τα βουνά κοντά στα σουηδικά σύνορα μέχρι το φιόρδ Τρόντχαϊμ, προσελκύει σολομούς – και ψαράδες – χρόνο με τον χρόνο.
Όμως αυτή την άνοιξη ο σολομός, ιδιαίτερα το μεσαίο και μεγαλύτερο ψάρι, δεν επέστρεψε από τον ωκεανό, προκαλώντας τέτοιο συναγερμό για την κατάρρευση του πληθυσμού του σολομού που ο ποταμός, μαζί με δεκάδες άλλους στην κεντρική και νότια Νορβηγία, έκλεισε αιφνιδίως για πρώτη φορά.
Οι επισκέπτες ακύρωσαν τα σχέδιά τους και έμειναν μακριά, αφήνοντας την περιοχή, η οποία περιστρέφεται γύρω από το ψάρεμα σολομού, να αισθάνεται ότι ήρθε η Αποκάλυψη, σύμφωνα με την Bogen, η οποία διευθύνει το Gaula Fly-fishing Friends και έχει ένα ψαράδικο στο οικογενειακό της αγρόκτημα. Το ποτάμι θα είναι πλέον κλειστό μέχρι τις 31 Αυγούστου, όταν τελειώνει η σεζόν. «Χωρίς τον σολομό, το Gauldalen είναι απλώς μια κοιλάδα – μια άδεια κοιλάδα».
Οι επιστήμονες προειδοποιούν για τη ραγδαία μείωση του πληθυσμού του σολομού του Βορείου Ατλαντικού εδώ και χρόνια, ο οποίος στη Νορβηγία έχει συρρικνωθεί από περισσότερο από ένα εκατομμύριο στις αρχές της δεκαετίας του 1980 σε περίπου 500.000, μια πτώση που συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την κλιματική κρίση. Τώρα, τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι τα αποθέματα σολομού του Ατλαντικού βρίσκονται σε ιστορικό χαμηλό. Οι ειδικοί λένε ότι το είδος βρίσκεται σε άμεση απειλή από την εκτροφή σολομού, γεγονός που οδήγησε σε διαφυγές (συμπεριλαμβανομένων των άρρωστων ψαριών), μια δραματική αύξηση των θαλάσσιων ψειρών και θα μπορούσε να οδηγήσει στην αντικατάσταση του άγριου σολομού από ένα υβριδικό είδος.
Ο Torbjørn Forseth, ερευνητής σολομού στο Νορβηγικό Ινστιτούτο Έρευνας της Φύσης (Nina) και επικεφαλής της Νορβηγικής επιστημονικής συμβουλευτικής επιτροπής για τη διαχείριση του σολομού του Ατλαντικού, λέει ότι ο άγριος νορβηγικός σολομός θα μπορούσε να εξαφανιστεί. «Αντικαθιστούμε τον άγριο σολομό με σολομό φάρμας φυγής», λέει. «Αυτή είναι μακροπρόθεσμα μια μεγάλη απειλή γιατί τότε θα χάσεις όλες αυτές τις τοπικές προσαρμογές». Κάθε ένα από τα 450 ποτάμια σολομού της Νορβηγίας έχει τον δικό του σολομό που έχει προσαρμοστεί στις ιδιαίτερες συνθήκες του τοπικού περιβάλλοντος. «Αν αυτό αντικατασταθεί με ένα υβρίδιο μεταξύ άγριου και εκτρεφόμενου σολομού, τότε χάνεται κάτι πολύ, πολύ σημαντικό».
Αν και οι ευρύτεροι παράγοντες που συνδέονται με την κλιματική κρίση δεν είναι κάτι για το οποίο η Νορβηγία μπορεί να κάνει γρήγορα κάτι, ο ανθρωπογενής αντίκτυπος της ιχθυοκαλλιέργειας είναι κάτι που θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί γρήγορα, λέει ο Forseth. Ζητεί μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση στη διαχείριση των ιχθυοτροφείων, διαχωρίζοντας τους πληθυσμούς των εκτρεφόμενων και των άγριων ψαριών. Η ανοιχτή γεωργία στη θάλασσα, πιστεύει, έχει φτάσει στο «βιολογικό της όριο». Η φετινή κατάρρευση του σολομού – από τα νοτιοανατολικά της Νορβηγίας κοντά στα σύνορα με τη Σουηδία έως ακριβώς βόρεια του Τρόντχαϊμ – δεν μοιάζει με τίποτα από όσα έχει δει ποτέ στα 25 χρόνια μελέτης του σολομού του Ατλαντικού. «Ανησυχώ για το μέλλον», λέει.
Ο σολομός στη Νορβηγία χρονολογείται χιλιάδες χρόνια πίσω, αλλά το άθλημα του fly-fishing όπως είναι γνωστό σήμερα εισήχθη από τους Άγγλους τη δεκαετία του 1820. Το ξαφνικό κλείσιμο 33 ποταμών, συμπεριλαμβανομένου του Gaula, μόλις τρεις εβδομάδες μετά την περίοδο αλιείας σολομού τον Ιούνιο ήταν σοκ για πολλούς. Αλλά η Bogen λέει ότι δεν εκπλήσσεται. «Κάτι συνέβη το 2023, αλλά η πτώση ήταν εμφανής εδώ και χρόνια και όλες οι έρευνες δείχνουν όλες τις ίδιες τάσεις», λέει. «Είναι μια τέτοια πτώση και συμβαίνει πολύ γρήγορα».
Είναι, πιστεύει, ένα πολιτικό ζήτημα που απαιτεί αλλαγές στους κανόνες για την ιχθυοκαλλιέργεια και αλλαγή στάσης από τους ψαράδες, οι οποίοι στη Νορβηγία δεν έχουν την ίδια παράδοση αλιευμάτων και απελευθέρωσης όπως στη Σκωτία και την Ιρλανδία. «Είναι μια εντελώς διαφορετική νοοτροπία και χρειάζονται χρόνια για να αλλάξει αυτό. Αλλά αν δεν ξεκινήσεις, δεν θα συμβεί ποτέ».
Ο Henrik Wiedswang Horjen, εκπρόσωπος της Sjømat Norge (Νορβηγική Ομοσπονδία Θαλασσινών), που εκπροσωπεί περίπου 700 εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων των ιχθυοτροφείων, λέει ότι τα ζητήματα που επηρεάζουν τον άγριο σολομό είναι περίπλοκα και ότι οι κλειστές μονάδες εκτροφής είναι «πολύ πιο ενεργοβόρες». «Πάντα δηλώναμε ότι θα λάβουμε σοβαρά υπόψη το μέρος του αντίκτυπου του κλάδου και θα συνεχίσουμε τη στοχευμένη εργασία», λέει. «Η καλλιέργεια σε κλειστές μονάδες είναι πολύ πιο ενεργοβόρα από ό,τι σε ανοιχτά δίχτυα. Μια μετατροπή θα συνεπάγεται σημαντική αύξηση της παραγωγής ενέργειας, η οποία θα έχει σημαντικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο».
Ωστόσο, ο Βέγκαρντ Χέγκεμ, ο πρώην παίκτης της Λίβερπουλ που έγινε υπερασπιστής σολομού για τη Norske Lakseelver (Norwegian Salmon Rivers), λέει ότι η εκτροφή σολομού πρέπει να αλλάξει σε κλειστό περιορισμό και θέλει να δει μια προθεσμία να επιβάλλεται από την κυβέρνηση για να γίνει αυτό, όπως έκανε ο Καναδάς στη Βρετανική Κολομβία. Οι καταναλωτές πρέπει επίσης να είναι καλύτερα ενημερωμένοι για τον τρόπο εκτροφής του σολομού τους, λέει. «Για τη Νορβηγία [ο σολομός] είναι σαν ένα είδος σύμβολο για τη χώρα. Είναι το δικό μας πάντα. Απλώς δεν είναι αποδεκτό ως έθνος να επιτρέψουμε στον άγριο σολομό να μετατραπεί σε μουσειακό αντικείμενο – είναι εκεί, αλλά δεν μπορείτε να τον απολαύσετε, δεν μπορείτε να τον αγγίξετε, δεν μπορείτε να τον ψαρέψετε».
Ο υφυπουργός της Νορβηγίας, Even Tronstad Sagebakken, λέει ότι ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος από την υδατοκαλλιέργεια ρυθμίζεται διεξοδικά, αλλά πρόσθεσε: «Το σύστημα αδειοδότησης και λειτουργίας που έχουμε σήμερα δεν επιλύει πλήρως τις προκλήσεις που έχουμε… Έχοντας αυτό υπόψη, η κυβέρνηση εργάζεται τώρα για μια νέα λευκή βίβλος για την υδατοκαλλιέργεια, την οποία σκοπεύουμε να παρουσιάσουμε την ερχόμενη άνοιξη. [Θα επιδιώξει να βρει λύσεις που θα κάνουν τις φιλικές προς το περιβάλλον λειτουργίες πιο κερδοφόρες και έναν κύριο στόχο για όλους».
Μπορεί να ακούγεται αντίθετο, αλλά στο Hembre Gård, ένα ψαράδικο καταφύγιο στον ποταμό Stjørdal, το οποίο άνοιξε ξανά τον Ιούλιο αφού είχε κλείσει έναν μήνα νωρίτερα, οι Aksel και Beate Hembre λένε ότι η συνέχιση του ψαρέματος στα ποτάμια είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση του ενδιαφέροντος για την υγεία των νορβηγικών άγριων σολομός.
Ο Aksel, του οποίου η οικογένεια έχει τη φάρμα εδώ και 500 χρόνια, πιστεύει ότι η σύλληψη και η απελευθέρωση είναι ζωτικό μέρος της λύσης. «Είναι το κύριο εργαλείο που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να κρατήσουμε τα ποτάμια μας ανοιχτά. Αν κλείσεις το ποτάμι, το ενδιαφέρον από τους γαιοκτήμονες και το ψάρεμα φεύγει και τότε κανείς δεν νοιάζεται πια για τον σολομό».
Οι καφέ αρκούδες πεθαίνουν από την ασιτία λόγω έλλειψης σολομού
Εν τω μεταξύ, σε κατάσταση συναγερμού βρίσκονται οι αρχές στην Ιαπωνία καθώς ολοένα και μειώνεται ο πληθυσμός των καφέ αρκούδων στη χώρα λόγω ασιτίας.
Είναι χαρακτηριστικό πως, σύμφωνα με τον Guardian, 8 στις 10 μικρές αρκούδες που γεννήθηκαν φέτος σε μία απομακρυσμένη περιοχή της βόρειας Ιαπωνίας, πέθαναν λόγω έλλειψης σολομού, με τους ειδικούς να αποδίδουν τους θανάτους στην άνοδο που έχει σημειώσει η θερμοκρασία της θάλασσας λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Οι θάνατοι σημειώθηκαν στη χερσόνησο Shiretoko του Hokkaido, μία τοποθεσία που αποτελεί μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, με τους ειδικούς να αναφέρουν πως οι περίπου 500 καφέ αρκούδες που ζουν στην περιοχή, στερούνται μίας σημαντικής πηγής τροφής, τον ροζ σολομό, λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Οι τοπικοί αξιωματούχοι εξέφρασαν τον προβληματισμό τους με το άκουσμα της είδησης πως ένας οδηγός τουριστικού σκάφους εντόπισε μία καφέ αρκούδα, που λιμοκτονούσε, να ψάχνει απεγνωσμένα για τροφή στην ανατολική ακτή της χερσονήσου αυτόν τον μήνα. Σύμφωνα με πληροφορίες που επικαλείται ο Guardian, η αρκούδα γύριζε πάνω από βράχους και έψαχνε σε σωρούς από φύκια στην παραλία αναζητώντας τροφή.
«Ορισμένες αρκούδες έχουν αδυνατίσει πραγματικά», ανέφερε ο Katsuya Noda, ο οδηγός του τουριστικού σκάφους, στην Asahi Shimbun. «Περνούν δύσκολα, γιατί δεν υπάρχουν ψάρια στα ποτάμια, όπως πέρυσι».
Ο ροζ σολομός που ζει σε ποτάμια στο Χοκάιντο περνά τον χειμώνα στη θάλασσα, πριν επιστρέψει στα ρυάκια στο Shiretoko μεταξύ Αυγούστου και Οκτωβρίου για να γεννήσει τα αυγά του. Οι καφέ αρκούδες συνήθως περιμένουν τον σολομό να περάσει από την περιοχή τους έτσι ώστε να τραφούν, αλλά πλέον αναγκάζονται να κολυμπήσουν στη θάλασσα λόγω της έλλειψης ψαριών στα ποτάμια.
Προβληματίζονται οι ειδικοί για τις αρκούδες
Οι ειδικοί, από την πλευρά τους, αναφέρουν ότι η θερμοκρασία στην επιφάνεια της θάλασσας ανοιχτά του Χοκάιντο, εξακολουθεί να είναι πάνω από 20 βαθμούς Κελσίου από τα μέσα Ιουλίου έως τις αρχές Αυγούστου, 5 βαθμούς παραπάνω από τα φυσιολογικά για την εποχή επίπεδα.
Ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Χοκάιντο έχουν προειδοποιήσει ότι εάν η υπερθέρμανση του πλανήτη συνεχιστεί με αυτό τον ρυθμό, η θερμοκρασία του θαλασσινού νερού γύρω από το νησί θα αυξηθεί έως και 10 βαθμούς Κελσίου τη δεκαετία του 2090 σε σύγκριση με τα επίπεδα της δεκαετίας του 1980.
Σύμφωνα με τον Masami Yamanaka, ερευνητή στο ίδρυμα Shiretoko Nature, η έλλειψη σολομού, σε συνδυασμό με την κακή συγκομιδή βελανιδιών, έχει καταστροφικές συνέπειες για τα μικρά της καφέ αρκούδας. «Υπολογίζεται ότι το 70% έως 80% των μικρών που γεννήθηκαν φέτος είναι νεκρά», επισήμανε ο Yamanaka. «Είναι μια πραγματικά πολύ σοβαρή κατάσταση».
lifo.gr με πληροφορίες από Guardian