Τα δεινά των χριστιανών του Σελίνου δεν είχαν τελειωμό, πριν καί μετά την επανάσταση του 1821, από τους φημισμένους, για την αγριότητά τους, Σελινιώτες Τούρκους.
Τα εγκλήματα, οι ατιμώσεις, οι ασυδοσίες, και οι καθημερινές ταπεινώσεις, που επέβαλαν στον χριστιανικό πληθυσμό, δεν είχαν τελειωμό.
Βέβαια, για τα περισσότερα από τα δεινά αυτά δεν έμεναν ατιμώρητοι, από τους ανδρείους Σελινιώτες επαναστάτες και τουρκοπολεμάρχους.
Παρά την επιτυχία των Κρητικών να κλείσουν τους Τούρκους στα κάστρα της Κρήτης στο τέλος της επανάστασης, δυστυχώς οι Μεγάλοι της Ευρώπης, δεν την συμπεριέλαβαν στο Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830, σύμφωνα με τους όρους του οποίου, η Ελλάδα ήταν πια και επίσημα, ανεξάρτητο κράτος.
Το θρυλικό κάστρο της Γραμβούσας, έμεινε η τελευταία χριστιανική γη, που παραδόθηκε και αυτό το 1830 στους Τούρκους, μετά από πίεση των Ευρωπαίων. Οι Χριστιανοί της Κρήτης την εποχή αυτή, προκειμένου να αποφύγουν τα δεινά, της σκλαβιάς, προτίμησαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς. Σε 80000χιλ, υπολογίζουν τους Κρητικούς, που κατέφυγαν στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος, με ότι αυτό συνεπάγεται.
Ο έλεγχος της θάλασσας και τα διακινούμενα απ’ αυτήν προϊόντα αποτελούσαν τους σπουδαιότερους φορολογικούς προσόδους του Ελληνικού κράτους. Τα τελωνεία, διενεργούσαν ελέγχους, προσπαθώντας έτσι, να ελέγχουν κάθε κίνηση, στην εμβέλεια της δικαιοδοσίας τους.
Όλα τα παραπάνω, αλλά και με την Κρήτη, που είχε παραδοθεί στον Αντιβασιλέα της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή, ο οποίος και αυτός με την σειρά του, διόρισε διοικητή, τον πανούργο και διψασμένο για πλουτισμό, Μουσταφά πασά.
Κάθε κίνηση πλοίου από την τουρκοκρατούμενη Κρήτη από και προς την ελεύθερη Ελλάδα, ήταν ένα εγχείρημα παράτολμο, αν αναλογιστεί κανείς τους απρόβλεπτους κινδύνους, που καραδοκούσαν σε κάθε ναυτικό μίλι.
Η διοίκηση του Μουσταφά Πασά, χαρακτηρίζεται ασύδοτη και καταπιεστική, κατά των χριστιανών του νησιού.
Μια προσώρμιση ενός Σφακιανού εμπορικού πλοιαρίου, λόγω κακοκαιρίας, στο λιμάνι της Μονεμβασίας, και την ανάκριση που άσκησε στον πλοίαρχό του πλοιαρίου Παύλο Κριαράκη(1) ο Υγειονομολιμενάρχης της Μονεμβασίας, Δεσποτόπουλος, αλλά και την έγγραφη έκθεση, που υπέβαλλε προς τους ανωτέρους του, αποκαλύπτει μερικές από τις ασυδοσίες των Τουρκοκρητικών του Σελίνου και όχι μόνο, κατά των χριστιανών.
ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
Ανέκδοτον έγγραφον χαρακτηριστικόν της επικρατούσης εν Κρήτη καταστάσεως
Αριθμ. 2340 Ελληνική Πολιτεία
Εσωτερικά. Προς την Α.Ε.τον Σ. Κυβερνήτην
Την παρελθούσαν νύκτα επροσωρμίσθη εις τον λιμάνι της παλαιάς Μονεμβασίας, πλησίον της πόλης ταύτης, εν πλοιάριον εκ Κρήτης διευθυνόμενον εις Ύδραν ή άλλο μέρος και από την κακοκαιρίαν εκπεσόν ενταύθα.
Το πλοιάριον τούτο εξετάσας ο υγειονομολιμενάρχης εγγράφως διηύθυνε προς το Διοικητήριον τούτο διά της υπ’ αρ. αναφοράς του αντίγραφον της εξετάσεως του πλοιάρχου. Το δε Διοικητήριον κατακρατήσαν ταύτην και θεωρόν αυτήν αξίαν της περιεργείας του όμματος της Σ. Κυβερνήσεως καθυποβάλλει αντίγραφον αυτής υπ’ όψιν της επισυναπτόμενον ενταύθα.
Τη 3 Ιανουαρ. 1831 εν Μονεμβασία.
Ο Διοικητής Λακεδ. και Μονεμβασίας
Ν. Μπούκουρας
( Τ.Σ.)
Εξέτασις του πλοιάρχου Παύλου Κριαράκη προερχομένου εκ Κρήτης με το πλοίον του μίστικον(2) ονομαζόμενον ο Άγιος Χαράλαμπος τη 4 Ιανουαρίου 1831 εν Μονεμβασία.
Ερ.: Πως ονομάζεσαι?
Απ.: Παύλος Κριαράκης.
Ερ.: Η πατρίς σου?
Απ.: Τα Σφακιά της Κρήτης.
Ερ.: Τι επαγγέλεσαι?
Απ.: Τον πλοίαρχον.
Ερ.: Τι πλοίον διοικείς?
Απ.: Μίστικον.
Ερ.: Πως ονομάζεται?
Απ.: Ο Άγιος Χαράλαμπος.
Ερ.: Από ποίον μέρος ανεχώρησες?
Απ.: Εκ Γραμβούσης.
Ερ.: Εις την Γραμβούσαν από ποίου τόπου διευθύνθης?
Απ.: Από το Καστέλλι του Σελίνου(3).
Ερ.: Πότε ανεχώρησες από αυτό το του Σελίνου Καστέλλι?
Απ.: Την 20 του παρελθόντος.
Ερ.: Τι πραγματείας είχες, ότε επήγες εις Καστέλλι?
Απ.: Πραγματείας δεν είχον ειμή τινας πληρεξουσίους της Κρήτης τους οποίους εκόμισα εκεί εκ Ναυπλίου.
Ερ.: Πως ονομάζοντο αυτοί οι πληρεξούσιοι?
Απ.: Πρωτόπαπας εκ Σφακίων, Μανούσος Δασκαλάκης(4) και Μανόλης Καβρουλάκης, όλον τρείς.
Ερ.: Τι εκήρυξαν οι διαληφθέντες πληρεξούσιοι εις το Καστέλλι, καθ’ όν καιρόν τους απεβίβασες και επομένως αν έμαθες?
Απ.: Εκήρυξαν ότι οι Έλληνες Κρήτες είναι ελεύθεροι να αναχωρώσιν με όλα τα κινητά των είδη, δυνάμει των οποίων εκόμιζον διαταγών της Σ. Κυβερνήσεως μας και των Τριών Δυνάμεων προς τους αντιπροξένους των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων εις την Κρήτην και τον Πασάν.
Ερ.: Τι ηκούσατε υμείς εκεί? Εσωτερικάς δηλαδή ειδήσεις.
Απ. : Ο Πασάς απέστειλεν εις το χωρίον Μουρί της επαρχίας Σφακιών διαταγάς του διά να παραδώσουν προς αυτόν τα όπλα των, αλλ’ οι Μουραίοι εις τας διαταγάς του απεκρίθησαν ότι δεν τα δίδουν μέχρι της αφίξεως εκεί των πληρεξουσίων των. Ο πασάς όστις ονομάζεται Μουσταφάς(5), οργισθείς έστειλε χιλίους ενόπλους Τούρκους, Άραβας και Κρήτας προς τους οποίους οι κάτοικοι του περί ου ο λόγος χωρίου ηναγκάσθησαν να τα παραδώσουν. Τούτ’ αυτό δε μεταχειρίζεται και εις τας λοιπάς επαρχίας της Κρήτης.
Ερ.: Οι Έλληνες αναχωρούν από την Κρήτην ελευθέρως ή όχι?
Απ.: Αναχωρούν ελευθέρως, αλλά χωρίς να φέρουν παραμικρόν είδος μεθ’ αυτών και εκ τούτου αναγκάζονται να μένωσι εις τας εστίας των ταλαιπωρούμενοι και
τρομάσσοντες, σημειώσατε δε ότι μετέρχεται με τρόπους πολλά κολακευτικούς εν γένει τους Κρήτας.
Ερ.: Η θαλάσσιος πολιορκία του Μουσταφά Πασά εισέτι επικρατεί ή διελύθη εις Κρήτην?
Απ.: Κατά το μέρος της όστριας(6) δεν υπάρχει, περί τραμουντάνα(7) δε αγνοώ.
Ερ.: Οι Τούρκοι εις ποίας επαρχίας άπλωσαν?
Απ.: Από το Σέλινον ως Ρέθυμνον, σχεδόν τας ήμισυ Επαρχίας.
Ερ.: Κανένας φόνος εσυνέβη εις τα μέρη όπου απλώσαν οι Τούρκοι?
Aπ.: Μάλιστα συνέβησαν ως εξής: Τέσσαροι χριστιανοί άνευ όπλων διέβαιναν την οδόν της επαρχίας Σελίνου πορευόμενοι εις Σφακιά(8) από Χανιά, καθ’ οδόν δε απαντηθέντες με τέσσαρους Τούρκους διατελούντας υπό τας διαταγάς του διαληφθέντος πασά, εθανάτωσαν με μεγάλην ασπλαχνίαν τους τρεις, προς δε τον έτερον είπον ότι δεν σε θανατώνομεν αφ’ ού άρης ένα έκαστον εξ ημών εις τους ώμους σου και μας διαβής από το ποτάμι εις θέσιν λεγομένην Σφακό(9), ρέων αναγκασμένος ο δυστυχής χριστιανός εις τοιαύτην περίστασιν, τους επέρασεν απέναντι, όπου και τούτον εθανάτωσαν αφήσαντες δι άλλην φοράν την υπόσχεσίν των, ότι δηλ. δεν θα τον θανατώνου(ν).
Το τραγικόν τούτο συμβάν συμπεραίνεται ότι είδον πολλοί χωρικοί τους άνω ειρημένους Τούρκους και Χριστιανούς ομού οδεύοντας. βον ότι τους τρεις εκ των χριστιανών εις το αριστερόν του ποταμού μέρος, το δε εξ ευωνύμων άπαντας θανατωμένους, οι τοιούτοι δεν ήταν έμποροι μικροί.
Ερ.: Ηξεύρεις τα ονόματα των θανόντων τούτων?
Απ.: ‘Οχι.
Ερ.: Τον τόπον της διαμονής των καν?
Απ. : Το χωρίον λεγόμενον Σφακιά της επαρχίας Σελίνου.
Ερ.: Κανένα άλλο οίδας?
Απ.: Ο Πασάς Μουσταφάς κοινολογεί ότι, αφού διαθέσει εις τας ισχυροτέρας θέσεις της Κρήτης 70 χιλιάδες στρατόν, ιππικόν και πεζικόν τας οποίας περιμένει εξ Αιγύπτου, θέλει εισέλθει και με άλλας τόσας και εις την Πελοπόννησον. Ταύτα αν και έχωσιν μεγάλιν χρείαν βεβαιότητος, ο απλός λαός όμως της Κρήτης τρομάζει εις τοιαύτην διαδομένην φήμην και καταλάβετε τας επαπειλουμένας συνεπείας των.
Ερ.: Άλλο τι ηξεύρεις περί Κρήτης?
Απ.: Όχι.
Ερ.: Εις την Γραμβούσαν υπάρχει κανέν πλοίον βασιλικόν?
Απ. : όχι
Ερ.: Πως ήλθες εδώ?
Απ.: Εξ αιτίας την εναντίων ανέμων.
Ερ.: Οποίας πραγματείας έχεις?
Απ.: Ολίγον λάδι και δέκα χοίρους.
Ερ.: Εις ποίους είσαι συστημένος?
Απ.: Εις Κανένα.
Ερ.: Ηξεύρεις να γράφης?
Απ.: Όχι.
Ερ.: Ομολογείς όσα είπες με καθαρόν?
Απ.: Μάλιστα.
Ανεγνώσθη η παρούσα εξέτασις προς τον πλοίαρχον Παύλον Κριαράκην και ευρόντα τη ακριβή ποιεί το σημείον του σταυρού (+). Ομολογώ καγώ τας αποκρίσεις του ρηθέντος Παύλου Κριαράκη ότι εισίν αληθείς.
Ο συντροφοναύτης του Ιοάνης Τριηράς.
Εγένετο αύτη η εξέτασις του υγειονομολιμενάρχου και Γραμμ. της επαρχ. Δημογ. Μονεμβασίας οίτινες και υπογράφονται.
Ο Γραμμ: Α. Ιωαννίδης
Ο υγειονομολιμεν.(10): Γεώργιος Δεσποτόπουλος
Προσθ. Ερ.: Απεβιβάζοντο εις την Κρήτην στρατεύματα Τουρκικά?
Απ.: Αενάως, ιππικά και πεζικά με πλοία του Μεχμέτ Αλή και τας αναγκαίας τροφάς.
Ερ.: Ποιος σας είπε την θλιβεράν αγγελίαν των τεσσάρων παραδοθέντων?
Απ.: Χωρικοί τινές πλησιέστεροι εις το ποτάμι, οίτινες είδον αυτούς απεράσουν από το χωρίον των σιμά.
οι αυτοί
Τη 3 Ιανουαρίου 1830 εν Μονεμβ(ασία)
Ο υγειονομολιμ.
και αντ’ αυτού
Αγαπητός Ιωαννίδης
Ίσον εξ ίσου απαράλλακτον τη αυτή ημερομηνία
Ο Διοικ. Λακεδ. και Μονεμβασίας
και αντ’ αυτού ο υπογραμματεύς Μ. Κ. Μιχαλολιάκος
ΔΙΚΑΙΟΣ
Β. ΒΑΓΙΑΚΑΚΟΣ
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:
1 – Κριαράκης Παύλος: Σφακιανός πλοίαρχος. Συμμετείχε στην κατάληψη της Γραμβούσας (2 Αυγ 1825), μαζί με το Ιάκωβο Κουμή και τους άλλους. Ντυμένοι ως Τούρκοι στρατιώτες, ανέβηκαν πρώτοι στο κάστρο, εφαρμόζοντας το πανέξυπνο σχέδιο του Ι,Κουμή.
2 Μίστικο: Τύπος πλοίου, με Βυζαντινή προέλευση. Οι καλλίτεροι κατασκευαστές του τύπου αυτού του πλοίου ήταν οι Ψαριανοί, οι οποίοι μάλιστα εφάρμοζαν, ιδιαίτερες τεχνικές, εξασφαλίζοντας έτσι, καλλίτερη πλευσιμότητα στο σκάφος. Το σκαρί αυτό στα χέρια των έμπειρων Ελλήνων ναυτικών, έπαιξε σπουδαίο ρόλο στις ναυτικές επιχειρήσεις κατά του τούρκικου στόλου. Έφερε τρία κατάρτια και το μήκος του δεν ξεπερνούσε τα 30μ. Ήταν κατάλληλο για καταδρομές και πειρατικές επιχειρήσεις.
3 Πρόκειται για το κάστρο της Παλαιοχώρας.
4. Μανούσος Δασκαλάκης: Πρόκειται για τον αδελφό του Γ. Τσελεπή και μοιραίο πλοίαρχο, που μετέφερε από την Κωνσταντινούπολη στην Τήνο, την κόρη του Δασκαλογιάννη Μαρία με την προστατευόμενη της, Ηράκλεια της ηγεμονικής οικογένειας Καρατζά. Την άδεια του απόπλου αυτού, την εξασφάλισε η Μαρία, παρά τον αποκλεισμό του Κερατίου κόλπου, λόγω της επαναστ 1821, κάνοντας χρήση της υψηλής θέσης, που κατείχε, από τον σύζυγό της. Οι άγνωστοι συνταξιδιώτες, γνωρίστηκαν κατά το ταξίδι, όπου μάλιστα ο Τσελεπής κατά προτροπή της θείας του, παντρεύτηκε την Ηράκλεια στην Τήνο. Μετά τον ηρωϊκό θάνατο του Τσελεπή στο πυργόσπιτο των τουρκώ στον Μπαμπακάδο Καντάνου, η Ηράκ. παντρεύτηκε τον αδελφό του Τσελεπή, κατά το παλιό Σφακιανό έθιμο. Πέθανε σε μεγάλη ηλικία στα Σφακιά, αφήνοντας πολλούς απογόνους.
5. Πρόκειται για τον ίδιο αιμοβόρο πασά, της πολιορκίας της Μονής Αρκαδίου.
6. Όστρια: Νότος -Ναυτική ορολογία
7. Δραμουντάνα: Βοράς
8. Πρόκειται για τον οικισμό Σφακιά της τέως κοινότητας Σκλαβοπούλας.
9. Πιθανότατα η θέση της δολοφονίας να βρίσκεται, εκεί, που υπάρχει σήμερα η πέτρινη και μονότοξη γέφυρα, μεταξύ των οικ. Σφακού και των Παπαδιανών Κακοδικίου. Δεν αποκλείεται όμως και η τοποθεσία του σημερινού αυτοκινητόδρομου, που ενώνει το Κακοδίκι με τον οικισμό Σφακό(βορειότερα), επειδή η κοίτη του ποταμού πλαταίνει, άρα είναι περισσότερο προσπελάσιμη.
10. Το κείμενο της έκθεσης παρατίθεται αυτόγραφο, όπως έχει δημοσιευθεί στην “Μνημοσύνη” – Ετήσιο Περιοδ της Εταιρ. Ιστορικ. Σπουδών – Τομ Α 1967(σε. 67,8,9,70).
Ευτ. Κορκίδης
