Στις 12 το μεσημέρι ξεκίνησε και πάλι η δίκη του καθηγητή Ρίχτερ , με την κατάθεση του κ. Μαργαρίτη.
Χθες κατέθεσε ο καθηγητής νεότερης ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Αντώνης Λιάκος. Παράλληλα, κρίθηκε σκόπιμο να γίνει κατ’ αντιπαράσταση εξέταση με τον καθηγητή σύγχρονης κοινωνικής και πολιτικής ιστορίας στο ΑΠΘ κ. Γιώργο Μαργαρίτη, αφού και οι δύο μάρτυρες είχαν κληθεί τις προηγούμενες ημέρες από το δικαστήριο ως μάρτυρες με εξειδικευμένες γνώσεις. Η δίκη θα συνεχιστεί σήμερα, στις 12 το μεσημέρι με την κατάθεση του κ. Μαργαρίτη.
Νωρίτερα, χθες το πρωί, η δίκη διεκόπη για μιάμιση ώρα, ενώ το δικαστήριο διέταξε τη βίαιη προσαγωγή των απόντων μαρτύρων που είχαν κληθεί να παραστούν στη χθεσινή ακροαματική διαδικασία. Πρόκειται για τους καθηγητές του τμήματος πολιτικής επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης κ.κ Ήβη-Αγγελική Μαυρομούστακου, Κωνσταντίνο Λάβδα και Νεκτάριο Αλεξόπουλο, καθώς και τον κ. Γιώργο Μαργαρίτη ο οποίος όμως παρουσιάστηκε λίγη ώρα αργότερα στη δίκη. Επιπλέον, κλήθηκε εκ νέου για σήμερα από το δικαστήριο ο Δήμαρχος Πλατανιά κ. Γιάννης Μαλανδράκης.
Η κατάθεση Λιάκου
Πρώτος κλήθηκε να καταθέσει ο καθηγητής ιστορίας κ. Αντώνης Λιάκος. Ο κ. Λιάκος κλήθηκε να καταθέσει στο δικαστήριο έπειτα από πρόταση των συνηγόρων υπεράσπισης του καθηγητή Ρίχτερ, ως μάρτυρας με εξειδικευμένες γνώσεις. Μάλιστα όπως ανέφερε ο ίδιος στην αρχή της κατάθεσής του είχε συμμετάσχει σε διεθνές συνέδριο στο Άμστερνταμ το 2010, σε ειδική συνεδρίαση σχετικά με τους νόμους που θίγουν ζητήματα ιστορίας και μνήμης ενώ παράλληλα έχει υπογράψει -όπως τόνισε και ο ίδιος- στη διαμαρτυρία 200 ιστορικών για το άρθρο 2 του αντιρατσιστικού νόμου και τόνισε ότι το συγκεκριμένο άρθρο δεν θα έπρεπε να έχει συμπεριληφθεί. Ο κ. Λιάκος ξεκαθάρισε πως γνωρίζει τον καθηγητή Ρίχτερ μέσα από το έργο του και όχι προσωπικά ενώ ανέφερε πως έχει διαβάσει το επίμαχο βιβλίο του για τη Μάχη της Κρήτης. Ο κ. Λιάκος ρωτήθηκε στο πλαίσιο των εξειδικευμένων γνώσεών του σχετικά με τη μεθοδολογία του Γερμανού καθηγητή στο έργο του αλλά και τον τρόπο με τον οποίο τεκμηριώνει τις επίμαχες αναφορές στο βιβλίο του.
Στην έναρξη της κατάθεσής του, ο κ. Λιάκος υπήρξε κάθετος στο ότι ακόμη κι αν υπάρχουν αμφιβολίες για ένα επιστημονικό σύγγραμμα, η επιστημονική κοινότητα είναι η αρμόδια για να το κρίνει ενώ υπογράμμισε αρκετές φορές πως «τα ζητήματα ιστορίας δεν άπτονται της αρμοδιότητας του δικαστηρίου». Παράλληλα, ανέφερε πως τυχόν ανακρίβειες σε ένα ιστορικό βιβλίο δεν πρέπει να ποινικοποιούνται ενώ ερωτηθείς για τα τεκμήρια τα οποία παραθέτει ο καθηγητής Ρίχτερ στο βιβλίο του για τη Μάχη της Κρήτης, υπογράμμισε πως είναι «παράξενο να συζητείται αυτό στα πλαίσια μιας δίκης». Χαρακτηριστική ήταν μάλιστα η τοποθέτησή του: «Ήρθα στη δίκη σεβόμενος το κύρος της Ελληνικής δικαιοσύνης και φοβάμαι ότι με αυτή τη δίκη το κύρος της διακυβεύεται».
Σε ερώτημα του προέδρου της έδρας κ. Αλέξανδρου-Ιωάννη Καργόπουλου σχετικά με τα τεκμήρια που παραθέτει ο καθηγητής Ρίχτερ στο βιβλίο του αλλά και τα στοιχεία στα οποία βασίζεται ένας ιστορικός, ο κ. Λιάκος ανέφερε για ακόμη μια φορά πως υπάρχουν όρια στο που ένα δικαστήριο μπορεί να παρέμβει ενώ μιλώντας για τα ιστορικά τεκμήρια τόνισε πως είναι τα αρχεία, οι προφορικές μαρτυρίες, τα έντυπα ακόμη και μια αεροφωτογραφία καθώς και όλες οι πληροφορίες που μπορεί να συλλέξει ο ερευνητής. Ανέφερε επίσης πως η ιστορική γνώση δεν είναι αμετάβλητη και πως τα τεκμήρια τίθενται συνεχώς σε νέα βάση κάτι που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα δεδομένα της εποχής. Σε ερώτημα του προέδρου σχετικά με το αν ένας ιστορικός μπορεί να αποκρύπτει στοιχεία στην έρευνά του ο κ. Λιάκος τόνισε πως «Κάποιος μπορεί να μιλάει για απόκρυψη στοιχείων και κάποιος άλλος να το θεωρεί ζήτημα επιλογής» και πρόσθεσε «δεν μπορεί να υπάρχει ιστορία με όλα τα δεδομένα. Επιλέγει με γνώμονα την εποχή, τα δεδομένα, με βάση όσα μας επιτρέπουν τα τεκμήρια και όσα κρίνει ο ιστορικός».
Ερωτηθείς από τον πρόεδρο της έδρας σχετικά με ένα σύγγραμμα που μπορεί να περιλαμβάνει υβριστικό λόγο ή να προσβάλει συλλογικές συνειδήσεις ο κ. Λιάκος ανέφερε αρχικά πως δεν είναι απαραίτητο να συμφωνούν όλοι στο ποια φράση μπορεί να είναι υβριστική ωστόσο ανέφερε «είναι κοινώς αποδεκτό πως δεν πρέπει να προσβάλει τη μνήμη ανθρώπων που δεν είναι εν ζωή» ενώ πρόσθεσε πως η ελευθερία του λόγου δεν θα πρέπει να έρχεται σε σύγκρουση με το παραπάνω.
Ωστόσο ο κ. Λιάκος υπήρξε ξεκάθαρος πως η ρητορική μίσους είναι εκτός της ελευθερίας του λόγου.
Ο κ. Λιάκος ανέφερε επίσης πως «αν το βιβλίο γραφόταν για να υποκινήσει το μίσος εναντίων των Κρητικών, προσωπικά δεν θα ερχόμουν εδώ» απαντώντας σε ερώτημα σχετικό με τη φρασεολογία και κατά πόσο μπορεί να προκαλέσει μίσος εναντίων των Κρητικών. Ο κ. Λιάκος τόνισε «δεν είναι ένα βιβλίο που προκαλεί αισθήματα μίσους και δεν προτρέπει μέσα από το περιεχόμενό του για πράξεις μίσους εναντίων των Κρητικών» ερωτηθείς σχετικά με το ενδεχόμενο ανάγνωσης του βιβλίου από ανθρώπους που έχουν ναζιστική ή ακροδεξιά αντίληψη αλλά και τι συναισθήματα ενδέχεται να τους προκαλούσε. Μάλιστα, ο κ. Λιάκος ανέφερε χαρακτηριστικά «Δεν μπορεί η κρίση μας να εξαρτάται από παθολογικές εκδηλώσεις».
Σε ό,τι αφορά ερώτημα του προέδρου της έδρας για το κατά πόσο ένας ιστορικός μπορεί να μεταφέρεται μέσα από την έρευνά του σε άλλα εξειδικευμένα επιστημονικά πεδία ο κ. Λιάκος ανέφερε «Η ιστορία και μάλιστα η δύναμή της έγκειται στο ότι συνδέει πεδία».
Κατά τη διάρκεια της κατάθεσής του ο κ. Λιάκος επανέλαβε πολλές φορές πως η ιστορική επιστήμη έχει πολλούς τρόπους για να κρίνει τα έργα και πως στην ιστορία υπάρχουν «αποχρώσεις» για να κρίνει κάποιος και όχι αποκλειστικά «άσπρο ή μαύρο». Πάντως ερωτηθείς για τις αναφορές του κ. Ρίχτερ στο βιβλίο του σχετικά με αρχαίο έθιμο των Κρητικών που μιλάει για περιφρόνηση του θανάτου αλλά και για το κατά πόσο τεκμηριώνει την αναφορά αυτή, ο κ. Λιάκος ανέφερε πως ο ίδιος μπορεί να τα περιέγραφε διαφορετικά ωστόσο επανέλαβε πως αυτό δεν είναι αντικείμενο μιας δίκης και τόνισε «δεν είναι δυνατόν αυτά τα ζητήματα να ποινικοποιηθούν. Εξαρτάται από τον κάθε ιστορικό πως θα γράψει κάτι τέτοιο. Αυτή η παράδοση είναι διαδεδομένη για τις παραδοσιακές κοινωνίες ότι υπάρχει τώρα συγκεκριμένα για την Κρήτη δεν γνωρίζω. Καλώς η κακώς η τεκμηρίωση είναι θέμα του ίδιου του καθηγητή Ρίχτερ και όχι δικό μας».
Ο συνήγορος πολιτικής αγωγής κ. Γιάννης Νικολιδάκης σε ερώτημά του για το εάν γνωρίζει για εκτελέσεις αμάχων στην Κρήτη και αν είναι θεμιτό από έναν ιστορικό να δικαιολογεί το λόγο που έγιναν οι εκτελέσεις ο κ. Λιάκος ανέφερε αρχικά πως αυτό δεν αφορά το δικαστήριο και πρόσθεσε στη συνέχεια πως ανεξάρτητα από το αν ένα βιβλίο είναι καλό ή κακό, ξεκαθαρίζοντας πως «δεν κυκλοφορούν μόνο καλά βιβλία», ο αναγνώστης είναι ώριμος για να κρίνει και υπογράμμισε ότι αυτό δεν σημαίνει πως «ο συγγραφέας πρέπει να καεί στην πυρά». Πάντως, ερωτηθείς από τον κ. Νικολιδάκη σχετικά με το αν ένας ιστορικός οφείλει να είναι προσεκτικός όταν βάλλει κατά της νομοθετημένης ιστορικής μνήμης, ο κ. Λιάκος τόνισε πως υπήρξε μέλος της επιτροπής για τα μαρτυρικά χωριά που εξέταζε τις υποθέσεις με γνώμονα το βάρος των εγκλημάτων. Μάλιστα, θέωρησε χρήσιμο να διαχωρίσει τη δημόσια ιστορία από την ιστορία των ιστορικών και τόνισε «υπάρχει απόκλιση από τη δημόσια ιστορία και την ιστορία των ιστορικών. Άλλο η δημόσια ιστορία και άλλο οι ιστορικές σπουδές και η ιστορική έρευνα».
Ο κ. Νικολιδάκης σε ερώτημά του ζήτησε από τον κ. Λιάκο να εξηγήσει την απουσία της λέξης Ναζισμός από το βιβλίο του κ. Ρίχτερ με τον ίδιο να απαντά πως αυτό δεν μπορεί να το αξιολογήσει. Από την πλευρά του ο συνήγορος πολιτικής αγωγής κ. Αντώνης Επιτροπάκης σε ερώτημά του προς τον κ. Λιάκο για το αν διαφαίνεται στο βιβλίο του κ. Ρίχτερ κάποια διάθεση κριτικής η αν υποστηρίζει τα εγκλήματα Ναζισμού ο κ. Λιάκος απάντησε: «Είναι ένα βιβλίο που δεν υποστηρίζει τα εγκλήματα Ναζισμού. Αν τα υποστήριζε δεν θα ερχόμουν εδώ. Υποστηρίζω όμως το δικαίωμα του συγγραφέα να γράψει ακόμη κι αν γράφει κακά βιβλία».
Ο συνήγορος υπεράσπισης του κ. Ρίχτερ κ. Αναγωστόπουλος σε ερώτημά του ζήτησε από τον κ. Λιάκο να καταθέσει τι αναφέρουν συνάδελφοί του για τη συγκεκριμένη δίκη με τον ίδιο να απαντά πως έχει εκδοθεί απόφαση από σημαντικούς ιστορικούς που είναι αντίθετη με τη δίκη του καθηγητή Ρίχτερ.
Κατ’ αντιπαράσταση εξέταση
Οι δύο ιστορικοί εξετάστηκαν χθες κατ’ αντιπαράσταση, αφού και οι δύο θεωρούνται από το δικαστήριο μάρτυρες με εξειδικευμένες γνώσεις και συνεπώς μπορούν μέσα από το «πρίσμα» του ιστορικού και την ερευνητική τους εμπειρία να αναδείξουν στοιχεία για τη μεθοδολογία και το έργο του κ. Ρίχτερ που εξετάζει το δικαστήριο. Ο κ. Μαργαρίτης ο οποίος θα καταθέσει σήμερα στο δικαστήριο, διαφοροποιήθηκε στην κατ’ αντιπαράσταση εξέταση από τον συνάδελφό του κ. Λιάκο και μίλησε για ένα βιβλίο στο οποίο υπάρχουν «έντεχνες στρεβλώσεις και τρομερές αποσιωπήσεις. Είναι ενδεικτικό πως υπάρχει μόνο μια αναφορά για το Ναζισμό» κατάληξε αναφέροντας πως είναι «ένα βιβλίο που ως πρόσχημα την ιστορία προάγει τη ναζιστική ιδεολογία». Ωστόσο, ο κ. Μαργαρίτης επεσήμανε τη σπουδαιότητα της ιστορικής αλήθειας, αφού όπως τόνισε το κύριο καθήκον ενός ιστορικού είναι η προάσπισή της κάτι που προάγει την παιδεία και θα μεταβιβαστεί στις επόμενες γενιές. Αναρωτήθηκε μάλιστα πως το συγκεκριμένο βιβλίο «βαφτίζεται επιστημονικό».
Σε ό,τι αφορά το αν το βιβλίο μπορεί να προάγει το μίσος ο κ. Μαργαρίτης υποστήριξε πως «σε κάθε σημείο του βιβλίου του κ. Ρίχτερ σαν αιτιολογία των εκτελέσεων προβάλλεται η αντίσταση των Κρητικών». Από την πλευρά του ο κ. Λιάκος απάντησε, όπως είχε αναφέρει και στην κατάθεσή του πως πρόκειται για ένα κακό βιβλίο αλλά όχι ένα βιβλίο που έχει στόχο την προπαγάνδα ή την εκδήλωση μίσους κατά των Κρητικών ενώ είπε χαρακτηριστικά «πως αποδεικνύεται ότι δημιούργησε προπαγάνδα ή μίσος το βιβλίο»; Ο κ. Μαργαρίτης διαφοροποιήθηκε και σε σχέση με τις αναφορές για αρχαίο έθιμο περιφρόνησης του θανάτου, των Κρητικών αλλά και τις βεβηλώσεις πτωμάτων των Γερμανών στρατιωτών που αναφέρονται στο βιβλίο και τόνισε πως δεν παρατίθεται από τον συγγραφέα κανένα στοιχείο που να τεκμηριώνει όσα ισχυρίζεται σχετικά με το έθιμο.