“Στην Ελλάδα δεν παίρνουμε τίποτε στα σοβαρά στον δημόσιο βίο. Δυστυχώς, αυτό έχει οδηγήσει στη χαλάρωση των απαιτήσεών μας από την πολιτεία και αντίστροφα, και δεν αναγνωρίζουμε πάντα τις δολοφονικές συνέπειες της ολιγωρίας αυτής.”
«Η αντιμετώπιση της φωτιάς είναι πόλεμος. Το μήνυμα προς τους πολίτες πρέπει να είναι έγκαιρο, σύντομο και δυνατό, όπως «Μεγάλη πυρκαγιά, φύγετε ή αλλιώς θα πεθάνετε». Το μήνυμα πρέπει να αποτυπώνει την ένταση του κινδύνου και των συνεπειών μιας ολιγωρίας. Και βέβαια, ο πόλεμος απαιτεί έναν ηγέτη, έναν και μόνο στρατηγό. Είναι κωμικοτραγικό να αναθέτουμε σε συλλογικά όργανα τέτοιες αποφάσεις και να καταλήγουμε στο να αποποιούνται όλοι τις ευθύνες τους. Την αρμοδιότητα για την εκκένωση μιας περιοχής οφείλει να την έχει ένας μόνο άνθρωπος», λέει ο κ. Κώστας Συνολάκης.
Συναντηθήκαμε με τον ακαδημαϊκό και καθηγητή Φυσικών Καταστροφών της Σχολής Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης, λίγες ημέρες μετά τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι. Η κουβέντα εστίασε κατ’ αρχάς στις ειδικές ευθύνες καθενός από τους αρμόδιους εμπλεκόμενους φορείς στην αντιμετώπιση της πυρκαγιάς, τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, την Πυροσβεστική, την Τροχαία, την περιφέρεια, τους δήμους.
Ωστόσο, η γενική αποτίμηση οφείλει να αξιολογήσει τόσο κοινωνικές και πολιτικές παραμέτρους όσο και ατομικές. «Το κράτος και η Τοπική Αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα δεν λειτουργούν σωστά. Από ποιους, όμως, στελεχώνονται; Ως κοινωνία δεν έχουμε την αίσθηση της ευθύνης όταν αναλαμβάνουμε ένα αξίωμα. Η δημόσια θέση δεν έχει μόνο προνόμια, έχει και υποχρεώσεις, και κυρίως αυτές. Η πρώτη υποχρέωση της διοίκησης είναι η προστασία των πολιτών. Αυτό είναι το κυρίαρχο. Παράλληλα, βέβαια, ας μην παραβλέπουμε ότι δεν έχουμε ούτε ιδιαίτερα ανεπτυγμένο αίσθημα εθελοντισμού, ούτε και αναλαμβάνουμε προσωπική ευθύνη στον δημόσιο βίο μας».
Ο ίδιος τονίζει:
«Στο εξωτερικό για την εκκένωση χρησιμοποιούνται μοντέλα τα οποία βελτιώνουν την αντίληψη της κατάστασης. Για παράδειγμα, από το 1998, η ομάδα μου στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας έχει σχεδιάσει χάρτες εκκένωσης σε περίπτωση τσουνάμι για ολόκληρη την πολιτεία, ένα έργο που διήρκεσε μία δεκαετία».
– Τι έφταιξε για τους νεκρούς στο Μάτι;
– Απαιτείται έρευνα για να διαπιστώσουμε τον ρόλο κάθε παράγοντα. Σίγουρα, πάντως, δεν υπήρξε καλός συντονισμός. Στην εκκένωση των περιοχών χάθηκε η μάχη, γιατί ποτέ δεν έμαθαν οι κάτοικοι ότι είχε ήδη κηρυχθεί πόλεμος. Δεν δόθηκε ποτέ εντολή και μήνυμα για εκκένωση, ούτε σαφείς οδηγίες για απομάκρυνση των κατοίκων. Δεν λειτουργούσαν σειρήνες, αν υπάρχουν, και δεν χτύπησαν καν κάποιες καμπάνες για να καταλάβει ο κόσμος τον μεγάλο κίνδυνο που πλησιάζει. Ως ερευνητική ομάδα προσπαθούμε να κατανοήσουμε ποιο είναι εκείνο το κρίσιμο σημείο-γεγονός, που ωθεί κάποιους ανθρώπους να φύγουν για να σωθούν, ενώ κάποιοι άλλοι παραμένουν. Μιλώντας με επιζώντες από τη φωτιά στην Ανατολική Αττική, βοηθά να κατανοήσουμε γιατί σε μερικούς ανθρώπους λειτουργεί πιο έντονα το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και γιατί ο χρόνος αντίδρασης διαφέρει μεταξύ των ανθρώπων.
Σε μία τέλεια οργανωμένη προσπάθεια απομάκρυνσης των κατοίκων από τη φωτιά, θα υπήρχε πρόβλεψη και για εθελοντές ώστε να βοηθήσουν τους ηλικιωμένους ή τα άτομα με ειδικές ανάγκες, που σαφώς είναι πιο δύσκολο να μετακινηθούν ή και να αποφασίσουν να εγκαταλείψουν το σπίτι τους. Επαναλαμβάνω, σε τέτοιες περιπτώσεις και το δευτερόλεπτο μετράει.
– Αυτό που περιγράφετε δείχνει βαθύτερη παθογένεια στη δημόσια σφαίρα.
– Στην Ελλάδα δεν παίρνουμε τίποτε στα σοβαρά στον δημόσιο βίο. Δυστυχώς, αυτό έχει οδηγήσει στη χαλάρωση των απαιτήσεών μας από την πολιτεία και αντίστροφα, και δεν αναγνωρίζουμε πάντα τις δολοφονικές συνέπειες της ολιγωρίας αυτής. Φερ’ ειπείν, ανεχόμαστε παράνομες μεγα-παράγκες σε παραλίες που λειτουργούν ως κέντρα διασκέδασης, αλλά δεν σκεπτόμαστε ότι σε περίπτωση πυρκαγιάς δεν θα υπάρχουν τα προβλεπόμενα πυροσβεστικά μέσα, ή ότι σε περίπτωση σεισμού, η κατάρρευση της οροφής θα σκοτώσει ανθρώπους.
Από την άλλη, δεν έχουμε την κουλτούρα να σκεφτόμαστε το χειρότερο δυνατό σενάριο και να προετοιμαζόμαστε γι’ αυτό. Βεβαίως, δεν είναι χαρακτηριστικό μόνο δικό μας, αλλά νομίζω ότι στους Ελληνες είναι ιδιαίτερα έντονο. Αυτό, σε συνδυασμό με τη μικροκομματική λογική που γνωρίζουμε, διαπερνά και στιγματίζει τον κρατικό μηχανισμό, ο οποίος στελεχώνεται με κριτήρια, το λιγότερο, άστοχα, και, ιδού τα αποτελέσματα. Απαιτείται η στελέχωση των δημοσίων θέσεων να γίνεται από επαγγελματίες και τεχνοκράτες, δηλαδή ανθρώπους που γνωρίζουν με ακρίβεια το αντικείμενό τους, και όχι απλά και μόνο για να βολευτούν κάποια κομματικά μέλη και πάσης φύσεως ανεπάγγελτοι.
– Η διάχυση των αρμοδιοτήτων σε συνδυασμό με το κομματικό κράτος θολώνει την πολιτική ευθύνη των υπευθύνων;
– Η ανάληψη ευθύνης είναι δύσκολη. Απαιτεί Παιδεία, πολιτική κουλτούρα, αρχές και αξίες. Ναι, συμφωνώ με το νόημα της ερώτησής σας. Από τις αρχαίες τραγωδίες, στις οποίες όλοι οι πρωταγωνιστές δέχονται τα λάθη τους και αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους, φτάσαμε τώρα κανείς να μην αναλαμβάνει τις ευθύνες του.
– Υπάρχει και ο Αριστοφάνης, ο οποίος στις κωμωδίες του στηλιτεύει πολιτικούς της εποχής, που δεν απέχουν πολύ από σήμερα.– Θέλετε σχόλιο στο σχόλιό σας;
Συνεχής εκπαίδευση για τους πολίτες και τον κρατικό μηχανισμό
«Ακούγεται απλοϊκό, αλλά πιστέψτε με. Το να διασωθεί κάποιος από ένα σκοτεινό κτίριο έπειτα από ένα σεισμό ή από ένα τσουνάμι δεν είναι και τόσο δύσκολο, τις περισσότερες φορές», λέει ο καθηγητής Φυσικών Καταστροφών, ενώ «σε τέτοιες περιπτώσεις έχει αποδειχθεί ότι είναι πιο εύκολο να πείσεις τα παιδιά από τους μεγάλους».
– Τι εννοείτε;– Τα παιδιά παρακινούν τους γονείς όταν νιώθουν τον κίνδυνο. Τα παιδιά, επίσης, μαθαίνουν ευκολότερα από τους μεγάλους. Αρα πρέπει να εκπαιδεύσουμε τους πολίτες από παιδιά να προστατεύονται μόνοι τους. Φέρ’ ειπείν, εάν καθυστερήσεις να φύγεις από τη φωτιά ή από πλημμύρα, φεύγεις με τα πόδια και όχι με αυτοκίνητο, γιατί έτσι έχεις περισσότερες επιλογές. Ή, σε περίπτωση σεισμού το μόνο ίσως που γνωρίζουν όλοι είναι να μπουσουλήσουν κάτω από ένα τραπέζι. Δεν φτάνει. Δεν πρέπει να έχουμε βιβλιοθήκες πάνω από κρεβάτια, η βιβλιοθήκη στο γραφείο πρέπει να είναι καλά στερεωμένη στον τoίχο, χρειάζεται να έχουμε φακούς και σφυρίχτρες σε εύκολα σημεία του σπιτιού ή της δουλειάς. Εάν είμαστε σε παραλία και διαπιστώσουμε ότι ο σεισμός είναι παρατεταμένος πάνω από 15 δευτερόλεπτα, πρέπει να απομακρυνθούμε και να ανεβούμε σε υψόμετρο τουλάχιστον δεκαπέντε μέτρων, άμεσα, γιατί μπορεί να δημιουργηθεί τσουνάμι, και να παραμείνουμε μακριά από την ακτή για τουλάχιστον 30 λεπτά.
– Δεν γίνεται τέτοιου είδους εκπαίδευση;
– Στα σχολεία πρέπει να γίνεται, και δεν χρειάζονται πολλές ώρες μέσα στο πρόγραμμα. Αλλά απαιτείται επανάληψη των μαθημάτων και καλή οργάνωσή τους. Η εκπαίδευση πρέπει να είναι συνεχής και για τους πολίτες και για τον κρατικό μηχανισμό. Μάλιστα, μία άσκηση πρέπει να είναι τόσο δύσκολη ώστε να αποτυγχάνει παταγωδώς, ώστε να βλέπουμε τις αδυναμίες, τις ρωγμές του συστήματος. Μόνο έτσι μαθαίνουμε.
– Τα ακραία καιρικά φαινόμενα εντείνονται. Στην Ισπανία ο υδράργυρος άγγιξε τους 50 βαθμούς, στον Βορρά λιώνουν οι πάγοι. Πόσο οργανωμένος είναι ο κόσμος για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής;
– Η συζήτηση είναι επιτακτική, και το θέμα είναι σαφώς πολιτικό ως προς τους άξονες των μέτρων που πρέπει να ληφθούν. Εφτασα στις ΗΠΑ τη δεκαετία του ’70, όταν το γενικό αίτημα ήταν να αλλάξουμε τον κόσμο. Εκεί, οι ακτιβιστές προσπαθούσαν να αλλάξουν νοοτροπίες της κοινωνίας, να ενισχυθούν οι νόμοι υπέρ της προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων, αλλά και του περιβάλλοντος, ειδικά των ακτών. Στη χώρα μας τότε η αλλαγή αφορούσε κυρίως το πολιτικό τοπίο. Η αλλαγή έγινε, αλλά νομίζω ότι έχουμε χάσει τη μεγάλη εικόνα των ζητημάτων που πραγματικά θα απασχολήσουν την ανθρωπότητα στο μέλλον. Δεν συζητάμε πού θα βρίσκεται η χώρα τις επόμενες δεκαετίες, ή πώς θα γίνουμε πάλι παίκτες στο παγκόσμιο παζάρι ιδεών ή κουλτούρας, όπως ήμασταν ακόμη πριν από 50 χρόνια. Αυτό είναι ζήτημα πολιτικών προτεραιοτήτων, ωστόσο στην Ελλάδα ως πολιτικό ζήτημα θεωρούμε το ποιο κόμμα θα βρίσκεται στην εξουσία για να εξυπηρετήσει τα άμεσα μικροσυμφέροντά μας.
ΑΕΙ δύο ταχυτήτων
«Τα περιφερειακά ΑΕΙ είναι δυναμικά, διότι δεν έχουν τα βαρίδια των κεντρικών», παρατηρεί ο κ. Συνολάκης, ο οποίος ξεκίνησε ως καθηγητής στο Πολυτεχνείο Κρήτης στα Χανιά, όπου παραμένει. «Τα περιφερειακά ΑΕΙ αναπτύχθηκαν από το μεράκι νέων ανθρώπων που ήθελαν το ίδρυμα να στελεχωθεί από επιστήμονες με αξιοκρατικές διαδικασίες. Αντιθέτως, τα κεντρικά ΑΕΙ στελεχώθηκαν μεταπολιτευτικά από παλιούς βοηθούς καθηγητών, γεγονός που συνέβαλε στην εσωστρέφειά τους. Τα τελευταία χρόνια, βέβαια, αυτό αλλάζει. Θα ήταν καλό να διεκδικήσουμε, με ανταγωνιστικά κίνητρα, τα καλύτερα μυαλά διεθνώς, ανεξαρτήτως καταγωγής για τα ελληνικά ΑΕΙ. Μας λείπουν το όραμα, η στρατηγική και η κουλτούρα της αξιολόγησης. Και στο τέλος της ημέρας πληρώνουμε με 100 νεκρούς, όπως στο Μάτι, την έλλειψη αποτελεσματικής οργάνωσης και αξιολόγησης των υπηρεσιών και πολιτικών».