Τα τελευταία χρόνια, μια νέα πρωτοβουλία για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και παράλληλα τη βιώσιμη ανάπτυξη αγροτικών περιοχών, έχει ξεκινήσει στην Ευρώπη. Η πρωτοβουλία αυτή βασίστηκε στην αναγκαιότητα προστασίας του περιβάλλοντος, με τρόπο που να είναι επωφελής τόσο για το σύνολο των χαρακτηριστικών μιας περιοχής όσο και για τον άνθρωπο που κατοικεί και θα πρέπει να επιβιώσει εκεί.
Τα προβλήματα προστασίας, διαχείρισης αλλά κι εξεύρεσης – κυρίως τα τελευταία χρόνια – των απαραίτητων πόρων για την επίτευξη των παραπάνω στόχων, είναι αυτά που έχουν οδηγήσει πολλούς διεθνείς οργανισμούς και τοπικούς φορείς να αναθεωρήσουν τα σχέδια και τις πρακτικές διαχείρισης του Φυσικού Περιβάλλοντος.
Μία από τις προσπάθειες που φαίνεται ότι αντιμετωπίζουν εκ του αποτελέσματος, τα παραπάνω προβλήματα και αναγκαιότητες είναι τα γεωπάρκα, το “προφίλ” των οποίων σκιαγραφεί ο Δρ. Χαράλαμπος Φασουλάς, συντονιστής Γεωπάρκου Ψηλορείτη και Ελληνικού Φόρουμ Γεωπάρκων.
Τα γεωπάρκα, τονίζει ο κ. Φασουλάς, είναι περιοχές που στοχεύουν στην προστασία και ανάδειξη του συνόλου των στοιχείων της γης ενός τόπου, με έμφαση στα πετρώματα και το ανάγλυφο και τη χρήση τους για τη βιώσιμη τοπική ανάπτυξη αγροτικών περιοχών. Βασικοί στόχοι τους είναι η βιώσιμη διαχείριση των περιοχών τους και η στήριξη της τοπικής οικονομίας και των προϊόντων μέσα από την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού, όπως ο γεωτουρισμός.
Τα γεωπάρκα μπορεί να είναι προστατευόμενες ή υπό διαχείριση περιοχές, με ξεκάθαρα όρια, σημαντικό πλούτο γεωλογικών και γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών, πλούσια χλωρίδα και πανίδα, όπως επίσης και πολιτισμικό κεφάλαιο. Τα γεωπάρκα, σύμφωνα με τον ίδιο, περιλαμβάνουν θέσεις ιδιαίτερου γεωλογικού ενδιαφέροντος, που ονομάζονται γεώτοποι, όπως επίσης περιβαλλοντικού, ιστορικού και πολιτισμικού ενδιαφέροντος, οι οποίες συνδέονται μέσα από δίκτυα περιπατητικών, περιηγητικών και άλλων διαδρομών.
Τα γεωπάρκα θα πρέπει να έχουν έναν ισχυρό φορέα διαχείρισης, κατάλληλο για την εξεύρεση των αναγκαίων ανθρώπινων και οικονομικών πόρων για τη λειτουργία τους και θα πρέπει να διαχειρίζονται τις περιοχές τους με βάση τις αρχές βιώσιμης, τοπικής ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος.
“Το σημαντικό και ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των γεωπάρκων είναι ότι στην ουσία δημιουργούνται από τους ίδιους τους κατοίκους και τις τοπικές αρχές και αντιπροσωπεύουν μια bottom – up προσέγγιση, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες προστατευόμενες περιοχές που συνήθως επιβάλλονται από τις κεντρικές αρχές στη βάση. Ένα άλλο πολύ σημαντικό, διακριτό χαρακτηριστικό τους είναι ότι όλα τα γεωπάρκα αξιολογούνται κάθε τέσσερα χρόνια με συγκριμένη μεθοδολογία και από ειδικούς αξιολογητές διεθνών οργανισμών και εφόσον δεν πληρούνται τα προκαθορισμένα στάνταρ ποιότητας προσφερόμενων υπηρεσιών και προϊόντων μπορεί να χάσουν την αναγνώριση αυτή” σημειώνει ο κ. Φασουλάς.
Ευρωπαϊκά Γεωπάρκα
Τα Ευρωπαϊκά Γεωπάρκα, επισημαίνει ακόμα ο κ. Φασουλάς, ιδρύθηκαν ως θεσμός με τη μορφή δικτύου το 2000 από τέσσερις αγροτικές περιοχές της Ευρώπης ανάμεσα στις οποίες και το Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου. Το 2001 εντάχθηκε στο Δίκτυο Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων και η περιοχή του Φυσικού Πάρκου του Ψηλορείτη, ενώ σχετικά πρόσφατα και άλλες δύο περιοχές, ο Χελμός Βουραϊκός από την Πελοπόννησο και ο Βίκος – Αώος από την Ήπειρο. Με την ένταξη των δύο αυτών περιοχών δημιουργήθηκε στην Ελλάδα το αντίστοιχο Φόρουμ των Ελληνικών Γεωπάρκων, με σκοπό τον συντονισμό και την προώθηση του έργου των Γεωπάρκων σε εθνικό επίπεδο. Στο Φόρουμ αυτό εκτός από τα γεωπάρκα συμμετέχει και η Εθνική Επιτροπή για την UNESCO, το ΙΓΜΕ, τα υπουργεία Τουρισμού και Περιβάλλοντος και άλλοι ακαδημαϊκοί φορείς.
Τόσο το Φόρουμ όσο και τα ίδια τα γεωπάρκα προσπαθούν να προβάλουν το έργο τους και τις περιοχές τους μέσα από ποικίλες εκδηλώσεις. Πρόσφατα συμμετείχαν για δεύτερη χρονιά στη Διεθνή Τουριστική έκθεση του Βερολίνου, όπου μαζί με άλλα γεωπάρκα έλαβαν το τρίτο βραβείο για μη Κυβερνητικούς Φορείς. Στην έκθεση αυτή, με τη μορφή πόστερς και άλλων εκθεμάτων προβλήθηκαν οι δυνατότητες γεωτουρισμού και οικοτουρισμού στην Ελλάδα, τα ιδιαίτερα τοπικά προϊόντα των γεωπάρκων, καθώς και το έργο τους στην προστασία και διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος.
Παράλληλα, τα γεωπάρκα, στο πλαίσιο των Διεθνών Συνεδρίων που διοργανώνουν έχουν πραγματοποιήσει δύο θεματικές τουριστικές εκθέσεις για να προβάλλουν το έργο τους. Επίσης, στην Ελλάδα το Ελληνικό Φόρουμ Γεωπάρκων διοργάνωσε, τον περασμένο Ιανουάριο, σε συνεργασία με την Εθνική Επιτροπή της UNESCO εκδήλωση στην Αθήνα για την προβολή του έργου των γεωπάρκων στο θέμα της πρόληψης των φυσικών καταστροφών.
Η σχέση των γεωπάρκων με την UNESCO είναι πολύ στενή, αφού με βάση το πρότυπο των ευρωπαϊκών γεωπάρκων, η τελευταία δημιούργησε τα Παγκόσμια Γεωπάρκα υπό τη στήριξή της. Πρόσφατα έγινε, μάλιστα, στα γραφεία της UNESCO στο Παρίσι, η 31η Συνάντηση του Δικτύου των Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων και, παράλληλα, πραγματοποιήθηκε ανοικτή εκδήλωση για τις εθνικές αντιπροσωπίες, τους πρεσβευτές και τα στελέχη του οργανισμού, όπου προσφέρθηκαν τοπικά προϊόντα των γεωπάρκων κι έγινε ενημέρωση για το έργο τους.
Όταν το γελοίο γίνεται πραγματικό
Δεν έχω την πρόθεση να περιγράψω τις συνέπειες του μνημονίου, την αναλγησία της Γερμανίας, της τρόικα, της τρικομματικής κλπ. Όλα αυτά, περιγράφονται καθημερινά επί τρία χρόνια· ούτε την οικονομική καταστροφή – είναι μάλλον περιττό να περιγράφεις σε κάποιον, αυτό το οποίο ίδιος βιώνει καθημερινά.
Αξίζει όμως τον κόπο, να δούμε κάποια ενδιαφέροντα συμπεράσματα που προκύπτουν από τα τελευταία γεγονότα. Και πάλι, όπως και στο προηγούμενο άρθρο, χωρίς να κάνουμε υποθέσεις, θεωρίες συνομωσίας και δίκες προθέσεων, της Γερμανίας ή όποιου άλλου.
Έγραψα τη περασμένη εβδομάδα, ότι είναι πια φανερό πως ούτε η Γερμανία διαθέτει plan B.
Και εννοώ, ως ηγέτιδα δύναμη της ΕΕ. Αλλά, τι ακριβώς κάνει η Γερμανία; Έχει κάποιο – οποιοδήποτε – σχέδιο; Δεν ξέρω, δεν διαβάζω τη σκέψη όπως πολλοί άλλοι φαίνεται να μπορούν.
Στις αρχές αλλά και στη συνέχεια της κρίσης, εμφανίστηκαν έξυπνες γελοιογραφίες, που ήταν ακριβώς αυτό: γελοιο-γραφίες.
Δηλαδή, υπερβολικές περιγραφές κάποιων φαινομένων. Σε μια απ’ αυτές, εμφανιζόταν ένας τσολιάς σε γκισέ τράπεζας, που ζητούσε να του μετατρέψουν «τα ελληνικά του ευρώ σε γερμανικά». Παραδέχομαι ότι γέλασα. Υπήρξαν κι άλλες τέτοιες γελοιογραφίες, όπως ετούτη (International Herald Tribune):
Αυτή τη βδομάδα, με τις εξελίξεις στην Κύπρο, τις ξαναθυμήθηκα. Κι έπαψα να γελάω. Να εξηγήσω λοιπόν γιατί, το αστείο είναι πλέον απολύτως πραγματικό.
Απλά: 120.000€ στη Κύπρο, δεν έχουν την ίδια αξία με 120.000€ στη Γερμανία. Τόσο απλά.
Για την ακρίβεια, η ανισότητα στην αξία ισχύει για το ποσό πάνω από τις 100.000 – ή έτσι μας λένε προς το παρόν. Άρα: η Κύπρος είναι ήδη εκτός ευρωζώνης, με κάθε πρακτική έννοια. Όποιος έχει χρήματα στην Κύπρο και κατ’ επέκταση στις χώρες του Νότου, μπορεί να τα έχει, μπορεί κι όχι. Όποιος τα έχει στη Γερμανία, τα έχει. Ή αλλιώς: δεν υφίσταται πλέον ενιαίο νόμισμα.
Αυτό, συνιστά βαθιά δομική αλλαγή στο Ευρωπαϊκό οικοδόμημα, και δεν είναι η μόνη.
Ας συνεχίσουμε με ένα τυπικό παράδειγμα για να δούμε αν έχουμε άλλες δομικές αλλαγές «εξαιτίας» της κρίσης. Τυχαίνει να είμαι μέλος στο ΔΣ κάποιου Δημοτικού Οργανισμού Παιδείας, Πολιτισμού & Αθλητισμού, σε ένα δήμο με 100.000 πολίτες. Στη τελευταία συνεδρίαση, εμφανίστηκε προς ψήφιση σχέδιο οργανογράμματος του Οργανισμού αυτού, με 10 (δέκα) υπαλλήλους στο οργανόγραμμα. Μόλις δέκα.
Η εξήγηση που δόθηκε ήταν ότι «τόσοι υπάρχουν μόνο» κι ότι η «ανώτερη αρχή» εξήγησε ότι απαγορεύεται να προστεθούν επιπλέον θέσεις. Εξηγήθηκε επιπλέον ότι αυτό είναι, κι αν δεν το ψηφίσουμε, τότε ο Οργανισμός δεν μπορεί να χρηματοδοτηθεί. (Δεν εξηγώ το τι ψήφισα, το θεωρώ αυτονόητο). Αλλά η ουσία είναι αλλού: η Ελλάδα του μνημονίου, δεν προσπαθεί να «ξεπεράσει» την κρίση. Αντίθετα, συρρικνώνεται – και αυτή η συρρίκνωση είναι μακροπρόθεσμη.
Έχει τεράστια σημασία ότι αυτό που προανέφερα γίνεται σε επίπεδο ενός Δημοτικού Οργανισμού: καταδεικνύει ότι υλοποιείται πλέον μια Ελλάδα σε μόνιμη κρίση, κι ότι αυτός ο σχεδιασμός φτάνει μέχρι τη βάση της διοικητικής πυραμίδας· εκεί ακριβώς που ο πολίτης συναντά τις τοπικές υπηρεσίες.
Ανάλογες, αν και πιο εμφανείς είναι οι δομικές αλλαγές σε επίπεδο αντιλήψεων αλλά και ρυθμίσεων.
Το Σύνταγμα γίνεται «εμπόδιο για την ανάπτυξη» – η ουσία του θεσμικού του ρόλου παραμορφώνεται. Τα εργασιακά δικαιώματα γίνονται «κεκτημένα των συντεχνιών», ολόκληρη η Ελλάδα «τελευταία Σοβιετική Δημοκρατία», και ούτω καθεξής.
Αυτό λοιπόν που κυρίως με ενδιαφέρει είναι η θεσμική παραμόρφωση. Κι αυτό, όχι λόγω κάποιας «θεσμολαγνείας», αλλά επειδή οι θεσμοί, τυπικοί και άτυποι, επιτελούν συγκεκριμένες λειτουργίες. Οι λειτουργίες αυτές, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι συγκλίνουν σε μια συνισταμένη: τη συνεχή αυτο-αναπαραγωγή της κοινωνίας.
Αυτό – σπεύδω να σημειώσω – δεν αφορά μια «συντηρητική» πολιτική θεώρηση· αντίθετα, σημαίνει ότι καθώς η κοινωνία εξελίσσεται, προσπαθεί να διασφαλίσει ότι θα μπορεί να συνεχίσει να εξελίσσεται [1]. Αλλά, γιατί μας ενδιαφέρει αυτό το θεωρητικό σχήμα;
Γιατί, αυτό που αβίαστα βλέπουμε είναι το εξής: η Γερμανία δεν προσπαθεί να επιβάλλει το μοντέλο της σε κάθε χώρα της Ευρώπης. Το μοντέλο αυτό, προβλέπει ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα, εξαγωγική οικονομία, πλεονάσματα κλπ. Πού είναι αυτά; Ούτε στην Ελλάδα, ούτε σε άλλες χώρες του Νότου φαίνονται, ούτε τώρα, αλλά κυρίως ούτε στο μέλλον. Αντίθετα, αυτό που βλέπουμε είναι η παγίωση της υπανάπτυξης στο διηνεκές. Άρα;
Ας δούμε λοιπόν τι έχουμε: δημιουργείται μια σειρά περιοχών που λειτουργούν ως υποσυστήματα μιας δομής (δηλαδή της Γερμανίας) η οποία φιλοδοξεί να βγει μπροστά – ή σε «καλή σειρά» εν πάση περιπτώσει – στις διεργασίες της παγκοσμιοποίησης.
Γιατί, ας μη νομισθεί ότι στην έκρηξη της παγκοσμιοποίησης η Γερμανία είχε κάποιο «καλό πλασάρισμα». Όπως φαίνεται από τους πίνακες του διεπιστημονικού παρατηρητηρίου “Globalization and World Cities”, η Γερμανία συμμετείχε μόνο με την Φρανκφούρτη στο παγκόσμιο δίκτυο πόλεων [2] και μάλιστα σε χαμηλές σχετικά θέσεις σε σύγκριση με ΗΠΑ, Μεγ. Βρετανία, Γαλλία, Κίνα, Σιγκαπούρη κ.α.
Αυτό λοιπόν που γίνεται κάτω από τις ασφυκτικές γερμανικές πιέσεις, είναι μια μετατροπή του θεσμικού πλαισίου που επιτρέπει στην Ελλάδα να υπάρχει ως Ελλάδα, σε ένα πλαίσιο που διασφαλίζει ότι η Ελλάδα θα λειτουργεί «ετεροποιητικά» πλέον. «Ετεροποιητικά» σημαίνει ότι ένα σύστημα παράγει κάτι άλλο από τον εαυτό του· και στη περίπτωσή μας, το «άλλο» είναι το γερμανικό μοντέλο.
Απλούστερα: η Ελλάδα, δεν υιοθετεί το γερμανικό μοντέλο, αλλά αναδιαμορφώνεται έτσι που να διευκολύνει την αυτό-αναπαραγωγή του. Η Γερμανία προσπαθεί να δημιουργήσει υποστηρικτικές δομές στη προσπάθειά της να συναγωνιστεί ΗΠΑ, Κίνα, Βρετανία αλλά και τις αναδυόμενες Ρωσία, Βραζιλία κ.α. Κι επειδή η Γερμανία δεν μπορεί – για πλειάδα λόγων με κυριότερους την στρατιωτική ανεπάρκεια, τη χαμηλή διπλωματική ισχύ και τη χαμηλή ερευνητική παραγωγή – αναζητά δεκανίκια. Κι αφού δεν βρίσκει, τα δημιουργεί.
Αυτό το φαινόμενο κάποτε, το αποκαλούσαν «αποικιοκρατία». Σε κάποια άλλη φάση το έλεγαν “Lebensraum” (ζωτικό χώρο).
Η ΕΕ τροποποιείται έτσι ώστε να εξυπηρετεί τη Γερμανία. Δεν ισχυρίζομαι ότι αυτό γίνεται στη βάση κάποιου σχεδιασμού «νοσηρών γερμανικών εγκεφάλων». Αλλά, δεν μπορώ παρά να διαπιστώσω ότι συμβαίνει· σχεδιασμένο ή όχι το αποτέλεσμα είναι το ίδιο.
Τελικά, δεν πιστεύω ότι η Γερμανία θα τα καταφέρει – ανέκαθεν τα κοινωνικά συστήματα κατάφερναν να παρουσιάζουν απίστευτη εφευρετικότητα στο να ξεφεύγουν από τις παγίδες που τα οδηγούν στο θάνατο. Αλλά, εκτός κι αν έχω κάνει κάπου λάθος (ευχαρίστως να μου υποδειχθεί), όχι μόνο η αριστερά αλλά και η δεξιά, οφείλουν να πάρουν υπόψη τους την κατάσταση αυτή και να τη σταματήσουν τώρα.
Γιατί, ο χρόνος μας τελειώνει και μαζί, τελειώνει κι ο χρόνος ολόκληρου του ευρωπαϊκού οράματος.
1. Από αυτή τη σκοπιά, ο θεωρητικός διαχωρισμός δομισμός/λειτουργισμός είναι παρωχημένος: το ίδιο πράγμα είναι στην πράξη, οι δομές και οι λειτουργίες τους.
2. Η παγκοσμιοποίηση θεωρείται ότι δεν είναι διακρατικό ή διεθνικό φαινόμενο, αλλά ένα δίκτυο διασυνδεδεμένων περιοχών παγκοσμίως, που διαπερνά (χωρίς απαραίτητα να καταργεί) τις εθνικές δομές. Έτσι, περιβάλλον κάθε περιοχής που μετέχει στο παγκόσμιο δίκτυο, γίνεται ο υπόλοιπος πλανήτης, κι όχι απλώς ο χώρος του κράτους στο οποίο ανήκει η περιοχή. Τυπικά παραδείγματα, η Silicon Valley, το Sao Paulo, το “City” του Λονδίνου, Kuala Lumpur, New York (αλλά μόνο το Manhattan) κλπ. Πληροφορίες http://www.lboro.ac.uk/gawc/